Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động khuyến nông đóng vai trò quan trọng trong phát triển nông nghiệp, góp phần xóa đói giảm nghèo và nâng cao thu nhập cho người dân. Tại tỉnh Hòa Bình, với dân số khoảng 875.397 người năm 2022, trong đó hơn 74% sống ở khu vực nông thôn, sự tham gia của người dân trong các hoạt động khuyến nông là yếu tố quyết định hiệu quả chuyển giao tiến bộ kỹ thuật và phát triển sản xuất. Tuy nhiên, thực trạng cho thấy mức độ tham gia của người dân còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả các chương trình khuyến nông. Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá thực trạng sự tham gia của người dân trong các hoạt động khuyến nông trên địa bàn tỉnh Hòa Bình giai đoạn 2020-2022, từ đó đề xuất các giải pháp tăng cường sự tham gia trong giai đoạn 2024-2028. Nghiên cứu tập trung vào các hoạt động bồi dưỡng, tập huấn, đào tạo; thông tin tuyên truyền; xây dựng và nhân rộng mô hình; tư vấn và dịch vụ khuyến nông; hợp tác quốc tế. Ý nghĩa của đề án là nâng cao hiệu quả hoạt động khuyến nông, góp phần phát triển kinh tế nông nghiệp bền vững, phù hợp với đặc điểm địa phương và nhu cầu thực tiễn của người dân.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết về sự tham gia của người dân trong phát triển cộng đồng và mô hình tiếp cận khuyến nông có sự tham gia. Lý thuyết về sự tham gia nhấn mạnh vai trò chủ thể của người dân trong quá trình chuyển giao kỹ thuật, từ “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân quản lý và dân hưởng lợi”. Mô hình tiếp cận khuyến nông có sự tham gia là phương pháp từ dưới lên, trong đó nông dân cùng cán bộ khuyến nông xây dựng và thực hiện các chương trình dựa trên nhu cầu và tiềm năng địa phương, tạo sự chủ động và trách nhiệm của người dân. Các khái niệm chính bao gồm: khuyến nông, sự tham gia của người dân, chuyển giao tiến bộ kỹ thuật, xây dựng mô hình trình diễn, và tư vấn dịch vụ khuyến nông.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp, kết hợp thu thập số liệu thứ cấp và sơ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo của Trung tâm Khuyến nông tỉnh Hòa Bình, Trung tâm Dịch vụ Nông nghiệp các huyện Lạc Thủy, Tân Lạc, Mai Châu giai đoạn 2020-2022. Số liệu sơ cấp được thu thập năm 2023 thông qua khảo sát 150 hộ dân bằng phương pháp ngẫu nhiên phân tầng tại 3 huyện đại diện cho các mức độ hoạt động khuyến nông khác nhau: Lạc Thủy (mạnh), Tân Lạc (trung bình), Mai Châu (yếu). Phỏng vấn bán định hướng được thực hiện với 12 khuyến nông viên và 8 cán bộ khuyến nông để thu thập ý kiến chuyên môn. Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả và so sánh nhằm đánh giá mức độ tham gia, các yếu tố ảnh hưởng và hiệu quả hoạt động khuyến nông.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Sự tham gia trong hoạt động đào tạo, tập huấn: Tổng kinh phí dành cho đào tạo, tập huấn giai đoạn 2020-2022 là 52,409 triệu đồng, chiếm khoảng 0,14% giá trị sản xuất ngành nông nghiệp tỉnh. Có 27.799 lượt người tham gia các lớp tập huấn, chiếm khoảng 2,3% lực lượng lao động nông thôn. Lĩnh vực chăn nuôi thu hút 100% người tham gia tập huấn, trồng trọt 90,48%, thủy sản 28,57%. Tỷ lệ người tham gia đóng góp ý kiến trong các lớp tập huấn cao nhất thuộc lĩnh vực thủy sản (30%), thấp nhất là các lớp khác (0%). Khoảng 82,86% người dân được tham gia xác định chủ đề tập huấn trong lĩnh vực chăn nuôi.

  2. Hoạt động thông tin tuyên truyền: Tổng kinh phí cho hoạt động này trong 3 năm là 13.442 triệu đồng, trong đó hội nghị, hội thảo chiếm 7.368 triệu đồng. Các hình thức tuyên truyền phổ biến gồm sách mỏng, tờ rơi (100% người biết), chuyên mục khuyến nông trên truyền hình (98,1%), tham quan học tập (93,33%). Người dân tham gia theo dõi chuyên mục khuyến nông cao nhất (90,48%). Nội dung được quan tâm nhiều nhất là chăn nuôi (90,48%), trồng trọt (80%), thủy sản thấp nhất (33,33%). Khoảng 83,81% người dân đánh giá thông tin tuyên truyền kịp thời hoặc rất kịp thời.

