Tổng quan nghiên cứu

Tỉnh Cao Bằng, với diện tích tự nhiên khoảng 6.690,72 km² và dân số hơn 500.000 người, là vùng đất giàu bản sắc văn hóa truyền thống đa dạng của các dân tộc thiểu số như Tày, Nùng, Dao, Mông. Lễ hội Pháo hoa huyện Quảng Uyên là một trong những lễ hội truyền thống tiêu biểu, thu hút đông đảo người dân và du khách tham gia hàng năm. Tuy nhiên, trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội và hội nhập quốc tế, các giá trị văn hóa truyền thống của lễ hội đang đứng trước nguy cơ mai một, biến dạng do các hiện tượng phi văn hóa và sự thiếu nhận thức đúng đắn của cộng đồng, đặc biệt là thế hệ trẻ.

Luận văn tập trung nghiên cứu vai trò của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VHTT&DL) tỉnh Cao Bằng trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của lễ hội Pháo hoa huyện Quảng Uyên từ năm 2007 đến nay. Mục tiêu cụ thể là đánh giá thực trạng công tác quản lý, phân tích các nhân tố tác động và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước nhằm bảo vệ và phát huy giá trị văn hóa lễ hội. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, góp phần phát triển du lịch văn hóa bền vững và nâng cao đời sống tinh thần của cộng đồng địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý nhà nước và văn hóa, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý nhà nước: Quản lý nhà nước được hiểu là hoạt động có tổ chức, sử dụng quyền lực nhà nước và pháp luật để điều chỉnh các quá trình xã hội nhằm đạt mục tiêu phát triển xã hội. Sở VHTT&DL là cơ quan chuyên môn thực hiện chức năng quản lý nhà nước về văn hóa tại địa phương, bao gồm xây dựng chính sách, tổ chức thực hiện, kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm.

  • Lý thuyết bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa: Bảo tồn là hoạt động giữ gìn, bảo quản các giá trị văn hóa truyền thống khỏi sự xuống cấp, biến dạng; phát huy là việc khai thác, sử dụng hiệu quả các giá trị đó để phục vụ phát triển xã hội, giáo dục truyền thống và phát triển du lịch. Hai hoạt động này có mối quan hệ biện chứng, hỗ trợ lẫn nhau.

  • Khái niệm lễ hội truyền thống: Lễ hội là hình thức sinh hoạt văn hóa tổng hợp gồm phần lễ (nghi thức tín ngưỡng, tôn giáo) và phần hội (trò chơi dân gian, văn nghệ). Lễ hội truyền thống là sản phẩm tinh thần được hình thành và phát triển qua lịch sử, mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Luận văn sử dụng dữ liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát thực địa tại lễ hội Pháo hoa huyện Quảng Uyên, với mẫu khảo sát gồm 150 du khách và người dân địa phương. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các văn bản pháp luật, báo cáo ngành, tài liệu nghiên cứu trước đó và kết quả dự án bảo tồn lễ hội năm 2008.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp phân tích định lượng từ bảng khảo sát để đánh giá thực trạng công tác quản lý và nhận thức cộng đồng. Phân tích định tính dựa trên phỏng vấn sâu, quan sát thực tế và nghiên cứu tài liệu để làm rõ vai trò của Sở VHTT&DL và các nhân tố tác động.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn từ năm 2007 đến năm 2014, bao gồm khảo sát thực địa năm 2013 và phân tích tổng hợp các hoạt động quản lý lễ hội trong khoảng thời gian này.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Vai trò quản lý của Sở VHTT&DL trong bảo tồn lễ hội: Sở đã tham mưu cho UBND tỉnh ban hành các văn bản quy phạm pháp luật và chính sách quản lý lễ hội, tổ chức phục dựng và bảo tồn các nghi thức truyền thống. Khoảng 48,6% người tham gia khảo sát đã tham dự lễ hội trên 10 lần, cho thấy sự ổn định và thu hút của lễ hội dưới sự quản lý của Sở.

