Nghiên cứu và đề xuất giải pháp giảm nghèo tại huyện Hòa An, tỉnh Cao Bằng

• Tác giả: Cao Thanh Kiều
• Người hướng dẫn: PGS. TS Đào Thanh Vân
• Trường học: Đại học Thái Nguyên
• Chuyên ngành: Phát triển nông thôn
• Đề tài: Nghiên Cứu Và Đề Xuất Giải Pháp Giảm Nghèo Tại Huyện Hòa An, Tỉnh Cao Bằng
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2016
• Địa điểm: Cao Bằng

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU
• 1.1. Cơ sở lý luận của đề tài
• 1.2. Một số quan niệm về đói nghèo
• 1.3. Chuẩn mực xác định đói nghèo của Chương trình xóa đói giảm nghèo quốc gia qua các giai đoạn
• 1.4. Cơ sở thực tiễn của đề tài
• 1.5. Thực trạng nghèo trên thế giới và khu vực hiện nay
• 1.6. Tình hình nghèo của Việt Nam và những nghiên cứu về giảm nghèo ở Việt Nam
• 1.7. Những thành công và kinh nghiệm về giảm nghèo của một số địa phương trong nước
• 1.8. Các bài học vận dụng vào khu vực nghiên cứu
• 2. CHƯƠNG 2: NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài
• 2.2. Đối tượng nghiên cứu của đề tài
• 2.3. Phạm vi nghiên cứu của đề tài
• 2.4. Nội dung nghiên cứu
• 2.5. Phương pháp nghiên cứu
• 2.5.1. Phương pháp thu thập các thông tin
• 2.5.2. Phương pháp điều tra hộ
• 2.5.3. Phương pháp phân tích
• 2.5.4. Phương pháp xử lý số liệu
• 3. CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
• 3.1. Đánh giá thực trạng nghèo của các hộ nông dân huyện Hòa An dựa trên tiêu chí nghèo đa chiều
• 3.2. Thực trạng nghèo chung của huyện Hòa An
• 3.3. Thực trạng nghèo của nhóm hộ điều tra
• 3.4. Nguyên nhân nghèo và nhân tố chính ảnh hưởng đến nghèo tại các hộ điều tra
• 3.4.1. Nguyên nhân khách quan
• 3.4.2. Nguyên nhân chủ quan
• 3.5. Một số chương trình giảm nghèo đang thực hiện tại huyện Hòa An
• 3.5.1. Các chương trình dự án giảm nghèo đang thực hiện
• 3.6. Những tồn tại, hạn chế và bài học kinh nghiệm trong công tác giảm nghèo của địa phương
• 3.7. Đề xuất một số giải pháp giảm nghèo đối với huyện Hòa An
• 3.7.1. Mục tiêu cụ thể của công tác xóa đói giảm nghèo trong giai đoạn tới
• 3.7.2. Đề xuất một số giải pháp giảm nghèo đối với huyện Hòa An
• KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tính cấp thiết của đề tài

Giảm nghèo là một trong những vấn đề cấp bách và cần thiết trong bối cảnh hiện nay, đặc biệt tại huyện Hòa An thuộc tỉnh Cao Bằng. Theo báo cáo của UNDP, số lượng người nghèo và cận nghèo trên toàn cầu vẫn ở mức cao, với nhiều người sống trong tình trạng nghèo đói cực kỳ nghiêm trọng. Tại Việt Nam, mặc dù đã đạt được nhiều thành tựu trong công tác xóa đói giảm nghèo, nhưng vẫn còn nhiều địa phương, đặc biệt là các huyện miền núi, chưa giải quyết tận gốc vấn đề này. Tình hình nghèo đói tại huyện Hòa An thể hiện rõ qua mức thu nhập bình quân thấp và tỷ lệ hộ nghèo cao. Do đó, việc nghiên cứu và đề xuất giải pháp giảm nghèo không chỉ mang tính lý thuyết mà còn có ý nghĩa thực tiễn sâu sắc.