  3. Xây dựng và nhân rộng mô hình: Trong 3 năm, có 531 điểm trình diễn với 15.690 hộ tham gia. Lĩnh vực trồng trọt có số điểm nhiều nhất (192), chăn nuôi 176, thủy sản 65. Kinh phí đầu tư lớn nhất cho chăn nuôi (40,09%), tiếp theo trồng trọt (29%). 100% người dân tham gia mô hình trình diễn đều tham gia lập kế hoạch và tập huấn kỹ thuật, 95,24% đóng góp đối ứng, 96,19% làm theo hướng dẫn kỹ thuật. Kết quả sản xuất sau mô hình tăng nhiều ở 87,62% hộ.

  4. Hoạt động tư vấn và dịch vụ: Tư vấn đa dạng từ kỹ thuật, chính sách đến thị trường, hỗ trợ quản lý sản xuất và liên kết chuỗi giá trị. Người dân tham gia tư vấn trực tiếp và qua các phương tiện truyền thông, diễn đàn, toạ đàm. Sự quan tâm của người dân đối với các nội dung tư vấn cao, đặc biệt trong lĩnh vực chăn nuôi và trồng trọt.

Thảo luận kết quả

Sự tham gia của người dân trong các hoạt động khuyến nông tại Hòa Bình còn hạn chế, đặc biệt tỷ lệ tham gia tập huấn chỉ chiếm khoảng 2,3% lực lượng lao động nông thôn, thấp so với tiềm năng. Nguyên nhân chính là do điều kiện kinh tế hộ, trình độ nhận thức và năng lực cán bộ khuyến nông. So với các tỉnh như Lạng Sơn và Quảng Ninh, Hòa Bình còn thiếu đa dạng hình thức tuyên truyền và ứng dụng công nghệ thông tin trong khuyến nông. Kinh phí đầu tư cho các hoạt động tuyên truyền và xây dựng mô hình còn khiêm tốn, chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu người dân. Tuy nhiên, kết quả mô hình trình diễn cho thấy hiệu quả rõ rệt trong nâng cao năng suất và thu nhập, tạo niềm tin cho người dân. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ tham gia các lĩnh vực tập huấn, biểu đồ tròn phân bổ kinh phí hoạt động khuyến nông và bảng tổng hợp kết quả sản xuất sau mô hình.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, tập huấn kỹ thuật: Tổ chức đa dạng hình thức đào tạo, kết hợp trực tiếp và trực tuyến, tập trung vào các lĩnh vực chăn nuôi và trồng trọt. Mục tiêu tăng tỷ lệ người tham gia tập huấn lên ít nhất 5% lực lượng lao động nông thôn trong giai đoạn 2024-2028. Chủ thể thực hiện: Trung tâm Khuyến nông tỉnh phối hợp với Trung tâm Dịch vụ Nông nghiệp các huyện.

  2. Đổi mới hoạt động thông tin tuyên truyền: Đầu tư phát triển các kênh truyền thông số như website, mạng xã hội, ứng dụng di động để cung cấp thông tin kịp thời, đa dạng và dễ tiếp cận. Mục tiêu nâng cao mức độ hài lòng của người dân về thông tin khuyến nông lên trên 80% trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: Trung tâm Khuyến nông tỉnh, Sở Thông tin và Truyền thông.

  3. Mở rộng và nâng cao chất lượng mô hình trình diễn: Phát triển các mô hình liên kết chuỗi giá trị, ứng dụng công nghệ cao, chế biến sau thu hoạch để tăng giá trị sản phẩm. Mục tiêu tăng số điểm mô hình lên 700 điểm và thu hút trên 20.000 hộ tham gia đến năm 2028. Chủ thể thực hiện: Trung tâm Khuyến nông tỉnh, các hợp tác xã, doanh nghiệp nông nghiệp.

  4. Nâng cao năng lực cán bộ khuyến nông: Tổ chức bồi dưỡng kỹ năng mềm, kỹ thuật mới và phương pháp vận động người dân. Mục tiêu 100% cán bộ khuyến nông được đào tạo nâng cao trình độ trong 5 năm tới. Chủ thể thực hiện: Sở Nông nghiệp và PTNT, Trung tâm Khuyến nông.

