Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn từ năm 2015 đến 2021, thu ngân sách nhà nước trên địa bàn tỉnh Long An đã có sự tăng trưởng đáng kể, từ mức 18.456,22 tỷ đồng năm 2015 lên đến 37.191,26 tỷ đồng năm 2021, tăng hơn gấp đôi trong vòng 7 năm. Tuy nhiên, trong bối cảnh kinh tế toàn cầu và khu vực chịu ảnh hưởng bởi khủng hoảng và dịch bệnh Covid-19, nguồn thu ngân sách của tỉnh cũng đối mặt với nhiều thách thức. Đề tài nghiên cứu nhằm phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả thu ngân sách nhà nước của 15 đơn vị hành chính trên địa bàn tỉnh Long An, với mục tiêu xác định các nhân tố chủ chốt tác động đến hiệu quả thu ngân sách, từ đó đề xuất các hàm ý chính sách phù hợp để nâng cao hiệu quả thu ngân sách trong giai đoạn tiếp theo.

Phạm vi nghiên cứu bao gồm 15 đơn vị hành chính cấp huyện, thị xã, thành phố thuộc tỉnh Long An, với dữ liệu thu thập từ các cơ quan chức năng trong giai đoạn 2015-2021. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các cơ quan quản lý nhà nước tỉnh Long An hoạch định chính sách tài chính công hiệu quả, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững, đồng thời đảm bảo cân đối ngân sách và nâng cao năng lực tài chính địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình kinh tế tài chính liên quan đến quản lý ngân sách nhà nước và hiệu quả thu ngân sách, bao gồm:

  • Lý thuyết ngân sách nhà nước: Theo Luật Ngân sách Nhà nước năm 2015, ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Thu ngân sách nhà nước phản ánh các quan hệ kinh tế trong phân phối nguồn lực tài chính quốc gia.

  • Mô hình hồi quy dữ liệu bảng (Panel Data Regression): Sử dụng các mô hình Pooled OLS, Fixed Effects Model (FEM) và Random Effects Model (REM) để phân tích tác động của các biến độc lập đến hiệu quả thu ngân sách. Mô hình FEM được lựa chọn là phù hợp nhất dựa trên kiểm định Hausman.

  • Các khái niệm chính:

    • Hiệu quả thu ngân sách (THUNS): Tỷ lệ thực hiện thu trên kế hoạch thu hàng năm (%).
    • Giá trị sản xuất công nghiệp (CN): Tổng giá trị sản xuất công nghiệp của các đơn vị cấp huyện.
    • Giá trị sản xuất thương mại - dịch vụ (TM-DV): Tổng giá trị sản xuất thương mại và dịch vụ.
    • Giá trị sản xuất nông nghiệp (NN): Tổng giá trị sản xuất nông nghiệp.
    • Số tiền chi cho đầu tư phát triển hạ tầng (CDT): Chi đầu tư phát triển hạ tầng từ ngân sách nhà nước.
    • Số lượng doanh nghiệp hoạt động (DN): Số doanh nghiệp đang hoạt động trên địa bàn.
    • Dân số trong độ tuổi lao động có việc làm (DS): Số người trong độ tuổi lao động có việc làm.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng với dữ liệu thứ cấp thu thập từ các cơ quan chức năng tỉnh Long An, gồm số liệu thu ngân sách, giá trị sản xuất các ngành, chi đầu tư phát triển hạ tầng, số lượng doanh nghiệp và dân số lao động trong giai đoạn 2015-2021. Tổng số quan sát là 105 (15 đơn vị hành chính x 7 năm).

Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phần mềm Stata, áp dụng các mô hình hồi quy dữ liệu bảng: Pooled OLS, FEM và REM. Kiểm định Hausman cho thấy mô hình FEM phù hợp hơn. Tiếp đó, mô hình GLS được sử dụng để khắc phục hiện tượng phương sai sai số thay đổi. Kích cỡ mẫu được đảm bảo theo công thức n > 8m + 50, với m = 6 biến độc lập.