II. Đánh giá thực trạng nghèo tại huyện Hòa An

Thực trạng nghèo tại huyện Hòa An cần được đánh giá dựa trên tiêu chí nghèo đa chiều. Nghiên cứu đã chỉ ra rằng, tình hình nghèo chung của huyện vẫn còn nhiều hạn chế, với một số xã có tỷ lệ hộ nghèo cao. Nguyên nhân của tình trạng này không chỉ đến từ yếu tố khách quan như thiên tai, mà còn có nhiều nguyên nhân chủ quan như thiếu hụt kiến thức, kỹ năng sản xuất và sự thiếu hỗ trợ từ các chính sách giảm nghèo. Các chương trình giảm nghèo hiện tại chưa phát huy hiệu quả tối ưu, cần có sự điều chỉnh và cải tiến để phù hợp với thực tế địa phương. Nghiên cứu đã chỉ ra rằng, việc phân tích dữ liệu từ các hộ điều tra giúp nhận diện rõ hơn về nguyên nhân nghèo và những khó khăn mà người dân đang phải đối mặt.

III. Đề xuất giải pháp giảm nghèo

Để đạt được mục tiêu giảm nghèo, huyện Hòa An cần triển khai một loạt các giải pháp đồng bộ. Đầu tiên, cần có chính sách giảm nghèo phù hợp với đặc thù địa phương, tập trung vào việc nâng cao trình độ dân trí và kỹ năng sản xuất cho người dân. Tiếp theo, việc tăng cường hỗ trợ từ các chương trình hỗ trợ người nghèo và các dự án phát triển kinh tế là rất cần thiết. Ngoài ra, cần đẩy mạnh công tác khảo sát xã hội để nắm bắt kịp thời tình hình và nhu cầu của người dân, từ đó xây dựng các chính sách hiệu quả hơn. Cuối cùng, việc phát triển các mô hình hợp tác xã và hỗ trợ khởi nghiệp cho người dân cũng là một trong những giải pháp quan trọng nhằm tạo ra việc làm và tăng thu nhập bền vững.

IV. Ý nghĩa thực tiễn của đề tài

Đề tài nghiên cứu không chỉ có giá trị lý luận mà còn mang lại nhiều ý nghĩa thực tiễn. Kết quả nghiên cứu sẽ là cơ sở cho các chính sách giảm nghèo trong tương lai, góp phần nâng cao đời sống người dân tại huyện Hòa An. Bên cạnh đó, những giải pháp được đề xuất sẽ giúp các cơ quan quản lý nhà nước có cái nhìn tổng quan hơn về tình hình nghèo đói tại địa phương, từ đó có những điều chỉnh kịp thời. Việc áp dụng các phương pháp nghiên cứu khoa học trong thực tiễn sẽ giúp nâng cao hiệu quả công tác xóa đói giảm nghèo, đồng thời góp phần vào mục tiêu phát triển bền vững của địa phương và quốc gia.

Tổng quan nghiên cứu

Theo báo cáo của Chương trình Phát triển Liên Hiệp Quốc (UNDP) năm 2014, trên thế giới có khoảng 2,2 tỷ người nghèo và cận nghèo, trong đó gần 1,5 tỷ người tại các quốc gia đang phát triển sống trong cảnh nghèo đói. Ở Việt Nam, tỷ lệ hộ nghèo đã giảm từ 7,8% năm 2013 xuống còn khoảng 6% năm 2014, tuy nhiên vẫn còn nhiều vùng nông thôn, miền núi có tỷ lệ nghèo cao, đặc biệt là các huyện vùng cao như Hòa An, tỉnh Cao Bằng. Huyện Hòa An có dân số gần 66.000 người, với hơn 85% hộ dân sống bằng nghề nông nghiệp, tỷ lệ hộ nghèo và cận nghèo vẫn còn cao và chưa bền vững.

Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng nghèo đa chiều tại huyện Hòa An trong giai đoạn 2014-2016, phân tích nguyên nhân và các yếu tố ảnh hưởng đến nghèo đói, đồng thời đề xuất các giải pháp giảm nghèo phù hợp. Nghiên cứu có phạm vi không gian tại 3 xã Dân Chủ, Trưng Vương và Bình Dương, nhằm cung cấp cơ sở khoa học cho công tác giảm nghèo bền vững tại địa phương. Kết quả nghiên cứu góp phần nâng cao hiệu quả các chương trình giảm nghèo, cải thiện đời sống người dân, đồng thời hỗ trợ hoạch định chính sách phát triển nông thôn và giảm nghèo đa chiều.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

• Khái niệm nghèo đa chiều: Được UNDP và Liên Hiệp Quốc định nghĩa là tình trạng thiếu hụt không chỉ về thu nhập mà còn về các dịch vụ xã hội cơ bản như y tế, giáo dục, nhà ở, nước sạch và thông tin. Chuẩn nghèo đa chiều được xây dựng dựa trên các chỉ số đo lường mức độ thiếu hụt tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản.

• Mô hình phân tích SWOT: Được sử dụng để đánh giá điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức trong công tác giảm nghèo tại địa phương, từ đó đề xuất các giải pháp phù hợp.

• Tiêu chí nghèo đa chiều của Việt Nam giai đoạn 2016-2020: Kết hợp tiêu chí thu nhập và mức độ thiếu hụt các dịch vụ xã hội cơ bản, bao gồm 10 chỉ số như tiếp cận y tế, bảo hiểm y tế, trình độ giáo dục, nhà ở, nước sinh hoạt, vệ sinh, tiếp cận thông tin.

Các khái niệm chính bao gồm: nghèo tuyệt đối, nghèo tương đối, nghèo đa chiều, chuẩn nghèo đa chiều, và các yếu tố ảnh hưởng đến nghèo đói như điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội, trình độ dân trí, cơ sở hạ tầng.

Phương pháp nghiên cứu

• Nguồn dữ liệu: Kết hợp dữ liệu thứ cấp từ các báo cáo, tài liệu chính sách, số liệu thống kê của huyện Hòa An và các nghiên cứu liên quan; dữ liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát thực địa tại 3 xã Dân Chủ, Trưng Vương và Bình Dương.

• Phương pháp thu thập thông tin: Sử dụng phương pháp Đánh giá nông thôn có sự tham gia (PRA) và phỏng vấn sâu cán bộ, người dân; bảng câu hỏi bán định hướng với 90 hộ dân (60 hộ nghèo, 15 hộ cận nghèo, 15 hộ trung bình).

• Phương pháp chọn mẫu: Lựa chọn ngẫu nhiên trong từng nhóm hộ, đảm bảo tính đại diện theo tiêu chí địa bàn, tỷ lệ hộ nghèo, nguồn thu nhập chính từ nông nghiệp.

• Phương pháp phân tích: Thống kê mô tả, so sánh các chỉ số kinh tế - xã hội giữa các nhóm hộ; phân tích SWOT để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp; xử lý số liệu bằng phần mềm thống kê, biểu diễn qua bảng biểu và biểu đồ.

• Timeline nghiên cứu: Thực hiện từ tháng 6/2015 đến tháng 8/2016, tập trung thu thập và phân tích số liệu giai đoạn 2014-2016.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tỷ lệ hộ nghèo và cận nghèo tăng theo chuẩn nghèo đa chiều: Đến cuối năm 2015, tỷ lệ hộ nghèo tại huyện Hòa An là 35,78% (4.814 hộ), tăng so với 7,75% năm 2014 theo chuẩn nghèo thu nhập truyền thống. Tỷ lệ hộ cận nghèo là 13,40%. Các xã có tỷ lệ nghèo cao nhất là Đức Xuân (82,24%), Quang Trung (77,38%) và Lê Chung (76,87%).

2. Ảnh hưởng của lao động và trình độ học vấn đến nghèo đói: Bình quân lao động/hộ của nhóm hộ nghèo là 2,02 người, thấp hơn nhóm cận nghèo (2,13) và nhóm trung bình (2,33). Tỷ lệ lao động làm việc phi nông nghiệp ở nhóm nghèo chỉ chiếm 5,79%, thấp hơn nhiều so với nhóm cận nghèo (21,88%) và nhóm trung bình (37,14%). Tỷ lệ người có bằng THPT trở lên ở nhóm nghèo chỉ 10%, trong khi nhóm trung bình đạt 93,33%.

