Tổng quan nghiên cứu

Phát triển nguồn nhân lực phục vụ Chương trình xây dựng nông thôn mới (NTM) là một trong những nhiệm vụ trọng tâm nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại các vùng nông thôn. Tỉnh Tuyên Quang, thuộc vùng Đông Bắc Bộ, với dân số khoảng 805.432 người năm 2022, trong đó 85,04% sinh sống ở khu vực nông thôn, đang trong quá trình chuyển đổi cơ cấu kinh tế và phát triển NTM. Giai đoạn 2018-2022, tốc độ tăng trưởng tổng sản phẩm trên địa bàn (GRDP) của tỉnh đạt 7,46%, đứng thứ 2 trong 14 tỉnh vùng Trung du và miền núi phía Bắc, với thu nhập bình quân đầu người trên 56 triệu đồng/năm. Tuy nhiên, nguồn nhân lực nông thôn vẫn còn nhiều hạn chế về số lượng và chất lượng, đặc biệt là tỷ lệ lao động qua đào tạo nghề chỉ đạt khoảng 21,1%, trong khi lao động nông thôn chiếm tới 88,65% lực lượng lao động toàn tỉnh.

Nghiên cứu nhằm làm rõ thực trạng phát triển nguồn nhân lực phục vụ Chương trình xây dựng NTM trên địa bàn tỉnh Tuyên Quang giai đoạn 2018-2022, đánh giá các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng nguồn nhân lực đến năm 2025, tầm nhìn 2030. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào lực lượng lao động nông thôn từ 15 tuổi trở lên, phân tích các khía cạnh về số lượng, chất lượng, cơ cấu và các chính sách phát triển nguồn nhân lực liên quan. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các cấp chính quyền và các ngành chức năng tỉnh Tuyên Quang hoạch định chiến lược phát triển nguồn nhân lực phù hợp, góp phần thúc đẩy thành công Chương trình xây dựng NTM.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình phát triển nguồn nhân lực, bao gồm:

  • Lý thuyết nguồn nhân lực (Human Resources Theory): Nhấn mạnh vai trò của con người như một nguồn lực quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội, bao gồm các yếu tố về số lượng, chất lượng, kỹ năng, kiến thức và phẩm chất đạo đức.

  • Mô hình phát triển nguồn nhân lực phục vụ xây dựng nông thôn mới: Tập trung vào việc nâng cao số lượng và chất lượng lao động nông thôn, phát triển kỹ năng nghề nghiệp, cải thiện trình độ học vấn, sức khỏe và đạo đức nghề nghiệp nhằm đáp ứng các tiêu chí của Chương trình xây dựng NTM.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: nguồn nhân lực nông thôn, phát triển nguồn nhân lực, chất lượng nguồn nhân lực (bao gồm thể lực, trí lực, kỹ năng nghề nghiệp, phẩm chất đạo đức), cơ cấu nguồn nhân lực, và các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển nguồn nhân lực như điều kiện kinh tế, chính sách phát triển, hệ thống giáo dục và đào tạo, đặc điểm dân số.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Nghiên cứu sử dụng dữ liệu thứ cấp thu thập từ các báo cáo thống kê của tỉnh Tuyên Quang giai đoạn 2018-2022, các văn bản pháp luật liên quan đến Chương trình xây dựng NTM, các tài liệu khoa học, sách báo chuyên ngành và các báo cáo của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền.

  • Phương pháp chọn mẫu: Dữ liệu được thu thập toàn diện trên phạm vi toàn tỉnh, tập trung vào lực lượng lao động từ 15 tuổi trở lên, đặc biệt là lao động nông thôn.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả để phân tích quy mô, cơ cấu và chất lượng nguồn nhân lực; phương pháp so sánh để đánh giá sự biến đổi qua các năm và so sánh với các vùng miền khác; phương pháp phân tích tổng hợp để đánh giá các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp. Luận văn vận dụng phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử trong phân tích các hiện tượng kinh tế - xã hội.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung phân tích dữ liệu giai đoạn 2018-2022, đồng thời đề xuất các giải pháp phát triển nguồn nhân lực đến năm 2025 và tầm nhìn đến năm 2030.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Quy mô và cơ cấu nguồn nhân lực nông thôn: Lực lượng lao động từ 15 tuổi trở lên của tỉnh Tuyên Quang năm 2022 đạt khoảng 480.349 người, trong đó lao động nông thôn chiếm 88,65%. Tỷ lệ lao động qua đào tạo nghề chỉ đạt 21,1%, thấp hơn nhiều so với yêu cầu phát triển kinh tế hiện đại. Tỷ lệ thất nghiệp trong độ tuổi lao động là 3,56%, tỷ lệ thiếu việc làm là 2,86%.

