Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới kinh tế và hoàn thiện hệ thống pháp luật tài chính tại Việt Nam, công tác quản lý ngân sách cấp xã giữ vai trò then chốt trong việc đảm bảo nguồn lực tài chính cho phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Huyện An Lão, thành phố Hải Phòng, với dân số khoảng 146.712 người và diện tích 114,58 km², là một địa phương có nhiều tiềm năng phát triển kinh tế đa ngành, đặc biệt là công nghiệp, xây dựng, dịch vụ và thương mại. Giai đoạn 2018-2022, tổng giá trị sản xuất của huyện tăng từ 39.971 tỷ đồng lên 56.871 tỷ đồng, phản ánh sự phát triển kinh tế ổn định nhưng cũng đặt ra nhiều thách thức trong quản lý ngân sách cấp xã.

Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng và đề xuất giải pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách cấp xã tại huyện An Lão trong giai đoạn 2018-2022. Mục tiêu cụ thể gồm hệ thống hóa cơ sở lý luận, phân tích thực trạng quản lý ngân sách cấp xã và đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả quản lý. Nghiên cứu có phạm vi không gian tại các xã, thị trấn thuộc huyện An Lão và phạm vi thời gian từ năm 2018 đến 2022. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, đảm bảo cân đối thu chi, tăng cường minh bạch và trách nhiệm giải trình trong quản lý tài chính địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào:

  • Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước: Định nghĩa ngân sách nhà nước theo Luật Ngân sách Nhà nước 2015, nhấn mạnh vai trò của ngân sách cấp xã trong hệ thống ngân sách quốc gia, bao gồm các hoạt động thu, chi và quản lý tài chính nhằm thực hiện các nhiệm vụ kinh tế - xã hội.

  • Mô hình phân cấp quản lý ngân sách: Phân tích nguyên tắc phân cấp quản lý ngân sách giữa các cấp chính quyền, đảm bảo sự cân đối, minh bạch và hiệu quả trong phân bổ nguồn lực tài chính.

  • Khái niệm quản lý ngân sách cấp xã: Bao gồm các hoạt động lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và thanh tra, kiểm tra ngân sách cấp xã, với các nguyên tắc cơ bản như thống nhất, tập trung dân chủ, công khai minh bạch, đảm bảo trách nhiệm và cân đối ngân sách.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: ngân sách nhà nước, ngân sách cấp xã, phân cấp quản lý ngân sách, dự toán ngân sách, chấp hành dự toán, quyết toán ngân sách, thanh tra kiểm tra ngân sách, hiệu quả quản lý ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp điều tra kết hợp thu thập số liệu thứ cấp từ các cơ quan quản lý tài chính huyện An Lão, bao gồm Phòng Tài chính - Kế hoạch, Phòng Thống kê, Chi cục Thuế khu vực An Lão và Kho bạc Nhà nước. Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các xã, thị trấn trên địa bàn huyện trong giai đoạn 2018-2022.

Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp tổng hợp, phân loại số liệu theo từng lĩnh vực thu, chi ngân sách, kết hợp trình bày bằng bảng biểu, biểu đồ để minh họa các chỉ tiêu tài chính. Timeline nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2018-2022, phù hợp với các số liệu thu thập và phân tích thực trạng quản lý ngân sách cấp xã.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng kinh tế và tác động đến ngân sách cấp xã: Tổng giá trị sản xuất trên địa bàn huyện An Lão tăng từ 39.971 tỷ đồng năm 2018 lên 56.871 tỷ đồng năm 2022, với tốc độ tăng trưởng trung bình khoảng 14%/năm trong nhóm ngành công nghiệp và xây dựng. Tuy nhiên, dịch Covid-19 đã làm giảm tốc độ tăng trưởng nhóm dịch vụ và thương mại từ 8% năm 2020 xuống còn 3% năm 2021, ảnh hưởng đến nguồn thu ngân sách cấp xã.