3. Sự khác biệt về tài sản và đất đai: Hộ nghèo có diện tích đất thổ cư bình quân đầu người thấp nhất (51,47 m²/người), trong khi diện tích đất lâm nghiệp chiếm tỷ lệ cao (81,43%). Diện tích đất sản xuất nông nghiệp bình quân của hộ nghèo là 517,72 m²/người, thấp hơn nhóm cận nghèo (600 m²/người). Tài sản vật chất như tivi, xe máy, tủ lạnh cũng thấp hơn rõ rệt ở nhóm nghèo.

4. Thu nhập bình quân thấp và không ổn định: Thu nhập bình quân đầu người/tháng của hộ nghèo là khoảng 513.000 đồng, thấp hơn nhiều so với nhóm cận nghèo (841.000 đồng) và nhóm trung bình (1.514.000 đồng). Thu nhập chủ yếu dựa vào sản xuất nông nghiệp, trong khi các nguồn thu khác chiếm tỷ lệ thấp.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy việc áp dụng chuẩn nghèo đa chiều làm tăng tỷ lệ hộ nghèo do tính đến cả các yếu tố phi thu nhập như tiếp cận dịch vụ xã hội. Tỷ lệ lao động làm việc phi nông nghiệp và trình độ học vấn có ảnh hưởng lớn đến khả năng thoát nghèo, phù hợp với các nghiên cứu trước đây về vai trò của giáo dục và đa dạng hóa sinh kế trong giảm nghèo.

Sự chênh lệch về tài sản và diện tích đất cho thấy mặc dù hộ nghèo có đất đai nhưng chưa khai thác hiệu quả do thiếu vốn, kỹ thuật và thị trường tiêu thụ. Thu nhập thấp và không ổn định khiến các hộ dễ rơi vào vòng luẩn quẩn nghèo đói, đặc biệt khi gặp rủi ro thiên tai hoặc biến động thị trường.

Biểu đồ tỷ lệ lao động phi nông nghiệp và trình độ học vấn có thể minh họa rõ sự khác biệt giữa các nhóm hộ, trong khi bảng phân tích tài sản và diện tích đất thể hiện sự phân hóa rõ ràng về điều kiện sản xuất và sinh hoạt. So sánh với các huyện lân cận cho thấy Hòa An còn nhiều khó khăn hơn, đòi hỏi các giải pháp đồng bộ và bền vững.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường đào tạo nghề và nâng cao trình độ học vấn

   • Mục tiêu: Tăng tỷ lệ lao động làm việc phi nông nghiệp lên ít nhất 30% trong 3 năm tới.
   • Chủ thể: UBND huyện phối hợp với các trung tâm đào tạo nghề, trường học địa phương.
   • Giải pháp: Tổ chức các lớp đào tạo nghề phù hợp với nhu cầu thị trường, khuyến khích học sinh tiếp tục học lên cao, hỗ trợ học bổng cho con em hộ nghèo.

2. Hỗ trợ phát triển sản xuất và đa dạng hóa sinh kế

   • Mục tiêu: Tăng thu nhập bình quân hộ nghèo lên 1,2 triệu đồng/người/tháng trong 5 năm.
   • Chủ thể: Phòng Nông nghiệp, các tổ chức tín dụng chính sách xã hội.
   • Giải pháp: Cung cấp vốn vay ưu đãi, hỗ trợ kỹ thuật trồng trọt, chăn nuôi, phát triển mô hình kinh tế phù hợp như trồng cây ăn quả, nuôi cá, chăn nuôi lợn.

