Phân Tích Các Yếu Tố Tác Động Đến Phân Bổ Ngân Sách Có Mục Tiêu Của Chính Quyền Trung Ương Tại Việt Nam

• Tác giả: Thạch Phước Hùng
• Người hướng dẫn: TS. Huỳnh Thế Du
• Trường học: Trường Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Chính sách công
• Đề tài: Phân Tích Các Yếu Tố Tác Động Đến Phân Bổ Ngân Sách Có Mục Tiêu Của Chính Quyền Trung Ương, Từ Đó Rút Ra Các Bài Học Kinh Nghiệm Cho Việt Nam
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2017
• Địa điểm: Hồ Chí Minh

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU
• 1.1. Bối cảnh nghiên cứu
• 1.2. Câu hỏi nghiên cứu
• 1.3. Mục tiêu nghiên cứu
• 1.4. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu
• 1.5. Phương pháp nghiên cứu và cơ sở dữ liệu
• 1.6. Cấu trúc luận văn dự kiến
• 2. CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ MÔ HÌNH CHUYỂN GIAO NGÂN SÁCH CỦA TRUNG QUỐC VÀ VIỆT NAM
• 2.1. Chuyển giao ngân sách liên chính quyền
• 2.2. Phân loại
• 2.2.1. Chuyển giao không điều kiện
• 2.2.2. Chuyển giao có điều kiện (chuyển giao có mục tiêu đặc biệt)
• 3. CHƯƠNG 3: ƯỚC LƯỢNG CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN CHUYỂN GIAO NGÂN SÁCH CÓ MỤC TIÊU
• 3.1. Các giả thuyết nghiên cứu
• 3.2. Nguồn dữ liệu nghiên cứu
• 3.3. Đặc điểm của mẫu nghiên cứu
• 3.4. Mô hình hồi quy
• 3.4.1. Biến phụ thuộc
• 3.4.2. Biến độc lập. Biến kiểm soát và biến tương tác
• 3.5. Kết quả hồi quy
• 4. CHƯƠNG 4: PHÂN TÍCH VÀ SO SÁNH
• 4.1. Phân tích kết quả hồi quy
• 4.2. So sánh kết quả nghiên cứu với các nghiên cứu trước đó
• 5. CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ CHÍNH SÁCH
• 5.1. Kết luận
• 5.2. Khuyến nghị chính sách
• 5.3. Hạn chế của đề tài
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Phân Bổ Ngân Sách Có Mục Tiêu Tại Việt Nam

Ngân sách nhà nước đóng vai trò then chốt trong phát triển kinh tế xã hội, đảm bảo cung cấp hàng hóa công cho người dân. Tuy nhiên, tình trạng mất cân đối thu chi tại nhiều địa phương, phụ thuộc vào nguồn ngân sách hỗ trợ có mục tiêu từ trung ương, đặt ra nhiều thách thức. Sự thiếu minh bạch và hiệu quả trong mô hình phân bổ hiện tại dẫn đến những hệ lụy tiêu cực, gây ra bất bình đẳng và kém hiệu quả. Do đó, việc nghiên cứu và phân tích các yếu tố tác động phân bổ ngân sách là vô cùng cần thiết. Nhiều học giả quốc tế đã tập trung vào vấn đề này để tìm ra các nhân tố then chốt ảnh hưởng đến quyết định phân bổ ngân sách của chính quyền trung ương. Nghiên cứu của Thạch Phước Hùng (2017) cũng hướng tới mục tiêu tương tự, nhằm làm sáng tỏ bức tranh toàn cảnh về phân bổ ngân sách có mục tiêu ở Việt Nam.

1.1. Vai trò của Phân bổ Ngân sách Nhà nước

Ngân sách nhà nước Việt Nam là nguồn lực tài chính quan trọng để thực hiện các chức năng của nhà nước, bao gồm cung cấp dịch vụ công, đầu tư vào cơ sở hạ tầng, và thực hiện các chính sách kinh tế - xã hội. Theo Thạch Phước Hùng, nhiều địa phương phụ thuộc vào ngân sách nhà nước trung ương do thu không đủ chi, dẫn đến sự cần thiết phải phân bổ một cách hiệu quả và công bằng. Báo cáo tổng kết, đánh giá tình hình thực thi luật ngân sách nhà nước giai đoạn 2002-2015 nhấn mạnh sự cần thiết của việc xây dựng các tiêu chí cụ thể, minh bạch trong phân bổ, tránh cơ chế "xin cho".

