Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách nhà nước (NSNN) là công cụ tài chính quan trọng, đảm bảo nguồn lực vật chất cho phát triển kinh tế - xã hội và an ninh quốc phòng. Tại Việt Nam, quản lý ngân sách nhà nước cấp xã đóng vai trò thiết yếu trong việc thực hiện các nhiệm vụ phát triển địa phương. Giai đoạn 2017-2021, xã Khánh Hòa, huyện U Minh, tỉnh Cà Mau đã chứng kiến sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế từ nông nghiệp sang công nghiệp và dịch vụ, đặc biệt với sự hình thành 4 khu công nghiệp lớn thu hút hàng ngàn doanh nghiệp. Tuy nhiên, công tác quản lý ngân sách nhà nước tại xã vẫn còn nhiều tồn tại như sử dụng nguồn lực chưa hiệu quả, thủ tục hành chính phức tạp và chưa thực hành tiết kiệm.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước tại UBND xã Khánh Hòa, xác định các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách trong thời gian tới. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2016-2020 tại xã Khánh Hòa, huyện U Minh, tỉnh Cà Mau. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ chính quyền địa phương nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững, đồng thời làm cơ sở khoa học cho việc xây dựng chính sách quản lý ngân sách cấp xã.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào:

  • Khái niệm ngân sách nhà nước (NSNN): Theo Luật Ngân sách Nhà nước số 83/2015/QH13, NSNN là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được quyết định và thực hiện trong một năm nhằm đảm bảo các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước.

  • Đặc điểm và vai trò của NSNN: NSNN vừa là nguồn lực nuôi dưỡng bộ máy nhà nước, vừa là công cụ điều tiết kinh tế vĩ mô, phân phối tài chính quốc gia, bình ổn giá cả và giải quyết các vấn đề xã hội.

  • Hệ thống ngân sách nhà nước và phân cấp quản lý: Hệ thống NSNN Việt Nam gồm ngân sách trung ương và ngân sách địa phương, trong đó ngân sách cấp xã là bộ phận quan trọng trong hệ thống ngân sách địa phương.

  • Hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã: Được đánh giá qua các tiêu chuẩn như thu đúng, thu đủ, thu kịp thời, tính bền vững nguồn thu; chi tiêu hợp lý, tiết kiệm, đảm bảo các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội; hiệu quả trong lập dự toán, chấp hành, quyết toán và kiểm tra giám sát ngân sách.

  • Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã: Bao gồm cơ chế chính sách, tiềm lực tài chính công, trình độ phát triển kinh tế - xã hội, năng lực quản lý cán bộ, hiệu lực công tác kiểm tra giám sát, định mức chi tiêu và tổ chức bộ máy quản lý.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo tổng kết của Phòng Kế hoạch Tài chính xã Khánh Hòa, huyện U Minh, tỉnh Cà Mau giai đoạn 2016-2020; các văn bản pháp luật liên quan; kết quả khảo sát ý kiến chuyên gia gồm 13 người thuộc các cơ quan UBND xã, cơ quan thuế, Kho bạc Nhà nước và các đơn vị thụ hưởng ngân sách.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp tổng hợp, thống kê, tính toán các chỉ tiêu tài chính bằng Excel để phân tích thực trạng quản lý ngân sách xã. Phương pháp so sánh được áp dụng để làm rõ các thông tin về hiệu quả quản lý ngân sách. Phương pháp điều tra lấy ý kiến chuyên gia nhằm đánh giá các yếu tố ảnh hưởng và hiệu quả quản lý ngân sách.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và phân tích số liệu trong năm 2022, khảo sát ý kiến chuyên gia thực hiện trong tháng 4 và tháng 5 năm 2022.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Lấy ý kiến 13 chuyên gia có kinh nghiệm và liên quan trực tiếp đến công tác quản lý ngân sách tại xã Khánh Hòa nhằm đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiệu quả quản lý thu ngân sách: Giai đoạn 2017-2021, thu ngân sách xã Khánh Hòa cơ bản đáp ứng dự toán, với tỷ lệ thu đạt khoảng 95-105% dự toán hàng năm. Tuy nhiên, vẫn tồn tại tình trạng thu chưa kịp thời và chưa khai thác hết các nguồn thu tiềm năng, đặc biệt trong lĩnh vực thuế sử dụng đất và các khoản phí, lệ phí.

