Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo tại Việt Nam, việc nâng cao chất lượng dạy học môn Giáo dục Quốc phòng và An ninh (GDQP&AN) theo tiếp cận năng lực cho học sinh trung học phổ thông (THPT) trở thành một yêu cầu cấp thiết. Theo số liệu khảo sát tại 5 trường THPT công lập trên địa bàn Quận 10, TP. Hồ Chí Minh trong năm học 2020-2022, hoạt động dạy học môn GDQP&AN đã có những chuyển biến tích cực nhưng vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế trong việc áp dụng phương pháp tiếp cận năng lực. Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng hoạt động dạy học môn GDQP&AN theo tiếp cận năng lực, đồng thời đề xuất các biện pháp tổ chức phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển năng lực cho học sinh.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các trường THPT công lập tại Quận 10, TP. Hồ Chí Minh, với dữ liệu thu thập từ năm học 2020-2021 đến 2021-2022. Ý nghĩa nghiên cứu không chỉ góp phần nâng cao chất lượng giáo dục quốc phòng và an ninh mà còn hỗ trợ phát triển phẩm chất và năng lực cốt lõi cho học sinh, đáp ứng yêu cầu bảo vệ Tổ quốc trong giai đoạn mới. Các chỉ số đánh giá như mức độ đồng thuận về tầm quan trọng của hoạt động dạy học, mức độ áp dụng các phương pháp dạy học tích cực và hiệu quả kiểm tra đánh giá được sử dụng làm thước đo chính trong nghiên cứu.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết giáo dục dựa trên năng lực (Competency-Based Education - CBE) và mô hình hệ thống quá trình dạy học. Lý thuyết CBE nhấn mạnh việc thiết kế chương trình và hoạt động dạy học dựa trên chuẩn đầu ra về năng lực, giúp học sinh phát triển toàn diện kiến thức, kỹ năng và thái độ cần thiết. Mô hình hệ thống quá trình dạy học bao gồm các thành tố cấu trúc như mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức, phương tiện dạy học, kiểm tra đánh giá và điều kiện hỗ trợ, tạo thành một hệ thống liên kết chặt chẽ nhằm đảm bảo hiệu quả dạy học.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm:

  • Năng lực học sinh: khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ để giải quyết các tình huống thực tiễn.
  • Tiếp cận năng lực trong dạy học: phương pháp dạy học tập trung vào chuẩn đầu ra năng lực thay vì chỉ truyền đạt nội dung kiến thức.
  • Hoạt động dạy học môn GDQP&AN: quá trình tổ chức, truyền đạt và lĩnh hội kiến thức, kỹ năng quốc phòng và an ninh theo chuẩn năng lực.
  • Kiểm tra, đánh giá theo năng lực: đánh giá dựa trên khả năng thực hiện các nhiệm vụ, kỹ năng và thái độ của học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp định lượng và định tính. Cỡ mẫu gồm 600 học sinh và toàn bộ giáo viên GDQP&AN tại 5 trường THPT công lập Quận 10, với phương pháp chọn mẫu phân tầng xác suất nhằm đảm bảo tính đại diện. Dữ liệu định lượng được thu thập qua bảng hỏi khảo sát, đánh giá mức độ đồng thuận về các thành tố dạy học theo tiếp cận năng lực, sử dụng phần mềm SPSS để phân tích thống kê mô tả và kiểm định độ tin cậy Cronbach’s Alpha.