1.2. Thực trạng Phân bổ Ngân sách Có Mục Tiêu hiện nay

Báo cáo quyết toán hàng năm của Bộ Tài chính cho thấy chi bổ sung có mục tiêu từ ngân sách trung ương cho ngân sách địa phương có xu hướng tăng. Cụ thể, từ năm 2004 đến năm 2014, chi bổ sung có mục tiêu đã tăng đáng kể. Jonathan Haughton (1994) nhận xét rằng việc phân bổ ngân sách diễn ra "một cách chủ quan, và được quyết định bởi khả năng của các địa phương trong việc thương lượng với Chính phủ trung ương". Quan điểm này đến nay vẫn còn nguyên giá trị, cho thấy những vấn đề tồn tại trong cơ chế phân bổ ngân sách hiện tại.

1.3. Mục tiêu Nghiên cứu về Phân bổ Ngân sách

Nghiên cứu này tập trung vào việc xác định các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định chi bổ sung có mục tiêu từ ngân sách trung ương cho ngân sách địa phương. Đánh giá xem xét liệu các yếu tố này có hướng đến mục tiêu hiệu quả và công bằng giữa các địa phương hay không, có thay đổi theo bối cảnh kinh tế chính trị xã hội hay không. Qua đó, phân tích các yếu tố tác động, rút ra bài học cho Việt Nam và đưa ra khuyến nghị chính sách phù hợp.

II. Thách Thức Trong Phân Bổ Ngân Sách Mục Tiêu ở Việt Nam

Việc phân bổ ngân sách có mục tiêu ở Việt Nam đối mặt với nhiều thách thức, từ thiếu minh bạch, cơ chế "xin - cho" đến sự bất bình đẳng giữa các địa phương. Báo cáo của Chính phủ đã chỉ ra rằng nguyên tắc về số bổ sung có mục tiêu từ ngân sách trung ương cho ngân sách địa phương chưa được quy định đầy đủ, tạo cơ chế "xin cho", ảnh hưởng đến vai trò chủ đạo của ngân sách trung ương. Tình trạng này dẫn đến sự ỷ lại của một số địa phương vào ngân sách cấp trên, thay vì tập trung vào cải cách hành chính và cải thiện môi trường đầu tư.

2.1. Cơ chế Xin Cho trong Phân bổ Ngân sách

Báo cáo tổng kết, đánh giá tình hình thực thi luật ngân sách nhà nước giai đoạn 2002 - 2015 cho rằng nguyên tắc về số bổ sung có mục tiêu từ ngân sách trung ương cho ngân sách địa phương chưa được quy định đầy đủ, tạo cơ chế "xin cho". Cơ chế này gây ra sự thiếu minh bạch và không công bằng trong quá trình phân bổ. Các địa phương có khả năng "xin" tốt hơn có thể nhận được nhiều ngân sách hơn, bất kể nhu cầu thực tế của họ.

2.2. Sự Thiếu Công Bằng Giữa Các Địa Phương

Theo Võ Trí Hảo, cách thức phân bổ ngân sách bổ sung cân đối và bổ sung có mục tiêu hiện nay tạo nên sự kém hiệu quả và thiếu sự công bằng giữa các địa phương. Một số địa phương luôn nằm trong tình trạng thu không đủ chi, luôn được (trợ cấp) bổ sung cân đối ngân sách, dẫn đến việc họ quan tâm đến việc "đi xin" thay vì cải thiện môi trường đầu tư và phát triển kinh tế. Tình trạng này làm gia tăng sự phụ thuộc vào ngân sách trung ương và cản trở sự phát triển bền vững của các địa phương.

