Tổng quan nghiên cứu
Quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện đóng vai trò then chốt trong việc phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Tại huyện Năm Căn, tỉnh Cà Mau, với dân số khoảng 56.813 người và diện tích 495,4 km², ngân sách cấp huyện là công cụ tài chính quan trọng để thực hiện các nhiệm vụ phát triển. Tuy nhiên, trong bối cảnh kinh tế thị trường biến động phức tạp, cùng với các tác động tiêu cực từ dịch bệnh như dịch tả lợn châu Phi, dịch bệnh trên tôm, cua và đại dịch COVID-19, công tác quản lý ngân sách tại địa phương gặp nhiều khó khăn. Nguồn thu ngân sách bị ảnh hưởng nghiêm trọng, trong khi nhu cầu chi tiêu, đặc biệt là chi đầu tư xây dựng cơ bản như giao thông, vẫn rất cấp thiết. Hệ thống giao thông hiện chỉ chiếm chưa tới 30% đường bộ, gây trở ngại lớn cho sản xuất và kinh doanh.
Mục tiêu nghiên cứu nhằm xác định các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước tại huyện Năm Căn, đánh giá mức độ tác động của từng nhân tố và đề xuất các giải pháp quản trị phù hợp. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 4 đến tháng 6 năm 2022, tập trung khảo sát cán bộ lãnh đạo và công chức thuộc các đơn vị trực thuộc Ủy ban nhân dân huyện. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, góp phần ổn định và phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại địa phương.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết đại diện và lý thuyết lợi ích công. Lý thuyết đại diện tập trung vào mối quan hệ giữa người ủy quyền (công dân) và đại diện (cán bộ quản lý ngân sách), nhấn mạnh sự cần thiết của trách nhiệm giải trình và minh bạch để giảm thiểu hành vi tư lợi và nâng cao hiệu quả quản lý. Lý thuyết lợi ích công nhấn mạnh vai trò của các quy định pháp luật nhằm điều chỉnh các hành vi không hiệu quả hoặc không công bằng trong quản lý ngân sách, đảm bảo lợi ích chung của xã hội.
Nghiên cứu cũng xây dựng mô hình gồm năm nhân tố chính ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện: (1) Năng lực quản lý tài chính của cán bộ, công chức; (2) Đối tượng quản lý; (3) Hệ thống văn bản pháp luật; (4) Tổ chức bộ máy quản lý thu - chi ngân sách địa phương; (5) Thông tin và công nghệ thông tin. Các khái niệm chính bao gồm hiệu quả quản lý ngân sách, năng lực quản lý, đối tượng quản lý, hệ thống pháp luật và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý tài chính công.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu kết hợp phương pháp định tính và định lượng. Phương pháp định tính được sử dụng để tổng hợp lý thuyết, thiết kế thang đo và xây dựng mô hình nghiên cứu sơ bộ thông qua phỏng vấn chuyên gia và khảo sát thử với 10 cán bộ công chức. Phương pháp định lượng tiến hành khảo sát chính thức với kích thước mẫu 242 quan sát, thu thập dữ liệu từ cán bộ lãnh đạo và công chức thuộc các đơn vị trực thuộc UBND huyện Năm Căn trong giai đoạn tháng 4 đến tháng 6 năm 2022.
Dữ liệu được xử lý và phân tích bằng phần mềm SPSS, bao gồm kiểm định độ tin cậy thang đo qua hệ số Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố khám phá (EFA) để xác định cấu trúc nhân tố, và phân tích hồi quy tuyến tính đa biến để đánh giá mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đến hiệu quả quản lý ngân sách. Các kiểm định bổ sung như kiểm tra đa cộng tuyến (VIF), tự tương quan (Durbin-Watson) và phương sai thay đổi (Breusch-Pagan) cũng được thực hiện để đảm bảo tính hợp lệ của mô hình.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Năng lực quản lý tài chính của cán bộ, công chức có ảnh hưởng tích cực và mạnh mẽ đến hiệu quả quản lý ngân sách với hệ số hồi quy beta đạt khoảng 0,35, chiếm tỷ trọng ảnh hưởng lớn nhất trong mô hình. Điều này phản ánh tầm quan trọng của trình độ chuyên môn và kỹ năng quản lý trong công tác ngân sách.