  2. Thực trạng tổ chức bộ máy quản lý ngân sách cấp xã: Bộ máy quản lý ngân sách cấp xã còn thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp, dẫn đến việc lập dự toán thu chi chưa sát thực tế, thiếu tính khả thi và hiệu quả. Việc xây dựng kế hoạch chủ yếu dựa trên số liệu xã gửi lên, chưa huy động được nguồn lực và sự tham gia giám sát của người dân.

  3. Hiệu quả quản lý thu chi ngân sách cấp xã: Tỷ lệ thực hiện dự toán thu ngân sách cấp xã thường đạt khoảng 90-95%, tuy nhiên chi ngân sách chưa được phân bổ hợp lý, còn tồn tại tình trạng dàn trải, chưa ưu tiên đúng mức cho các lĩnh vực phát triển kinh tế - xã hội. Việc kiểm tra, thanh tra ngân sách cấp xã còn hạn chế, tỷ lệ vi phạm chiếm khoảng 5-7% số vụ kiểm tra.

  4. Nhân tố ảnh hưởng đến quản lý ngân sách cấp xã: Năng lực quản lý của cán bộ cấp xã, hệ thống văn bản pháp luật, điều kiện kinh tế - xã hội và công nghệ quản lý là những yếu tố chủ yếu tác động đến hiệu quả quản lý ngân sách. Việc áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách còn hạn chế, ảnh hưởng đến tính minh bạch và kịp thời của thông tin tài chính.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy sự phát triển kinh tế của huyện An Lão tạo điều kiện thuận lợi cho việc tăng thu ngân sách cấp xã, tuy nhiên việc quản lý thu chi chưa thực sự hiệu quả do hạn chế trong tổ chức bộ máy và quy trình quản lý. So với các nghiên cứu tại các địa phương khác như quận Hồng Bàng (Hải Phòng) hay quận Hoàng Mai (Hà Nội), huyện An Lão còn thiếu sự chủ động trong lập kế hoạch và giám sát ngân sách.

Việc thiếu sự tham gia của người dân và các tổ chức đoàn thể trong giám sát ngân sách cấp xã làm giảm tính minh bạch và trách nhiệm giải trình. Ngoài ra, việc áp dụng công nghệ thông tin chưa đồng bộ khiến công tác quản lý, báo cáo và kiểm tra ngân sách còn chậm trễ và thiếu chính xác.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng giá trị sản xuất theo ngành, bảng tổng hợp thu chi ngân sách cấp xã qua các năm, biểu đồ tỷ lệ thực hiện dự toán thu chi và biểu đồ tỷ lệ vi phạm trong kiểm tra ngân sách. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ nét các xu hướng và tồn tại trong quản lý ngân sách cấp xã.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường năng lực quản lý ngân sách cấp xã: Đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ cho cán bộ tài chính cấp xã nhằm nâng cao năng lực lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách. Mục tiêu đạt 100% cán bộ kế toán cấp xã được đào tạo bài bản trong vòng 2 năm, do UBND huyện phối hợp với Sở Tài chính thực hiện.

  2. Hoàn thiện quy trình lập và thực hiện dự toán ngân sách: Xây dựng quy trình chuẩn hóa, tăng cường sự tham gia của người dân và các tổ chức đoàn thể trong giám sát ngân sách. Áp dụng các công cụ quản lý hiện đại để đảm bảo tính khả thi và minh bạch trong lập dự toán. Thời gian triển khai trong 1 năm, do UBND xã chủ trì phối hợp với các phòng ban liên quan.

  3. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách: Triển khai hệ thống quản lý ngân sách điện tử (như TABMIS) tại các xã để nâng cao hiệu quả quản lý, giảm thiểu sai sót và tăng cường tính minh bạch. Mục tiêu hoàn thành trong 3 năm, do Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện phối hợp với Kho bạc Nhà nước thực hiện.

  4. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và giám sát ngân sách: Thiết lập cơ chế kiểm tra định kỳ và đột xuất, xử lý nghiêm các vi phạm trong quản lý ngân sách cấp xã. Mục tiêu giảm tỷ lệ vi phạm xuống dưới 3% trong vòng 2 năm, do Thanh tra huyện và Hội đồng nhân dân xã phối hợp thực hiện.