2.3. Mất Chủ Động Của Ngân Sách Địa Phương

Thực tế hiện nay các khoản bổ sung có mục tiêu (vốn đầu tư) hàng năm lớn hơn số chi đầu tư trong cân đối ngân sách địa phương. Có những dự án ngân sách trung ương bổ sung cho ngân sách địa phương với mức thấp dẫn tới mất chủ động cho ngân sách địa phương, địa phương trông chờ ỷ lại ngân sách cấp trên. Đồng thời, ngân sách trung ương không có nguồn lực để tập trung đầu tư các công trình, dự án lớn thuộc nhiệm vụ của ngân sách trung ương, dẫn đến vai trò chủ đạo của ngân sách trung ương ngày càng bị thu hẹp.

III. Yếu Tố Tác Động Phân Bổ Ngân Sách Có Mục Tiêu Cách Phân Tích

Nghiên cứu của Thạch Phước Hùng (2017) đã xác định bốn yếu tố chính ảnh hưởng đến quyết định phân bổ ngân sách có mục tiêu của chính quyền trung ương, bao gồm hố cách tài khóa, thu nhập bình quân đầu người, tỷ lệ người dân tộc thiểu số và việc có người địa phương có ảnh hưởng ở chính quyền trung ương. Các yếu tố này phản ánh những ưu tiên của chính phủ trong việc đảm bảo công bằng xã hội, giảm nghèo và phát triển kinh tế. Tuy nhiên, việc đánh giá mức độ tác động của từng yếu tố và sự thay đổi của chúng theo thời gian là rất quan trọng.

3.1. Hố Cách Tài Khóa Fiscal Gap và Phân bổ Ngân sách

Hố cách tài khóa, hay chênh lệch giữa thu và chi ngân sách, là một trong những yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến quyết định phân bổ ngân sách có mục tiêu. Các địa phương có hố cách tài khóa lớn thường nhận được nhiều ngân sách hơn từ trung ương để đảm bảo khả năng hoạt động và cung cấp dịch vụ công cho người dân. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng việc phân bổ ngân sách dựa trên hố cách tài khóa cần đi kèm với các biện pháp kiểm soát và giám sát chặt chẽ để tránh lãng phí và sử dụng không hiệu quả.

3.2. Thu Nhập Bình Quân Đầu Người và Chính sách Phân bổ

Thu nhập bình quân đầu người là một chỉ số quan trọng phản ánh mức độ phát triển kinh tế của một địa phương. Các địa phương có thu nhập bình quân đầu người thấp thường được ưu tiên nhận ngân sách hỗ trợ từ trung ương để giảm nghèo và cải thiện đời sống người dân. Tuy nhiên, cần xem xét các yếu tố khác như tỷ lệ nghèo đói và bất bình đẳng thu nhập để đảm bảo rằng ngân sách được phân bổ một cách công bằng và hiệu quả.

3.3. Tỷ Lệ Người Dân Tộc Thiểu Số và Ưu tiên Ngân sách

Tỷ lệ người dân tộc thiểu số là một yếu tố quan trọng trong phân bổ ngân sách có mục tiêu, đặc biệt là các chương trình hỗ trợ phát triển kinh tế - xã hội vùng dân tộc thiểu số. Các địa phương có tỷ lệ người dân tộc thiểu số cao thường được ưu tiên nhận ngân sách để cải thiện cơ sở hạ tầng, giáo dục, y tế và các dịch vụ công khác. Việc phân bổ ngân sách cần được thực hiện một cách minh bạch và có sự tham gia của cộng đồng địa phương để đảm bảo tính hiệu quả và bền vững.

IV. Bài Học Kinh Nghiệm từ Trung Quốc về Phân Bổ Ngân Sách

Nghiên cứu của Thạch Phước Hùng (2017) cũng so sánh kết quả nghiên cứu với các nghiên cứu trước đó về mô hình phân bổ ngân sách trung ương của chính quyền Trung Quốc để rút ra bài học kinh nghiệm cho Việt Nam. Bài học quan trọng là phải hướng mục tiêu hiệu quả, tăng cường phân bổ ngân sách cho những địa phương có hiệu quả trong việc phát triển kinh tế, xã hội và thu ngân sách. Việc học hỏi kinh nghiệm từ các quốc gia khác, đặc biệt là các quốc gia có nhiều điểm tương đồng về thể chế và kinh tế, là rất quan trọng để cải thiện cơ chế phân bổ ngân sách ở Việt Nam.