  5. Tăng cường hợp tác quốc tế và xã hội hóa khuyến nông: Thu hút nguồn lực đầu tư, chia sẻ kinh nghiệm, công nghệ từ các dự án hợp tác quốc tế và các tổ chức ngoài nhà nước. Mục tiêu tăng nguồn kinh phí xã hội hóa lên 30% tổng kinh phí khuyến nông giai đoạn 2024-2028. Chủ thể thực hiện: UBND tỉnh, Sở Nông nghiệp và PTNT, Trung tâm Khuyến nông.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý và chuyên viên khuyến nông: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để xây dựng chính sách, kế hoạch và nâng cao hiệu quả hoạt động khuyến nông.

  2. Nhà nghiên cứu và giảng viên ngành quản lý kinh tế, nông nghiệp: Tài liệu tham khảo về phương pháp nghiên cứu, mô hình khuyến nông có sự tham gia và các giải pháp phát triển nông nghiệp bền vững.

  3. Hợp tác xã, tổ chức nông dân và doanh nghiệp nông nghiệp: Hiểu rõ vai trò và cách thức tham gia các hoạt động khuyến nông để nâng cao năng lực sản xuất, liên kết chuỗi giá trị.

  4. Các cơ quan quản lý nhà nước và chính quyền địa phương: Tham khảo để xây dựng chính sách hỗ trợ, thúc đẩy sự tham gia của người dân trong phát triển nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao sự tham gia của người dân trong khuyến nông lại quan trọng?
    Sự tham gia của người dân giúp đảm bảo các chương trình khuyến nông phù hợp với nhu cầu thực tế, nâng cao hiệu quả chuyển giao kỹ thuật và phát triển bền vững. Ví dụ, người dân tham gia xây dựng mô hình trình diễn sẽ dễ dàng áp dụng kỹ thuật mới hơn.

  2. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến sự tham gia của người dân?
    Bao gồm tuổi tác, điều kiện kinh tế, trình độ nhận thức, năng lực cán bộ khuyến nông và chính sách hỗ trợ. Hộ có điều kiện kinh tế tốt và nhận thức cao thường tham gia tích cực hơn.

  3. Phương pháp tiếp cận khuyến nông có sự tham gia khác gì so với truyền thống?
    Phương pháp có sự tham gia là từ dưới lên, nông dân chủ động đề xuất nhu cầu và tham gia xây dựng chương trình, trong khi phương pháp truyền thống là trên xuống, cán bộ khuyến nông quyết định nội dung.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả hoạt động thông tin tuyên truyền?
    Cần đa dạng hóa hình thức truyền thông, ứng dụng công nghệ số, cập nhật thông tin kịp thời và phù hợp với nhu cầu người dân, ví dụ như sử dụng mạng xã hội và ứng dụng di động.

  5. Giải pháp nào giúp tăng cường sự tham gia của người dân trong xây dựng mô hình?
    Tăng cường tập huấn kỹ thuật, hỗ trợ vật tư, tạo điều kiện cho người dân đóng góp ý kiến và tham gia quản lý mô hình, đồng thời đảm bảo hiệu quả kinh tế rõ ràng để tạo niềm tin.

Kết luận

  • Đề án đã đánh giá thực trạng sự tham gia của người dân trong các hoạt động khuyến nông tại tỉnh Hòa Bình giai đoạn 2020-2022, chỉ ra nhiều hạn chế về mức độ tham gia và hiệu quả hoạt động.
  • Các hoạt động đào tạo, thông tin tuyên truyền, xây dựng mô hình và tư vấn dịch vụ có sự tham gia không đồng đều, tập trung chủ yếu vào lĩnh vực chăn nuôi và trồng trọt.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm tăng cường sự tham gia của người dân trong giai đoạn 2024-2028, bao gồm đổi mới phương pháp đào tạo, đa dạng hóa truyền thông, nâng cao năng lực cán bộ và mở rộng mô hình liên kết.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho các nhà quản lý, cán bộ khuyến nông và các tổ chức liên quan trong việc phát triển khuyến nông hiệu quả, bền vững.
  • Khuyến nghị triển khai các bước tiếp theo gồm tổ chức tập huấn nâng cao năng lực, đầu tư phát triển truyền thông số và xây dựng mô hình liên kết chuỗi giá trị, đồng thời tăng cường hợp tác quốc tế và xã hội hóa khuyến nông.

Hãy áp dụng các giải pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả hoạt động khuyến nông, góp phần phát triển nông nghiệp bền vững tại tỉnh Hòa Bình.