  5. Đẩy mạnh công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình: Thực hiện công khai báo cáo thu chi ngân sách tại các kỳ họp HĐND xã và trên các phương tiện truyền thông địa phương để nâng cao sự giám sát của cộng đồng. Thời gian thực hiện ngay và duy trì thường xuyên, do UBND xã và Ban Tài chính xã chịu trách nhiệm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính cấp xã và huyện: Nghiên cứu giúp nâng cao năng lực quản lý ngân sách, áp dụng các giải pháp thực tiễn để cải thiện hiệu quả thu chi ngân sách địa phương.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính công: Tham khảo để xây dựng các chính sách phân cấp quản lý ngân sách phù hợp, tăng cường minh bạch và trách nhiệm giải trình trong quản lý ngân sách cấp xã.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành Quản lý kinh tế, Tài chính công: Tài liệu tham khảo bổ ích về lý thuyết và thực tiễn quản lý ngân sách nhà nước cấp xã, đặc biệt trong bối cảnh phát triển kinh tế địa phương.

  4. Các tổ chức giám sát và cộng đồng dân cư: Hiểu rõ hơn về quy trình quản lý ngân sách cấp xã, từ đó tham gia giám sát, góp phần nâng cao tính minh bạch và hiệu quả sử dụng ngân sách.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý ngân sách cấp xã là gì?
    Quản lý ngân sách cấp xã là toàn bộ các hoạt động lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và giám sát thu chi ngân sách do chính quyền cấp xã thực hiện nhằm đảm bảo nguồn lực tài chính phục vụ phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã?
    Bao gồm năng lực cán bộ quản lý, hệ thống văn bản pháp luật, điều kiện kinh tế - xã hội địa phương, công nghệ quản lý và sự tham gia giám sát của cộng đồng. Ví dụ, năng lực chuyên môn yếu kém có thể dẫn đến sai sót trong lập dự toán và chi tiêu ngân sách.

  3. Phân cấp quản lý ngân sách có vai trò gì?
    Phân cấp giúp tăng cường tính chủ động, linh hoạt của chính quyền địa phương trong quản lý thu chi ngân sách, đồng thời đảm bảo sự phối hợp và cân đối giữa các cấp ngân sách, giảm thiểu sự phụ thuộc vào ngân sách trung ương.

  4. Làm thế nào để nâng cao tính minh bạch trong quản lý ngân sách cấp xã?
    Thông qua công khai báo cáo thu chi ngân sách, tăng cường giám sát của người dân và các tổ chức đoàn thể, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý và báo cáo tài chính, cũng như thực hiện thanh tra, kiểm tra định kỳ.

  5. Tại sao việc ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách cấp xã lại quan trọng?
    Công nghệ thông tin giúp giảm thời gian xử lý công việc, nâng cao độ chính xác và kịp thời của dữ liệu tài chính, tạo điều kiện thuận lợi cho việc giám sát, báo cáo và ra quyết định quản lý ngân sách hiệu quả hơn.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và phân tích thực trạng quản lý ngân sách cấp xã tại huyện An Lão giai đoạn 2018-2022, chỉ ra những tồn tại và nguyên nhân chủ yếu.
  • Kết quả nghiên cứu cho thấy sự phát triển kinh tế tạo điều kiện thuận lợi nhưng công tác quản lý ngân sách cấp xã còn nhiều hạn chế về tổ chức, quy trình và công nghệ.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm nâng cao năng lực cán bộ, hoàn thiện quy trình lập dự toán, ứng dụng công nghệ thông tin, tăng cường thanh tra kiểm tra và minh bạch hóa quản lý ngân sách.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công cấp xã, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương bền vững.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai thí điểm các giải pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả và nhân rộng mô hình quản lý ngân sách cấp xã hiện đại, minh bạch.

Kêu gọi các cơ quan quản lý, cán bộ tài chính và cộng đồng dân cư cùng phối hợp thực hiện để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã, góp phần phát triển bền vững huyện An Lão và thành phố Hải Phòng.