Phương pháp định tính bao gồm phỏng vấn sâu 5 cán bộ quản lý, 5 giáo viên và 10 học sinh nhằm làm rõ các vấn đề nổi bật trong thực tiễn dạy học. Ngoài ra, nghiên cứu còn thu thập và phân tích các tài liệu như kế hoạch giảng dạy, giáo án, đề kiểm tra để đánh giá thực trạng tổ chức dạy học. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 5/2022 đến tháng 7/2022, đảm bảo thu thập dữ liệu đầy đủ và chính xác.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tầm quan trọng của hoạt động dạy học theo tiếp cận năng lực được đánh giá cao: 87% giáo viên và 82% học sinh đồng thuận rằng dạy học theo tiếp cận năng lực giúp phát triển kỹ năng thực hành và năng lực giải quyết vấn đề trong môn GDQP&AN.
  2. Mục tiêu dạy học được thực hiện chưa đồng đều: Chỉ có khoảng 65% giáo viên cho rằng mục tiêu phát triển năng lực nhận thức và vận dụng kiến thức được thực hiện đầy đủ, trong khi 70% học sinh cảm nhận việc phát triển thái độ sẵn sàng thực hiện nghĩa vụ quân sự còn hạn chế.
  3. Phương pháp và hình thức dạy học đa dạng nhưng chưa đồng bộ: 75% giáo viên sử dụng phương pháp dạy học tích cực như thảo luận nhóm, tình huống, nhưng chỉ 58% học sinh đánh giá các hình thức này được áp dụng thường xuyên và hiệu quả.
  4. Kiểm tra, đánh giá theo năng lực còn nhiều khó khăn: 60% giáo viên gặp khó khăn trong việc thiết kế các bài kiểm tra đánh giá năng lực thực tế, trong khi 55% học sinh cho rằng hình thức kiểm tra chưa phản ánh đúng năng lực thực hành.
  5. Điều kiện hỗ trợ còn hạn chế: Cơ sở vật chất phục vụ dạy học như thiết bị trực quan, phòng thực hành chỉ đạt mức trung bình với điểm trung bình 3,2/5, ảnh hưởng đến hiệu quả dạy học.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy hoạt động dạy học môn GDQP&AN theo tiếp cận năng lực đã được các trường THPT công lập Quận 10 quan tâm và triển khai bước đầu, phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục hiện đại. Tuy nhiên, sự chưa đồng bộ trong thực hiện mục tiêu và phương pháp dạy học phản ánh những khó khăn trong việc chuyển đổi từ mô hình dạy học truyền thống sang mô hình năng lực. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc thiếu đồng bộ trong kiểm tra đánh giá và điều kiện hỗ trợ là những thách thức phổ biến, đòi hỏi sự đầu tư và đổi mới toàn diện.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ đồng thuận của giáo viên và học sinh về các thành tố dạy học, bảng so sánh mức độ áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, và biểu đồ tròn phân bố ý kiến về điều kiện cơ sở vật chất. Những phát hiện này nhấn mạnh vai trò quan trọng của việc nâng cao năng lực chuyên môn cho giáo viên, đồng thời cải thiện điều kiện vật chất để hỗ trợ hiệu quả dạy học theo tiếp cận năng lực.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên GDQP&AN nhằm nâng cao năng lực thiết kế bài giảng và kiểm tra đánh giá theo tiếp cận năng lực, thực hiện trong vòng 12 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo TP. Hồ Chí Minh chủ trì.
  2. Đa dạng hóa hình thức tổ chức dạy học bằng cách áp dụng các phương pháp tích cực như học theo dự án, mô phỏng tình huống thực tế, tăng cường hoạt động ngoại khóa liên quan đến quốc phòng và an ninh, triển khai trong 2 năm học tiếp theo, do Ban giám hiệu các trường THPT thực hiện.
  3. Cải thiện cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học như phòng thực hành, thiết bị trực quan, công nghệ thông tin hỗ trợ giảng dạy, ưu tiên đầu tư trong kế hoạch ngân sách hàng năm, do Sở Giáo dục phối hợp với các trường quản lý.
  4. Xây dựng hệ thống kiểm tra, đánh giá năng lực đồng bộ và thực tiễn phù hợp với chuẩn đầu ra môn GDQP&AN, bao gồm các bài kiểm tra kỹ năng thực hành và đánh giá thái độ, hoàn thành trong 18 tháng, do tổ chuyên môn và giáo viên bộ môn phối hợp thực hiện.
  5. Tăng cường vai trò phối hợp giữa giáo viên và học sinh trong quá trình dạy học, khuyến khích học sinh chủ động tham gia, phản hồi và tự đánh giá năng lực, áp dụng thường xuyên trong các tiết học, do giáo viên và tổ chuyên môn chịu trách nhiệm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban giám hiệu các trường THPT công lập: có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để điều chỉnh chính sách, tổ chức đào tạo và đầu tư cơ sở vật chất nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn GDQP&AN.
  2. Giáo viên bộ môn GDQP&AN: tham khảo các biện pháp đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá theo tiếp cận năng lực, từ đó áp dụng hiệu quả trong giảng dạy.
  3. Cán bộ quản lý giáo dục tại Sở Giáo dục và Đào tạo: làm cơ sở xây dựng các chương trình bồi dưỡng, chính sách hỗ trợ và định hướng phát triển môn học trên địa bàn thành phố.
  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Giáo dục học: cung cấp tài liệu tham khảo về lý thuyết và thực tiễn dạy học theo tiếp cận năng lực, đặc biệt trong lĩnh vực giáo dục quốc phòng và an ninh.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tiếp cận năng lực trong dạy học GDQP&AN là gì?
    Tiếp cận năng lực là phương pháp dạy học tập trung vào việc phát triển các năng lực thực tiễn của học sinh như kỹ năng quân sự, nhận thức quốc phòng và thái độ bảo vệ Tổ quốc, thay vì chỉ truyền đạt kiến thức lý thuyết.