Quy trình nghiên cứu gồm: xây dựng mục tiêu, tổng hợp lý thuyết, khảo sát định tính với cán bộ quản lý, thu thập dữ liệu thứ cấp, phân tích thống kê mô tả, phân tích hồi quy và đề xuất chính sách.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiệu quả thu ngân sách tăng trưởng ổn định: Tỷ lệ thu ngân sách nhà nước trên địa bàn tỉnh Long An vượt kế hoạch từ 130,39% đến 233,85% trong giai đoạn 2015-2020, tuy nhiên năm 2021 giảm còn 130,39% do ảnh hưởng của dịch Covid-19.

  2. Giá trị sản xuất công nghiệp (CN) có tác động tích cực đến hiệu quả thu ngân sách: Giá trị sản xuất công nghiệp tăng trung bình 13,4%/năm giai đoạn 2011-2015 và 14,1%/năm giai đoạn 2016-2020, với giá trị sản xuất công nghiệp năm 2021 đạt 65.552,16 tỷ đồng. Mô hình hồi quy cho thấy biến CN có hệ số hồi quy dương, đồng biến với hiệu quả thu ngân sách.

  3. Số lượng doanh nghiệp hoạt động (DN) và chi đầu tư phát triển hạ tầng (CDT) cũng ảnh hưởng tích cực: Số lượng doanh nghiệp tăng góp phần gia tăng nguồn thu thuế, trong khi chi đầu tư phát triển hạ tầng tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển kinh tế, từ đó nâng cao hiệu quả thu ngân sách.

  4. Các yếu tố khác như giá trị sản xuất thương mại - dịch vụ (TM-DV), giá trị sản xuất nông nghiệp (NN) và dân số trong độ tuổi lao động có việc làm (DS) có ảnh hưởng nhưng mức độ không đồng đều: TM-DV và NN có tác động tích cực nhưng không mạnh bằng CN và DN; DS có ảnh hưởng gián tiếp thông qua tạo ra sản phẩm và thu nhập.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, khẳng định vai trò quan trọng của ngành công nghiệp và doanh nghiệp trong việc nâng cao hiệu quả thu ngân sách. Việc đầu tư phát triển hạ tầng từ ngân sách nhà nước cũng được xác nhận là nhân tố thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và thu ngân sách bền vững.

Sự giảm sút hiệu quả thu ngân sách năm 2021 phản ánh tác động tiêu cực của đại dịch Covid-19, làm gián đoạn hoạt động sản xuất kinh doanh và giảm nguồn thu thuế. Biểu đồ thể hiện xu hướng tăng trưởng thu ngân sách và giá trị sản xuất công nghiệp qua các năm sẽ minh họa rõ nét mối quan hệ này.

So sánh với các nghiên cứu trước, mô hình FEM được lựa chọn cho thấy sự khác biệt về đặc điểm từng đơn vị hành chính ảnh hưởng đến hiệu quả thu ngân sách, phù hợp với đặc thù kinh tế - xã hội của tỉnh Long An.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường phát triển ngành công nghiệp: UBND tỉnh cần xúc tiến đầu tư, thu hút các dự án công nghiệp trọng điểm, ưu tiên công nghiệp hỗ trợ, công nghệ cao và thân thiện môi trường. Mục tiêu tăng trưởng giá trị sản xuất công nghiệp ít nhất 10%/năm trong 5 năm tới.

  2. Phát triển số lượng doanh nghiệp hoạt động: Hỗ trợ doanh nghiệp trong việc tiếp cận nguồn vốn, cải thiện môi trường kinh doanh, đơn giản hóa thủ tục hành chính. Mục tiêu tăng số lượng doanh nghiệp hoạt động tối thiểu 8%/năm, do Sở Kế hoạch và Đầu tư chủ trì thực hiện.

  3. Sử dụng hiệu quả chi đầu tư phát triển hạ tầng: Tập trung đầu tư vào hạ tầng giao thông, điện, nước và công nghệ thông tin nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho sản xuất kinh doanh. Đảm bảo tỷ lệ giải ngân chi đầu tư phát triển hạ tầng đạt trên 95% kế hoạch hàng năm.