Đối tượng quản lý (bao gồm trình độ phát triển kinh tế và mức thu nhập của người dân) cũng có tác động đáng kể với hệ số beta khoảng 0,28, cho thấy sự phát triển kinh tế địa phương và khả năng huy động nguồn thu ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả quản lý ngân sách.
Hệ thống văn bản pháp luật được đánh giá là nhân tố quan trọng, với hệ số beta khoảng 0,22, cho thấy sự đồng bộ, chi tiết và tính khả thi của các quy định pháp luật góp phần nâng cao hiệu quả quản lý.
Tổ chức bộ máy quản lý thu - chi ngân sách địa phương có tác động tích cực với hệ số beta khoảng 0,18, thể hiện vai trò của cơ cấu tổ chức khoa học, phân công nhiệm vụ rõ ràng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý.
Thông tin và công nghệ thông tin cũng đóng vai trò quan trọng với hệ số beta khoảng 0,15, nhấn mạnh việc ứng dụng công nghệ trong quản lý ngân sách giúp tăng tính minh bạch và hiệu quả điều hành.
Mô hình hồi quy có hệ số R² đạt khoảng 0,68, cho thấy 68% biến thiên của hiệu quả quản lý ngân sách được giải thích bởi năm nhân tố trên. Kiểm định ANOVA cho thấy mô hình có ý nghĩa thống kê với mức ý nghĩa Sig. < 0,01. Các kiểm định đa cộng tuyến, tự tương quan và phương sai thay đổi đều không phát hiện vi phạm nghiêm trọng, đảm bảo tính tin cậy của kết quả.
Thảo luận kết quả
Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu trước đây, khẳng định vai trò then chốt của năng lực quản lý tài chính và hệ thống pháp luật trong quản lý ngân sách nhà nước. Năng lực cán bộ không chỉ bao gồm kiến thức chuyên môn mà còn là khả năng áp dụng các quy định pháp luật và công nghệ thông tin vào thực tiễn. Đối tượng quản lý phản ánh điều kiện kinh tế xã hội địa phương, ảnh hưởng đến nguồn thu và khả năng chi ngân sách.
Tổ chức bộ máy quản lý hiệu quả giúp giảm thiểu chi phí quản lý, tăng cường phối hợp giữa các đơn vị, từ đó nâng cao hiệu quả thu chi ngân sách. Việc ứng dụng công nghệ thông tin giúp cải thiện tính minh bạch, giảm thiểu sai phạm và tăng cường giám sát ngân sách. Các biểu đồ phân tích hồi quy và ma trận tương quan có thể minh họa rõ mối quan hệ giữa các nhân tố và hiệu quả quản lý, giúp các nhà quản lý dễ dàng nắm bắt và áp dụng.
Đề xuất và khuyến nghị
Nâng cao năng lực quản lý tài chính cho cán bộ, công chức: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về quản lý ngân sách, kỹ năng sử dụng công nghệ thông tin và cập nhật pháp luật. Mục tiêu tăng tỷ lệ cán bộ đạt chuẩn năng lực lên trên 80% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: UBND huyện phối hợp với các cơ sở đào tạo.
Hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật và hướng dẫn thi hành: Rà soát, bổ sung các quy định pháp luật liên quan đến quản lý ngân sách, đảm bảo tính đồng bộ, rõ ràng và khả thi. Thời gian thực hiện trong 1 năm, chủ thể: Sở Tài chính tỉnh và UBND huyện.
Tổ chức bộ máy quản lý ngân sách khoa học, hiệu quả: Xây dựng cơ cấu tổ chức rõ ràng, phân công nhiệm vụ cụ thể, tăng cường phối hợp liên phòng ban. Mục tiêu giảm 20% thời gian xử lý thủ tục ngân sách trong 1 năm. Chủ thể: UBND huyện.
Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách: Triển khai hệ thống quản lý tài chính tích hợp, cập nhật dữ liệu kịp thời, minh bạch. Mục tiêu hoàn thành lắp đặt và vận hành hệ thống trong 18 tháng. Chủ thể: Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện phối hợp với đơn vị công nghệ.
Tăng cường công tác tuyên truyền và nâng cao nhận thức đối tượng quản lý: Tổ chức các buổi tập huấn, hội thảo về nghĩa vụ thuế và quản lý ngân sách cho doanh nghiệp và người dân. Mục tiêu nâng cao tỷ lệ tuân thủ thuế lên 90% trong 2 năm. Chủ thể: UBND huyện và các phòng ban liên quan.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện và tỉnh: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để cải thiện năng lực quản lý, tổ chức bộ máy và áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách.
Nhà hoạch định chính sách tài chính công: Tham khảo các nhân tố ảnh hưởng và giải pháp nhằm xây dựng chính sách phù hợp, nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách địa phương.
Giảng viên và sinh viên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Tài liệu tham khảo thực tiễn, kết hợp lý thuyết và phương pháp nghiên cứu khoa học trong lĩnh vực quản lý ngân sách nhà nước.
Các tổ chức nghiên cứu và tư vấn phát triển kinh tế - xã hội: Cung cấp dữ liệu và phân tích giúp xây dựng các chương trình hỗ trợ nâng cao năng lực quản lý tài chính công tại địa phương.
Câu hỏi thường gặp
Những nhân tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến hiệu quả quản lý ngân sách tại huyện Năm Căn?
Năng lực quản lý tài chính của cán bộ, công chức và đối tượng quản lý (trình độ phát triển kinh tế, mức thu nhập) là hai nhân tố có ảnh hưởng mạnh nhất, với hệ số hồi quy lần lượt khoảng 0,35 và 0,28.Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng để đánh giá các nhân tố này?
Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp định tính (phỏng vấn chuyên gia, khảo sát thử) và định lượng (khảo sát 242 mẫu, phân tích hồi quy tuyến tính đa biến) để đánh giá mức độ ảnh hưởng của các nhân tố.Vai trò của công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách được thể hiện như thế nào?
Công nghệ thông tin giúp nâng cao tính minh bạch, cải thiện quy trình thu chi, hỗ trợ giám sát và ra quyết định kịp thời, góp phần tăng hiệu quả quản lý ngân sách với hệ số ảnh hưởng khoảng 0,15.Làm thế nào để nâng cao năng lực quản lý tài chính của cán bộ?
Thông qua các khóa đào tạo chuyên môn, cập nhật kiến thức pháp luật, kỹ năng sử dụng công nghệ và thực hành quản lý ngân sách hiệu quả, đồng thời xây dựng môi trường làm việc chuyên nghiệp, minh bạch.Các giải pháp đề xuất có thể áp dụng trong thời gian bao lâu để thấy hiệu quả?
Các giải pháp như đào tạo cán bộ, hoàn thiện pháp luật, tổ chức bộ máy và ứng dụng công nghệ thông tin có thể triển khai trong khoảng 1-2 năm để đạt hiệu quả rõ rệt trong quản lý ngân sách.
Kết luận
- Nghiên cứu xác định năm nhân tố chính ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước tại huyện Năm Căn: năng lực quản lý tài chính, đối tượng quản lý, hệ thống văn bản pháp luật, tổ chức bộ máy quản lý và công nghệ thông tin.
- Năng lực quản lý tài chính và đối tượng quản lý có ảnh hưởng mạnh nhất, chiếm hơn 60% tổng mức độ tác động.
- Mô hình nghiên cứu có độ tin cậy cao với hệ số R² đạt khoảng 0,68, cho thấy các nhân tố này giải thích phần lớn biến động hiệu quả quản lý ngân sách.
- Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực cán bộ, hoàn thiện pháp luật, tổ chức bộ máy và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách.
- Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi đánh giá hiệu quả và mở rộng nghiên cứu sang các địa phương khác để so sánh và hoàn thiện mô hình quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện.
Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách tại địa phương bạn!