  2. Hiệu quả quản lý chi ngân sách: Chi ngân sách xã chủ yếu tập trung vào chi thường xuyên và đầu tư phát triển hạ tầng. Tỷ trọng chi đầu tư phát triển chiếm khoảng 30% tổng chi ngân sách xã. Tuy nhiên, việc sử dụng nguồn lực ngân sách còn chưa hiệu quả, chi tiêu còn mang tính hình thức, chưa thực sự tiết kiệm và chưa phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội.

  3. Công tác lập dự toán và quyết toán: Việc lập dự toán ngân sách xã được thực hiện theo quy định, nhưng chất lượng báo cáo quyết toán còn hạn chế, chưa phản ánh đầy đủ và chính xác tình hình thu chi thực tế. Thời gian báo cáo quyết toán thường chậm so với quy định, ảnh hưởng đến công tác điều hành ngân sách.

  4. Kiểm tra, giám sát và khen thưởng: Công tác kiểm tra, giám sát ngân sách tại xã còn yếu, chưa thường xuyên và chưa có biện pháp xử lý nghiêm các sai phạm. Hệ thống khen thưởng chưa phát huy hiệu quả trong việc khuyến khích cán bộ quản lý ngân sách nâng cao năng lực và trách nhiệm.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên xuất phát từ năng lực cán bộ quản lý ngân sách cấp xã còn yếu về trình độ chuyên môn và kinh nghiệm thực tiễn. Cơ chế chính sách phân cấp quản lý ngân sách chưa thực sự phù hợp, dẫn đến việc phân bổ và sử dụng ngân sách chưa linh hoạt, hiệu quả. So với các nghiên cứu tại các địa phương khác như huyện Long Thành (Đồng Nai) và thành phố Cao Lãnh (Đồng Tháp), xã Khánh Hòa còn thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan trong công tác quản lý ngân sách, đặc biệt là trong công tác kiểm tra, giám sát.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ thu, chi ngân sách theo năm, bảng so sánh tiến độ lập dự toán và quyết toán ngân sách, cũng như biểu đồ đánh giá mức độ hài lòng của chuyên gia về các khâu quản lý ngân sách xã. Những kết quả này cho thấy cần thiết phải nâng cao năng lực quản lý, hoàn thiện cơ chế chính sách và tăng cường kiểm tra giám sát để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước cấp xã.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực cán bộ quản lý ngân sách: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ về quản lý ngân sách cho đội ngũ cán bộ tài chính xã Khánh Hòa, tập trung vào kỹ năng lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách. Thời gian thực hiện trong 12 tháng tới, do UBND xã phối hợp với Sở Tài chính tỉnh Cà Mau tổ chức.

  2. Hoàn thiện cơ chế phân cấp và phân bổ ngân sách: Đề xuất điều chỉnh cơ chế phân cấp quản lý ngân sách phù hợp với điều kiện thực tế của xã, tăng cường tính linh hoạt trong phân bổ và sử dụng ngân sách, đảm bảo nguồn lực tập trung cho các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội. Thời gian thực hiện trong 2 năm, phối hợp với UBND huyện U Minh và Sở Tài chính tỉnh.

  3. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát: Xây dựng kế hoạch kiểm tra, giám sát định kỳ và đột xuất công tác quản lý ngân sách tại xã, đồng thời thiết lập hệ thống báo cáo minh bạch, kịp thời phát hiện và xử lý các sai phạm. Thời gian triển khai ngay trong năm tài chính tiếp theo, do Ban Tài chính xã chủ trì phối hợp với Kho bạc Nhà nước huyện.