  2. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả dạy học theo tiếp cận năng lực?
    Hiệu quả được đánh giá qua khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng thực hành và thái độ của học sinh trong các tình huống thực tế, sử dụng các bài kiểm tra thực hành, đánh giá dự án và phản hồi từ học sinh.

  3. Những khó khăn phổ biến khi áp dụng tiếp cận năng lực trong môn GDQP&AN?
    Khó khăn gồm thiếu đồng bộ trong phương pháp dạy học, hạn chế về cơ sở vật chất, giáo viên chưa được đào tạo đầy đủ về phương pháp mới và khó khăn trong thiết kế kiểm tra đánh giá phù hợp.

  4. Các biện pháp nào giúp nâng cao chất lượng dạy học GDQP&AN theo tiếp cận năng lực?
    Bao gồm đào tạo bồi dưỡng giáo viên, đa dạng hóa hình thức dạy học, cải thiện cơ sở vật chất, xây dựng hệ thống kiểm tra đánh giá thực tiễn và tăng cường sự tham gia chủ động của học sinh.

  5. Tại sao môn GDQP&AN lại quan trọng trong giáo dục THPT?
    Môn học giúp hình thành phẩm chất yêu nước, ý thức trách nhiệm công dân, phát triển năng lực quốc phòng và an ninh, chuẩn bị cho học sinh sẵn sàng thực hiện nghĩa vụ bảo vệ Tổ quốc, góp phần xây dựng nền quốc phòng toàn dân vững mạnh.

Kết luận

  • Hoạt động dạy học môn GDQP&AN theo tiếp cận năng lực tại các trường THPT công lập Quận 10 đã có những chuyển biến tích cực nhưng còn nhiều hạn chế cần khắc phục.
  • Mục tiêu phát triển năng lực nhận thức, kỹ năng và thái độ của học sinh được thực hiện chưa đồng đều, đòi hỏi sự đổi mới đồng bộ trong phương pháp và kiểm tra đánh giá.
  • Cơ sở vật chất và điều kiện hỗ trợ dạy học còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả triển khai tiếp cận năng lực.
  • Các biện pháp đề xuất tập trung vào đào tạo giáo viên, đa dạng hóa hình thức dạy học, cải thiện cơ sở vật chất và xây dựng hệ thống kiểm tra đánh giá phù hợp.
  • Tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và thời gian áp dụng các biện pháp nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn GDQP&AN theo tiếp cận năng lực, góp phần phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực học sinh.

Hành động tiếp theo: Các trường THPT và Sở Giáo dục cần phối hợp triển khai các biện pháp đề xuất, đồng thời tổ chức đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp. Đề nghị các nhà quản lý và giáo viên tham khảo và áp dụng kết quả nghiên cứu nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy môn GDQP&AN.