  2. Chất lượng nguồn nhân lực còn hạn chế: Trình độ học vấn và chuyên môn kỹ thuật của lao động nông thôn còn thấp, với tỷ lệ lao động có bằng cấp, chứng chỉ chỉ đạt 17,3% ở khu vực nông thôn, so với 46,8% ở khu vực thành thị. Sức khỏe lao động cũng là một vấn đề khi có một bộ phận lao động thuộc nhóm cao tuổi hoặc mắc bệnh tật, ảnh hưởng đến năng suất lao động.

  3. Ảnh hưởng của các yếu tố kinh tế - xã hội: Tốc độ tăng trưởng kinh tế tỉnh Tuyên Quang giai đoạn 2018-2022 đạt 7,46%/năm, GRDP bình quân đầu người tăng từ 28,9 triệu đồng năm 2018 lên 44,7 triệu đồng năm 2022. Tuy nhiên, tỷ lệ lao động qua đào tạo nghề chưa tương xứng với sự phát triển kinh tế, ảnh hưởng đến hiệu quả thực hiện Chương trình xây dựng NTM.

  4. Chính sách và hệ thống đào tạo nghề: Tỉnh đã triển khai nhiều chính sách đào tạo nghề cho lao động nông thôn, với tỷ lệ lao động qua đào tạo nghề tăng lên khoảng 60% ở một số địa phương lân cận. Tuy nhiên, việc liên kết giữa đào tạo và nhu cầu thực tế của thị trường lao động còn hạn chế, dẫn đến tình trạng lao động sau đào tạo chưa tìm được việc làm phù hợp hoặc chưa áp dụng được kiến thức vào sản xuất.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy nguồn nhân lực nông thôn tỉnh Tuyên Quang có quy mô lớn nhưng chất lượng chưa đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội hiện đại và Chương trình xây dựng NTM. Sự chênh lệch về trình độ đào tạo giữa khu vực nông thôn và thành thị phản ánh sự bất cập trong hệ thống giáo dục và đào tạo nghề, cũng như hạn chế trong chính sách thu hút và giữ chân lao động có trình độ cao tại nông thôn.

So sánh với các tỉnh miền núi phía Bắc như Lạng Sơn và Sơn La, nơi tỷ lệ lao động qua đào tạo nghề đạt trên 59-60%, Tuyên Quang còn nhiều dư địa để cải thiện. Các tỉnh này đã áp dụng các chính sách đào tạo nghề gắn với tái cơ cấu ngành nông nghiệp và phát triển các mô hình sản xuất hàng hóa, tạo việc làm ổn định cho lao động nông thôn.

Việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực không chỉ giúp tăng năng suất lao động mà còn góp phần cải thiện đời sống vật chất và tinh thần của người dân, giảm tỷ lệ nghèo và thúc đẩy phát triển bền vững. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ lao động qua đào tạo nghề giữa các tỉnh, bảng thống kê cơ cấu lao động theo trình độ và khu vực, giúp minh họa rõ nét hơn thực trạng và xu hướng phát triển.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo nghề gắn với nhu cầu thị trường lao động: Xây dựng các chương trình đào tạo nghề phù hợp với đặc điểm kinh tế nông thôn và nhu cầu phát triển các ngành nghề trong Chương trình xây dựng NTM. Mục tiêu nâng tỷ lệ lao động qua đào tạo nghề lên trên 50% vào năm 2025. Chủ thể thực hiện: Sở Lao động - Thương binh và Xã hội phối hợp với các cơ sở đào tạo nghề.

  2. Phát triển hệ thống giáo dục và đào tạo liên tục: Đầu tư nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông và đào tạo nghề, đặc biệt tại các vùng nông thôn khó khăn. Thực hiện các chương trình bồi dưỡng kỹ năng mềm, kỹ năng quản lý cho lao động nông thôn. Thời gian thực hiện: 2023-2025. Chủ thể: Sở Giáo dục và Đào tạo, các trường nghề.

  3. Xây dựng chính sách thu hút và giữ chân nhân lực chất lượng cao: Ban hành các chính sách đãi ngộ, hỗ trợ về nhà ở, đào tạo nâng cao trình độ cho cán bộ, kỹ sư, chuyên gia làm việc tại nông thôn. Mục tiêu giảm tỷ lệ di cư lao động có trình độ cao ra khỏi tỉnh. Chủ thể: UBND tỉnh, các sở ngành liên quan.

  4. Tăng cường liên kết giữa đào tạo và doanh nghiệp: Khuyến khích doanh nghiệp tham gia đào tạo, tạo việc làm cho lao động nông thôn, đồng thời hỗ trợ phát triển các hợp tác xã, tổ chức sản xuất theo chuỗi giá trị. Thời gian: 2023-2025. Chủ thể: Sở Kế hoạch và Đầu tư, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn.