  4. Xây dựng chính sách khen thưởng và động viên: Thiết lập cơ chế khen thưởng dựa trên kết quả thực hiện nhiệm vụ quản lý ngân sách, khuyến khích cán bộ nâng cao trách nhiệm và sáng tạo trong công tác quản lý. Thời gian áp dụng trong vòng 6 tháng, do UBND xã phối hợp với Hội đồng nhân dân xã thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp xã: Giúp nâng cao hiểu biết về các yếu tố ảnh hưởng và giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách địa phương, từ đó cải thiện công tác lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách.

  2. Lãnh đạo UBND huyện và tỉnh: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách phân cấp quản lý ngân sách phù hợp, đồng thời tham khảo kinh nghiệm thực tiễn trong công tác quản lý ngân sách cấp xã.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế: Là tài liệu tham khảo quý giá về lý luận và thực tiễn quản lý ngân sách nhà nước cấp xã, đặc biệt trong bối cảnh phát triển kinh tế vùng sâu, vùng xa.

  4. Cơ quan kiểm toán và thanh tra tài chính: Hỗ trợ trong việc đánh giá hiệu quả quản lý ngân sách địa phương, phát hiện các tồn tại, hạn chế và đề xuất các biện pháp kiểm tra, giám sát hiệu quả hơn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước cấp xã được đánh giá dựa trên những tiêu chí nào?
    Hiệu quả được đánh giá qua việc thu đúng, thu đủ, thu kịp thời, tính bền vững nguồn thu; chi tiêu hợp lý, tiết kiệm; đảm bảo các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội; và hiệu quả trong lập dự toán, chấp hành, quyết toán, kiểm tra giám sát.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã?
    Bao gồm cơ chế chính sách, tiềm lực tài chính công, trình độ phát triển kinh tế - xã hội, năng lực quản lý cán bộ, hiệu lực công tác kiểm tra giám sát và định mức chi tiêu.

  3. Tại sao công tác quyết toán ngân sách cấp xã thường gặp khó khăn?
    Do năng lực cán bộ còn hạn chế, quy trình lập báo cáo chưa chặt chẽ, thiếu sự phối hợp giữa các cơ quan liên quan và chưa tuân thủ đúng thời hạn quy định, dẫn đến báo cáo quyết toán chưa chính xác và kịp thời.

  4. Giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách tại xã Khánh Hòa?
    Nâng cao năng lực cán bộ, hoàn thiện cơ chế phân cấp, tăng cường kiểm tra giám sát, xây dựng chính sách khen thưởng và động viên cán bộ quản lý ngân sách.

  5. Làm thế nào để đảm bảo tính minh bạch trong quản lý ngân sách cấp xã?
    Thông qua việc công khai dự toán, báo cáo thu chi ngân sách, tổ chức kiểm tra, giám sát thường xuyên và xử lý nghiêm các sai phạm, đồng thời khuyến khích sự tham gia giám sát của cộng đồng.

Kết luận

  • Ngân sách nhà nước cấp xã là công cụ quan trọng đảm bảo nguồn lực phát triển kinh tế - xã hội địa phương, nhưng hiện còn nhiều hạn chế trong quản lý thu, chi và quyết toán ngân sách tại xã Khánh Hòa.
  • Các yếu tố ảnh hưởng chính gồm năng lực cán bộ, cơ chế chính sách, tiềm lực tài chính và hiệu lực kiểm tra giám sát.
  • Nghiên cứu đã đề xuất các giải pháp thiết thực như nâng cao năng lực cán bộ, hoàn thiện cơ chế phân cấp, tăng cường kiểm tra giám sát và xây dựng chính sách khen thưởng.
  • Kết quả nghiên cứu có thể áp dụng trong 1-3 năm tới nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững.
  • Khuyến khích các cấp chính quyền và cơ quan liên quan phối hợp triển khai các giải pháp, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng nghiên cứu để hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà nước cấp xã.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý địa phương cần tổ chức các khóa đào tạo, rà soát và điều chỉnh cơ chế phân cấp, đồng thời xây dựng kế hoạch kiểm tra giám sát cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước cấp xã.