4.1. Mô hình Phân bổ Ngân sách của Trung Quốc

Trung Quốc đã có nhiều kinh nghiệm trong việc xây dựng và triển khai các mô hình phân bổ ngân sách cho các địa phương. Một trong những điểm nổi bật là việc gắn kết việc phân bổ ngân sách với hiệu quả hoạt động kinh tế - xã hội của các địa phương. Các địa phương có tốc độ tăng trưởng kinh tế cao, thu ngân sách tốt và đạt được các mục tiêu xã hội thường được ưu tiên nhận ngân sách từ trung ương.

4.2. Ưu tiên Hiệu Quả trong Phân bổ Ngân sách

Một trong những bài học quan trọng từ kinh nghiệm của Trung Quốc là cần ưu tiên hiệu quả trong phân bổ ngân sách. Điều này có nghĩa là ngân sách nên được phân bổ cho các địa phương có khả năng sử dụng ngân sách một cách hiệu quả nhất, tạo ra giá trị gia tăng cao nhất cho xã hội. Việc đánh giá hiệu quả sử dụng ngân sách cần dựa trên các tiêu chí khách quan, minh bạch và có sự tham gia của các bên liên quan.

4.3. Tăng Cường Phân Bổ Ngân sách cho Địa Phương Hiệu Quả

Chính phủ Việt Nam cần tăng cường phân bổ ngân sách cho những địa phương có hiệu quả trong việc phát triển kinh tế, xã hội và thu ngân sách. Điều này sẽ tạo động lực cho các địa phương nỗ lực cải thiện hiệu quả hoạt động, thu hút đầu tư và tạo ra nhiều việc làm cho người dân. Đồng thời, cũng cần có các biện pháp hỗ trợ các địa phương khó khăn để đảm bảo sự phát triển cân đối giữa các vùng miền.

V. Khuyến Nghị Chính Sách về Phân Bổ Ngân Sách Mục Tiêu

Nghiên cứu khuyến nghị chính sách cho chính quyền Việt Nam là cần phải thiết kế mô hình phân bổ ngân sách có mục tiêu bao gồm cả điều kiện đầu vào và điều kiện đầu ra để tăng tính hiệu quả. Đồng thời xây dựng các quy định, chính sách để minh bạch hóa quá trình ra quyết định phân bổ ngân sách có mục tiêu cũng như tăng cường trách nhiệm giải trình của các cá nhân phụ trách việc ra quyết định ấy. Cần xây dựng một hệ thống giám sát và đánh giá chặt chẽ để đảm bảo rằng ngân sách được sử dụng một cách hiệu quả và đúng mục đích.

5.1. Thiết Kế Mô Hình Phân Bổ Ngân sách Kết Hợp Điều Kiện

Chính phủ Việt Nam cần thiết kế một mô hình phân bổ ngân sách có mục tiêu kết hợp cả điều kiện đầu vào và điều kiện đầu ra. Điều kiện đầu vào có thể bao gồm các tiêu chí về dân số, diện tích, tỷ lệ nghèo đói và các yếu tố khác phản ánh nhu cầu thực tế của các địa phương. Điều kiện đầu ra có thể bao gồm các tiêu chí về tăng trưởng kinh tế, giảm nghèo, cải thiện chất lượng giáo dục và y tế, và các mục tiêu phát triển bền vững khác.

5.2. Minh Bạch Hóa Quy Trình Phân Bổ Ngân sách Nhà Nước

Việc minh bạch hóa quy trình ra quyết định phân bổ ngân sách có mục tiêu là rất quan trọng để ngăn chặn tham nhũng và đảm bảo sự công bằng. Các thông tin về tiêu chí phân bổ, số lượng ngân sách được phân bổ cho từng địa phương và lý do phân bổ cần được công khai rộng rãi để người dân và các tổ chức xã hội có thể giám sát. Cần có cơ chế tiếp nhận và xử lý các khiếu nại, tố cáo liên quan đến phân bổ ngân sách.