  4. Nâng cao năng lực quản lý thu ngân sách: Đào tạo cán bộ thuế, ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế, tăng cường kiểm tra, giám sát để giảm thất thu. Thực hiện trong vòng 3 năm với sự phối hợp của Sở Tài chính và Cục Thuế tỉnh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo và cán bộ quản lý ngân sách tỉnh Long An: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để hoạch định chính sách tài chính công, nâng cao hiệu quả thu ngân sách.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính công: Tham khảo các yếu tố ảnh hưởng và giải pháp nâng cao hiệu quả thu ngân sách trong bối cảnh phát triển kinh tế địa phương.

  3. Các nhà nghiên cứu kinh tế và tài chính công: Cung cấp mô hình nghiên cứu và dữ liệu thực tiễn về quản lý ngân sách nhà nước tại địa phương.

  4. Doanh nghiệp và nhà đầu tư: Hiểu rõ tác động của môi trường kinh tế và chính sách thuế đến hoạt động sản xuất kinh doanh, từ đó có chiến lược phát triển phù hợp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hiệu quả thu ngân sách được đo lường như thế nào?
    Hiệu quả thu ngân sách được tính bằng tỷ lệ thực hiện thu trên kế hoạch thu hàng năm (%). Ví dụ, tỉnh Long An thường xuyên vượt kế hoạch thu ngân sách từ 130% đến hơn 200% trong giai đoạn 2015-2020.

  2. Yếu tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến hiệu quả thu ngân sách?
    Giá trị sản xuất công nghiệp và số lượng doanh nghiệp hoạt động là hai yếu tố có tác động tích cực và mạnh mẽ nhất đến hiệu quả thu ngân sách, theo kết quả mô hình hồi quy FEM.

  3. Tại sao chi đầu tư phát triển hạ tầng lại quan trọng?
    Đầu tư phát triển hạ tầng tạo điều kiện thuận lợi cho sản xuất kinh doanh, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và từ đó tăng nguồn thu ngân sách. Nghiên cứu cho thấy chi đầu tư hạ tầng có hệ số hồi quy dương với hiệu quả thu ngân sách.

  4. Ảnh hưởng của dịch Covid-19 đến thu ngân sách như thế nào?
    Năm 2021, hiệu quả thu ngân sách giảm còn 130,39% so với kế hoạch do dịch Covid-19 làm gián đoạn hoạt động kinh tế, giảm thu nhập và thuế phát sinh.

  5. Mô hình nghiên cứu nào được sử dụng và tại sao?
    Mô hình Fixed Effects Model (FEM) được lựa chọn vì phù hợp với dữ liệu bảng và đặc điểm khác biệt giữa các đơn vị hành chính, giúp kiểm soát các yếu tố không quan sát được không thay đổi theo thời gian.

Kết luận

  • Hiệu quả thu ngân sách nhà nước tỉnh Long An tăng trưởng ổn định trong giai đoạn 2015-2021, tuy có ảnh hưởng tiêu cực từ dịch Covid-19 năm 2021.
  • Giá trị sản xuất công nghiệp, số lượng doanh nghiệp hoạt động và chi đầu tư phát triển hạ tầng là các yếu tố chính tác động tích cực đến hiệu quả thu ngân sách.
  • Mô hình hồi quy dữ liệu bảng với phương pháp FEM được xác định là phù hợp nhất để phân tích các yếu tố ảnh hưởng.
  • Các hàm ý chính sách tập trung vào phát triển công nghiệp, hỗ trợ doanh nghiệp, nâng cao hiệu quả đầu tư hạ tầng và cải thiện quản lý thu ngân sách.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các cơ quan quản lý tỉnh Long An trong việc hoạch định chính sách tài chính công hiệu quả, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Tiếp theo, cần triển khai các giải pháp chính sách đề xuất, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá hiệu quả thu ngân sách trong các năm tiếp theo để điều chỉnh kịp thời. Các nhà quản lý và nghiên cứu được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu này trong thực tiễn quản lý ngân sách địa phương.