  2. Công tác tổ chức lễ hội: Lễ hội Pháo hoa được tổ chức bài bản với phần lễ trang nghiêm gồm lễ khai quan rồng, lễ tế thần và lễ rước thần; phần hội sôi động với các trò chơi dân gian như múa rồng, múa kỳ lân, tung còn, cướp đầu pháo. Các hoạt động này được phối hợp chặt chẽ giữa Sở, chính quyền địa phương và cộng đồng.

  3. Những hạn chế trong công tác quản lý: Mặc dù Sở đã thực hiện tốt nhiều mặt, nhưng vẫn còn tồn tại các hiện tượng tiêu cực như mê tín dị đoan, các hoạt động phi văn hóa trong lễ hội. Khoảng 18,7% người tham gia khảo sát lần đầu chưa hiểu rõ nguồn gốc và ý nghĩa lễ hội, đặc biệt là giới trẻ có xu hướng quên dần giá trị truyền thống.

  4. Sự phối hợp liên ngành còn hạn chế: Việc phối hợp giữa Sở VHTT&DL với các cơ quan như công an, y tế, quản lý thị trường chưa thực sự đồng bộ, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý và bảo vệ lễ hội.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy Sở VHTT&DL tỉnh Cao Bằng giữ vai trò nòng cốt trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa lễ hội Pháo hoa huyện Quảng Uyên, thể hiện qua việc tổ chức lễ hội trang trọng, duy trì các nghi thức truyền thống và thu hút đông đảo người dân tham gia. Tuy nhiên, các hiện tượng tiêu cực và sự mai một giá trị truyền thống phản ánh những thách thức trong công tác quản lý, đặc biệt là trong bối cảnh phát triển kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế.

So sánh với các nghiên cứu về quản lý lễ hội truyền thống ở các địa phương khác, việc thiếu sự phối hợp liên ngành và hạn chế trong tuyên truyền giáo dục là những điểm chung cần khắc phục. Việc sử dụng biểu đồ đánh giá mức độ hài lòng của người dân và du khách về công tác tổ chức lễ hội có thể minh họa rõ hơn các mặt mạnh và hạn chế hiện tại.

Ý nghĩa của nghiên cứu nằm ở việc cung cấp cơ sở khoa học để hoàn thiện chính sách, nâng cao năng lực quản lý và phát huy giá trị văn hóa truyền thống, góp phần phát triển du lịch văn hóa bền vững tại Cao Bằng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện hệ thống chính sách và pháp luật: Xây dựng và ban hành các văn bản quy phạm pháp luật cụ thể, phù hợp với đặc thù lễ hội Pháo hoa, nhằm tạo hành lang pháp lý vững chắc cho công tác quản lý. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; Chủ thể: Sở VHTT&DL phối hợp với UBND tỉnh.

  2. Tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục: Đổi mới nội dung và hình thức tuyên truyền về giá trị văn hóa lễ hội, pháp luật liên quan và thực hiện nếp sống văn hóa trong lễ hội, đặc biệt hướng tới thế hệ trẻ. Thời gian: liên tục hàng năm; Chủ thể: Sở VHTT&DL, các trường học, đoàn thể địa phương.

  3. Nâng cao năng lực cán bộ quản lý: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ cho cán bộ quản lý văn hóa, tăng cường kỹ năng tổ chức, kiểm tra, xử lý vi phạm. Thời gian: 1 năm đầu tiên và duy trì định kỳ; Chủ thể: Sở VHTT&DL phối hợp với các cơ sở đào tạo.

  4. Tăng cường phối hợp liên ngành: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa Sở VHTT&DL với công an, y tế, quản lý thị trường và các đơn vị liên quan để đảm bảo an ninh, trật tự, vệ sinh và xử lý kịp thời các vi phạm trong lễ hội. Thời gian: ngay lập tức và duy trì thường xuyên; Chủ thể: Sở VHTT&DL, UBND huyện Quảng Uyên.