5.3. Tăng Cường Trách Nhiệm Giải Trình Trong Phân Bổ

Các cá nhân phụ trách việc ra quyết định phân bổ ngân sách có mục tiêu cần phải chịu trách nhiệm giải trình về quyết định của mình. Cần có quy định rõ ràng về trách nhiệm của các cá nhân này và có chế tài xử lý nghiêm minh đối với các hành vi vi phạm. Đồng thời, cần tăng cường đào tạo và bồi dưỡng nâng cao năng lực cho các cán bộ làm công tác phân bổ ngân sách.

VI. Kết Luận và Tương Lai của Phân Bổ Ngân Sách tại VN

Việc cải thiện cơ chế phân bổ ngân sách là một quá trình liên tục và cần có sự tham gia của tất cả các bên liên quan. Nghiên cứu này đã cung cấp một số khuyến nghị chính sách cụ thể để giúp chính phủ Việt Nam cải thiện tính hiệu quả, công bằng và minh bạch của cơ chế phân bổ ngân sách. Trong tương lai, cần tiếp tục nghiên cứu sâu hơn về các yếu tố tác động đến phân bổ ngân sách, đặc biệt là các yếu tố liên quan đến thể chế và quản trị công.

6.1. Tổng Kết Các Yếu Tố Tác Động Chính

Nghiên cứu đã chỉ ra rằng hố cách tài khóa, thu nhập bình quân đầu người, tỷ lệ người dân tộc thiểu số và việc có người địa phương có ảnh hưởng ở chính quyền trung ương là những yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến quyết định phân bổ ngân sách có mục tiêu của chính quyền trung ương. Các yếu tố này cần được xem xét một cách kỹ lưỡng khi xây dựng và triển khai các mô hình phân bổ ngân sách.

6.2. Hướng Nghiên Cứu Tương Lai về Phân Bổ Ngân sách

Trong tương lai, cần tiếp tục nghiên cứu sâu hơn về các yếu tố tác động đến phân bổ ngân sách, đặc biệt là các yếu tố liên quan đến thể chế và quản trị công. Cần có các nghiên cứu so sánh giữa Việt Nam và các quốc gia khác để rút ra bài học kinh nghiệm và tìm ra các giải pháp tốt nhất để cải thiện cơ chế phân bổ ngân sách. Nghiên cứu cũng cần tập trung vào việc đánh giá hiệu quả của các chính sách phân bổ ngân sách và tác động của chúng đến sự phát triển kinh tế - xã hội của các địa phương.

6.3. Tầm Quan Trọng của Cải Cách Thể Chế

Cải cách thể chế là yếu tố then chốt để cải thiện cơ chế phân bổ ngân sách ở Việt Nam. Cần xây dựng một hệ thống thể chế minh bạch, trách nhiệm và có sự tham gia của các bên liên quan. Cần có các quy định rõ ràng về thẩm quyền và trách nhiệm của các cơ quan nhà nước trong quá trình phân bổ ngân sách. Đồng thời, cần tăng cường kiểm tra, giám sát và xử lý nghiêm minh các hành vi vi phạm.

Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 2005-2014, ngân sách bổ sung có mục tiêu từ chính quyền trung ương cho các địa phương tại Việt Nam có xu hướng tăng nhanh, từ khoảng 17.190 tỷ đồng năm 2004 lên mức 105 nghìn tỷ đồng vào năm 2014. Tuy nhiên, việc phân bổ ngân sách này còn tồn tại nhiều bất cập như thiếu minh bạch, kém hiệu quả và không công bằng, dẫn đến tình trạng một số địa phương phụ thuộc quá mức vào ngân sách trung ương, trong khi nguồn lực của trung ương bị hạn chế cho các dự án chiến lược. Nghiên cứu tập trung phân tích các yếu tố tác động đến quyết định phân bổ ngân sách có mục tiêu của chính quyền trung ương Việt Nam, nhằm đánh giá mức độ công bằng và hiệu quả trong phân bổ, đồng thời rút ra bài học kinh nghiệm từ mô hình phân bổ ngân sách của Trung Quốc để đề xuất chính sách phù hợp cho Việt Nam.