3. Cải thiện cơ sở hạ tầng và tiếp cận dịch vụ xã hội

   • Mục tiêu: Đảm bảo 100% hộ nghèo tiếp cận đầy đủ các dịch vụ y tế, giáo dục, nước sạch trong 3 năm.
   • Chủ thể: Ban chỉ đạo giảm nghèo huyện, các phòng ban liên quan.
   • Giải pháp: Đầu tư nâng cấp đường giao thông, trường học, trạm y tế; triển khai các chương trình bảo hiểm y tế cho hộ nghèo; cải thiện hệ thống cấp nước sạch và vệ sinh môi trường.

4. Tăng cường công tác tuyên truyền và nâng cao nhận thức

   • Mục tiêu: 90% hộ nghèo nhận thức đúng về giảm nghèo và chủ động tham gia các chương trình trong 2 năm.
   • Chủ thể: Các tổ chức đoàn thể, chính quyền xã.
   • Giải pháp: Tổ chức các buổi tuyên truyền, hội thảo, chia sẻ kinh nghiệm; vận động người dân tích cực tham gia phát triển kinh tế, nâng cao ý chí vươn lên.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cán bộ quản lý và hoạch định chính sách địa phương

   • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng nghèo đa chiều, nguyên nhân và các giải pháp phù hợp để xây dựng kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội hiệu quả.
   • Use case: Xây dựng chương trình giảm nghèo bền vững, phân bổ nguồn lực hợp lý.

2. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành phát triển nông thôn, kinh tế nông nghiệp

   • Lợi ích: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, số liệu thực tế và phân tích chuyên sâu về nghèo đói tại vùng miền núi.
   • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn, bài báo khoa học liên quan.

3. Tổ chức phi chính phủ và các dự án phát triển

   • Lợi ích: Nắm bắt nhu cầu thực tế, điểm mạnh, điểm yếu của địa phương để thiết kế dự án hỗ trợ phù hợp.
   • Use case: Triển khai các chương trình đào tạo nghề, hỗ trợ sinh kế, cải thiện cơ sở hạ tầng.

4. Người dân và cộng đồng địa phương

   • Lợi ích: Hiểu rõ các tiêu chí nghèo đa chiều, quyền lợi và các chính sách hỗ trợ hiện hành.
   • Use case: Tăng cường tham gia các chương trình giảm nghèo, nâng cao đời sống.

Câu hỏi thường gặp

1. Chuẩn nghèo đa chiều khác gì so với chuẩn nghèo truyền thống?
   Chuẩn nghèo đa chiều không chỉ dựa trên thu nhập mà còn tính đến các yếu tố như tiếp cận y tế, giáo dục, nhà ở, nước sạch và thông tin. Ví dụ, một hộ có thu nhập trên chuẩn nhưng thiếu tiếp cận dịch vụ xã hội vẫn được xem là nghèo theo chuẩn đa chiều.

2. Tại sao tỷ lệ hộ nghèo ở Hòa An lại tăng khi áp dụng chuẩn nghèo đa chiều?
   Vì chuẩn mới đánh giá toàn diện hơn, bao gồm cả các thiếu hụt về dịch vụ xã hội, nên nhiều hộ trước đây không được xem là nghèo nay được xác định là nghèo, phản ánh thực trạng khó khăn đa diện hơn.

3. Nguyên nhân chính dẫn đến nghèo đói tại huyện Hòa An là gì?
   Nguyên nhân chủ yếu gồm điều kiện tự nhiên khó khăn, trình độ dân trí thấp, thiếu vốn và kỹ thuật sản xuất, thu nhập chủ yếu dựa vào nông nghiệp truyền thống, ít lao động làm việc phi nông nghiệp.

4. Giải pháp nào hiệu quả nhất để giảm nghèo bền vững tại địa phương?
   Đào tạo nghề và nâng cao trình độ học vấn giúp người dân có việc làm ổn định ngoài nông nghiệp, kết hợp với hỗ trợ vốn và kỹ thuật sản xuất, cải thiện cơ sở hạ tầng và dịch vụ xã hội là các giải pháp hiệu quả.

5. Làm thế nào để người dân nghèo tiếp cận được các chương trình hỗ trợ?
   Cần tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức, phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền và các tổ chức đoàn thể để người dân hiểu rõ quyền lợi, thủ tục và chủ động tham gia các chương trình.

K