  5. Khuyến khích sự tham gia của cộng đồng: Phát huy vai trò của người dân và các tổ chức xã hội trong việc bảo tồn và phát huy giá trị lễ hội, thông qua các hoạt động văn hóa, thể thao và du lịch gắn với lễ hội. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Sở VHTT&DL, chính quyền địa phương, cộng đồng dân cư.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về văn hóa: Giúp các sở, phòng văn hóa các tỉnh, thành phố nâng cao hiệu quả quản lý lễ hội truyền thống, xây dựng chính sách phù hợp và tổ chức các hoạt động bảo tồn văn hóa.

  2. Nhà nghiên cứu và giảng viên chuyên ngành quản lý văn hóa, du lịch: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để phát triển các đề tài nghiên cứu, bài giảng về quản lý văn hóa và phát triển du lịch văn hóa.

  3. Các tổ chức, cá nhân hoạt động trong lĩnh vực du lịch văn hóa: Hỗ trợ xây dựng các sản phẩm du lịch gắn với lễ hội truyền thống, khai thác giá trị văn hóa một cách bền vững và có trách nhiệm.

  4. Cộng đồng dân cư địa phương và các tổ chức xã hội: Nâng cao nhận thức về giá trị văn hóa truyền thống, tham gia tích cực vào công tác bảo tồn và phát huy lễ hội, góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc.

Câu hỏi thường gặp

  1. Vai trò chính của Sở VHTT&DL trong quản lý lễ hội truyền thống là gì?
    Sở VHTT&DL tham mưu xây dựng chính sách, tổ chức thực hiện, kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm trong công tác quản lý lễ hội, đồng thời phối hợp với các cơ quan liên quan để bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống.

  2. Làm thế nào để bảo tồn giá trị văn hóa lễ hội trong bối cảnh hiện đại?
    Bảo tồn cần kết hợp giữa giữ gìn nghi thức truyền thống và phát huy các giá trị phù hợp với xu hướng phát triển, đồng thời tăng cường tuyên truyền giáo dục và sự tham gia của cộng đồng.

  3. Những thách thức lớn nhất trong công tác quản lý lễ hội Pháo hoa hiện nay là gì?
    Bao gồm hiện tượng mê tín dị đoan, các hoạt động phi văn hóa, thiếu sự phối hợp liên ngành hiệu quả và nhận thức chưa đầy đủ của một bộ phận người dân, đặc biệt là giới trẻ.

  4. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Luận văn sử dụng phương pháp thực địa, điều tra xã hội học với mẫu khảo sát 150 người, phân tích định lượng và định tính, kết hợp nghiên cứu tài liệu và phân tích logic lịch sử.

  5. Lễ hội Pháo hoa có ý nghĩa gì đối với cộng đồng địa phương?
    Lễ hội là dịp để cầu phúc, cầu mùa, tăng cường đoàn kết cộng đồng, bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc và phát triển du lịch văn hóa, góp phần nâng cao đời sống tinh thần của người dân.

Kết luận

  • Lễ hội Pháo hoa huyện Quảng Uyên là di sản văn hóa phi vật thể quan trọng, chứa đựng nhiều giá trị lịch sử, văn hóa và xã hội đặc sắc của tỉnh Cao Bằng.
  • Sở VHTT&DL tỉnh Cao Bằng giữ vai trò trung tâm trong công tác quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của lễ hội, góp phần duy trì sự phát triển bền vững của lễ hội.
  • Công tác quản lý còn tồn tại hạn chế như hiện tượng phi văn hóa, thiếu phối hợp liên ngành và nhận thức chưa đầy đủ của cộng đồng, đặc biệt là giới trẻ.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào hoàn thiện chính sách, nâng cao năng lực quản lý, tăng cường tuyên truyền giáo dục và phát huy vai trò cộng đồng.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để các cơ quan quản lý, nhà nghiên cứu và cộng đồng cùng phối hợp bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội hiện nay.

Luận văn khuyến khích các cơ quan chức năng và cộng đồng địa phương tiếp tục triển khai các giải pháp đề xuất nhằm giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, đồng thời phát triển du lịch văn hóa bền vững tại Cao Bằng.