Phạm vi nghiên cứu bao gồm 46 tỉnh thành có ngân sách bị thâm hụt, phải nhận bổ sung cân đối liên tục trong giai đoạn 2005-2014. Nghiên cứu sử dụng dữ liệu bảng từ các báo cáo quyết toán ngân sách nhà nước, niên giám thống kê, điều tra dân số và lý lịch chính trị của các cán bộ có ảnh hưởng đến quyết định phân bổ ngân sách. Mục tiêu chính là xác định các yếu tố kinh tế, xã hội và chính trị ảnh hưởng đến phân bổ ngân sách có mục tiêu, đồng thời đánh giá sự thay đổi của các yếu tố này trong bối cảnh kinh tế chính trị đa dạng, từ thời kỳ tăng trưởng nhanh, khủng hoảng kinh tế toàn cầu đến phục hồi kinh tế.

Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cải thiện cơ chế phân bổ ngân sách, nâng cao tính minh bạch và hiệu quả sử dụng nguồn lực công, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội đồng đều giữa các địa phương, giảm thiểu sự lệ thuộc và tạo động lực phát triển bền vững cho các tỉnh nghèo.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết phân bổ ngân sách liên chính quyền, trong đó chuyển giao ngân sách được phân thành hai loại chính: chuyển giao không điều kiện và chuyển giao có điều kiện (có mục tiêu đặc biệt). Chuyển giao không điều kiện nhằm tăng cường khả năng chi tiêu của chính quyền địa phương mà không kèm theo ràng buộc cụ thể, đảm bảo tính tự chủ và công bằng. Ngược lại, chuyển giao có điều kiện hướng đến việc khuyến khích chính quyền địa phương thực hiện các chương trình cụ thể theo yêu cầu của chính quyền trung ương, có thể dựa trên điều kiện đầu vào hoặc đầu ra, và đôi khi yêu cầu đối ứng từ địa phương.

Lý thuyết liên bang chỉ ra mục tiêu chuyển giao ngân sách gồm cân bằng dọc (bù đắp hố cách tài khóa giữa thu và chi của địa phương), cân bằng ngang (đảm bảo công bằng về điều kiện kinh tế - xã hội giữa các địa phương), và khuyến khích cung cấp hàng hóa công có ngoại tác tích cực. Ngoài ra, quan điểm kinh tế chính trị nhấn mạnh vai trò của các yếu tố chính trị trong quyết định phân bổ ngân sách, như ảnh hưởng của các cá nhân có quyền lực trong chính quyền trung ương, mục tiêu ổn định chính trị, và động cơ tái đắc cử.

Các khái niệm chính bao gồm: hố cách tài khóa, thu nhập bình quân đầu người, tỷ lệ người dân tộc thiểu số, ảnh hưởng chính trị của người địa phương trong bộ máy trung ương, chuyển giao ngân sách có mục tiêu, và các mô hình hồi quy dữ liệu bảng (FEM và REM).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng với dữ liệu bảng thu thập từ 46 tỉnh thành có ngân sách thâm hụt trong giai đoạn 2005-2014. Nguồn dữ liệu bao gồm báo cáo quyết toán ngân sách nhà nước, niên giám thống kê, điều tra dân số, và lý lịch chính trị của các cán bộ trong Bộ Chính trị và Chính phủ.

Mô hình hồi quy sử dụng là mô hình hiệu ứng cố định (FEM) và mô hình hiệu ứng ngẫu nhiên (REM), trong đó FEM được lựa chọn dựa trên kiểm định Hausman. Biến phụ thuộc là ngân sách hỗ trợ có mục tiêu bình quân đầu người của từng tỉnh. Các biến độc lập gồm hố cách tài khóa (đại diện bằng ngân sách hỗ trợ cân đối bình quân đầu người), thu nhập bình quân đầu người, tỷ lệ hộ nghèo, tỷ lệ người dân tộc thiểu số, biến giả thể hiện có người địa phương có ảnh hưởng chính trị trong bộ máy trung ương, và số lượng người có ảnh hưởng chính trị. Ngoài ra, các biến kiểm soát như tỷ lệ người phụ thuộc, quy mô dân số, biến khủng hoảng kinh tế toàn cầu, nghị quyết 11 và năm diễn ra đại hội Đảng cũng được đưa vào mô hình.