  5. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền và nâng cao nhận thức: Tuyên truyền về vai trò của phát triển nguồn nhân lực trong xây dựng NTM, khuyến khích người dân tham gia đào tạo nghề và phát triển kỹ năng. Chủ thể: Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy, các đoàn thể chính trị - xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước địa phương: Giúp các cấp chính quyền tỉnh Tuyên Quang và các huyện, xã xây dựng chính sách phát triển nguồn nhân lực phù hợp với đặc điểm địa phương, nâng cao hiệu quả thực hiện Chương trình xây dựng NTM.

  2. Các cơ sở đào tạo nghề và giáo dục: Tham khảo để điều chỉnh chương trình đào tạo, nâng cao chất lượng giảng dạy, đáp ứng nhu cầu thực tế của thị trường lao động nông thôn.

  3. Doanh nghiệp và hợp tác xã nông nghiệp: Sử dụng kết quả nghiên cứu để phát triển nguồn nhân lực, xây dựng kế hoạch đào tạo và tuyển dụng phù hợp, góp phần nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, phát triển nông thôn: Tài liệu tham khảo quý giá cho các nghiên cứu tiếp theo về phát triển nguồn nhân lực và xây dựng NTM tại các vùng miền núi và nông thôn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao phát triển nguồn nhân lực lại quan trọng trong xây dựng nông thôn mới?
    Phát triển nguồn nhân lực giúp nâng cao năng suất lao động, cải thiện chất lượng sản phẩm và dịch vụ, từ đó thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại nông thôn. Ví dụ, lao động có kỹ năng nghề cao sẽ áp dụng công nghệ mới hiệu quả hơn.

  2. Tình trạng nguồn nhân lực nông thôn tại Tuyên Quang hiện nay ra sao?
    Nguồn nhân lực nông thôn chiếm khoảng 88,65% lực lượng lao động, nhưng chỉ khoảng 21,1% lao động qua đào tạo nghề, còn nhiều lao động chưa có kỹ năng chuyên môn phù hợp, ảnh hưởng đến hiệu quả sản xuất và phát triển.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến phát triển nguồn nhân lực nông thôn?
    Bao gồm điều kiện kinh tế, đặc điểm dân số, chính sách phát triển nguồn nhân lực, hệ thống giáo dục và đào tạo, cũng như nhu cầu thực tế của thị trường lao động trong Chương trình xây dựng NTM.

  4. Giải pháp nào hiệu quả để nâng cao chất lượng nguồn nhân lực nông thôn?
    Tăng cường đào tạo nghề gắn với nhu cầu thị trường, phát triển hệ thống giáo dục liên tục, xây dựng chính sách thu hút nhân lực chất lượng cao, liên kết đào tạo với doanh nghiệp và đẩy mạnh tuyên truyền nâng cao nhận thức.

  5. Làm thế nào để đo lường hiệu quả phát triển nguồn nhân lực?
    Có thể sử dụng các chỉ số như tỷ lệ lao động qua đào tạo nghề, tỷ lệ thất nghiệp, thu nhập bình quân đầu người, năng suất lao động, và các chỉ số phát triển con người (HDI) để đánh giá chất lượng và tác động của nguồn nhân lực.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển nguồn nhân lực phục vụ Chương trình xây dựng nông thôn mới tại tỉnh Tuyên Quang, làm rõ các khái niệm và tiêu chí đánh giá.
  • Đã đánh giá thực trạng nguồn nhân lực nông thôn giai đoạn 2018-2022, chỉ ra những hạn chế về số lượng, chất lượng và cơ cấu lao động.
  • Phân tích các yếu tố ảnh hưởng như điều kiện kinh tế, chính sách phát triển, hệ thống giáo dục và đặc điểm dân số, từ đó rút ra bài học kinh nghiệm từ các tỉnh bạn.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao chất lượng nguồn nhân lực đến năm 2025 và tầm nhìn 2030, góp phần thúc đẩy thành công Chương trình xây dựng NTM.
  • Khuyến nghị các cơ quan quản lý, cơ sở đào tạo, doanh nghiệp và các bên liên quan phối hợp thực hiện các giải pháp nhằm phát huy tối đa tiềm năng nguồn nhân lực nông thôn.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất, xây dựng kế hoạch đào tạo nghề chi tiết, tăng cường phối hợp liên ngành và giám sát tiến độ thực hiện.

Call-to-action: Các cấp chính quyền và tổ chức liên quan cần ưu tiên phát triển nguồn nhân lực nông thôn như một chiến lược trọng tâm để đảm bảo sự phát triển bền vững của tỉnh Tuyên Quang trong tương lai.