Quá trình phân tích bao gồm kiểm tra đa cộng tuyến, kiểm định phương sai thay đổi và tự tương quan, sử dụng phương pháp robust error để khắc phục các vi phạm giả thiết hồi quy cổ điển. Mô hình được xây dựng và đánh giá qua bốn bước, bổ sung dần các biến độc lập và kiểm soát nhằm tăng độ phù hợp và giải thích của mô hình.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Hố cách tài khóa: Trước khủng hoảng kinh tế toàn cầu 2008-2009, hố cách tài khóa có tác động tích cực đến phân bổ ngân sách có mục tiêu; tăng 1% ngân sách hỗ trợ cân đối bình quân đầu người dẫn đến tăng 0,111% ngân sách hỗ trợ có mục tiêu. Tuy nhiên, sau khủng hoảng, tác động này đảo chiều, tăng 1% hỗ trợ cân đối lại làm giảm 0,14% ngân sách hỗ trợ có mục tiêu, phản ánh sự chuyển hướng ưu tiên sang các địa phương có hiệu quả kinh tế cao hơn.

2. Thu nhập bình quân đầu người: Tăng 1% thu nhập bình quân đầu người của tỉnh làm tăng 0,508% ngân sách hỗ trợ có mục tiêu, cho thấy chính quyền trung ương ưu tiên phân bổ cho các địa phương có tiềm năng phát triển kinh tế, nhằm nuôi dưỡng nguồn thu ngân sách.

3. Tỷ lệ người dân tộc thiểu số: Tỷ lệ người dân tộc thiểu số tăng 1% làm tăng 0,262% ngân sách hỗ trợ có mục tiêu, phản ánh mục tiêu duy trì ổn định chính trị và hỗ trợ các vùng dân tộc thiểu số.

4. Ảnh hưởng chính trị của người địa phương: Các tỉnh có người địa phương giữ chức vụ trong Bộ Chính trị hoặc Chính phủ nhận được ngân sách hỗ trợ có mục tiêu cao hơn 0,199% so với các tỉnh khác, cho thấy yếu tố chính trị có ảnh hưởng đáng kể đến quyết định phân bổ.

5. Tỷ lệ hộ nghèo và số lượng người có ảnh hưởng chính trị: Hai yếu tố này không có tác động thống kê đáng kể đến phân bổ ngân sách có mục tiêu trong mô hình nghiên cứu.

6. Ảnh hưởng của khủng hoảng kinh tế và chính sách: Năm sau khủng hoảng kinh tế toàn cầu và các biến tương tác cho thấy ngân sách hỗ trợ có mục tiêu tăng lên, trong khi nghị quyết 11 có tác động ngược kỳ vọng, cho thấy chính sách chưa đạt hiệu quả như mong muốn.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy chính quyền trung ương Việt Nam trong giai đoạn nghiên cứu có sự chuyển đổi chiến lược phân bổ ngân sách có mục tiêu từ ưu tiên công bằng sang hướng đến hiệu quả kinh tế sau khủng hoảng. Điều này khác biệt với mô hình Trung Quốc, nơi chính quyền trung ương luôn ưu tiên mục tiêu hiệu quả và tưởng thưởng cho các địa phương phát triển kinh tế tốt nhằm thúc đẩy tăng trưởng và ổn định chính trị.

Việc yếu tố tỷ lệ hộ nghèo không ảnh hưởng đến phân bổ ngân sách có thể do chính quyền trung ương chưa xem xét đầy đủ các chỉ số xã hội trong quyết định phân bổ, hoặc do cơ chế phân bổ còn bị chi phối bởi các yếu tố chính trị và kinh tế khác. Yếu tố ảnh hưởng chính trị cá nhân cho thấy sự tồn tại của các mối quan hệ quyền lực trong quá trình phân bổ ngân sách, làm giảm tính minh bạch và công bằng.

Dữ liệu và kết quả có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện xu hướng ngân sách hỗ trợ có mục tiêu theo từng yếu tố kinh tế - xã hội và chính trị qua các năm, cũng như bảng so sánh hệ số hồi quy giữa các mô hình trước và sau khủng hoảng để minh họa sự thay đổi chiến lược phân bổ.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Minh bạch hóa quy trình phân bổ ngân sách: Thiết lập các tiêu chí rõ ràng, đơn giản và công khai trong việc phân bổ ngân sách có mục tiêu, chịu sự giám sát chặt chẽ của Quốc hội và các cơ quan dân cử nhằm hạn chế sự can thiệp chính trị và tăng cường trách nhiệm giải trình.

2. Thiết kế mô hình phân bổ kết hợp điều kiện đầu vào và đầu ra: Ngoài việc dựa trên hố cách tài khóa và các chỉ số kinh tế xã hội, cần đưa vào các tiêu chí đánh giá hiệu quả sử dụng ngân sách, như mức độ cải thiện thu nhập, phát triển kinh tế địa phương, để tạo động lực cho chính quyền địa phương sử dụng nguồn lực hiệu quả.

3. Tăng cường hỗ trợ các địa phương có tỷ lệ dân tộc thiểu số cao: Để đảm bảo ổn định chính trị và phát triển bền vững, cần duy trì và nâng cao mức hỗ trợ cho các vùng dân tộc thiểu số, đồng thời kết hợp các chính sách phát triển kinh tế - xã hội phù hợp.

4. Giảm thiểu ảnh hưởng chính trị trong phân bổ ngân sách: Xây dựng cơ chế kiểm soát và giám sát chặt chẽ vai trò của các cá nhân có ảnh hưởng chính trị trong quá trình ra quyết định, đảm bảo phân bổ ngân sách dựa trên tiêu chí khách quan và công bằng.

Các giải pháp trên nên được triển khai trong vòng 3-5 năm tới, với sự phối hợp giữa Bộ Tài chính, các cơ quan quản lý ngân sách, Quốc hội và các địa phương nhằm nâng cao hiệu quả và công bằng trong phân bổ ngân sách có mục tiêu.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Các nhà hoạch định chính sách tài khóa: Giúp hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến phân bổ ngân sách, từ đó xây dựng chính sách phân bổ hiệu quả, minh bạch và công bằng hơn.

2. Cán bộ quản lý ngân sách địa phương: Nắm bắt cơ chế phân bổ ngân sách có mục tiêu, từ đó chủ động trong việc đề xuất và sử dụng nguồn ngân sách phù hợp với điều kiện địa phương.

3. Các nhà nghiên cứu và học giả trong lĩnh vực chính sách công và tài chính công: Cung cấp cơ sở lý thuyết và dữ liệu thực tiễn để phát triển các nghiên cứu sâu hơn về phân bổ ngân sách liên chính quyền.

4. Các tổ chức giám sát và xã hội dân sự: Tăng cường vai trò giám sát, thúc đẩy minh bạch và trách nhiệm giải trình trong phân bổ ngân sách công, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực nhà nước.

Câu hỏi thường gặp

1. Yếu tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến phân bổ ngân sách có mục tiêu?
   Hố cách tài khóa và thu nhập bình quân đầu người là hai yếu tố kinh tế xã hội có ảnh hưởng mạnh mẽ, trong khi ảnh hưởng chính trị của người địa phương cũng đóng vai trò quan trọng trong quyết định phân bổ.

2. Tại sao tỷ lệ hộ nghèo không ảnh hưởng đến phân bổ ngân sách?
   Có thể do chính quyền trung ương chưa xem xét đầy đủ yếu tố này trong cơ chế phân bổ hoặc do các yếu tố chính trị và kinh tế khác chi phối quyết định nhiều hơn.

3. Chính sách phân bổ ngân sách có thay đổi sau khủng hoảng kinh tế không?
   Có, sau khủng hoảng, chính quyền trung ương ưu tiên phân bổ ngân sách cho các địa phương có hiệu quả kinh tế cao hơn nhằm nuôi dưỡng nguồn thu và thúc đẩy tăng trưởng.

4. Ảnh hưởng chính trị tác động như thế nào đến phân bổ ngân sách?
   Các địa phương có người giữ chức vụ trong Bộ Chính trị hoặc Chính phủ thường nhận được ngân sách hỗ trợ cao hơn, cho thấy sự tồn tại của các mối quan hệ quyền lực trong quá trình phân bổ.

5. Bài học nào có thể rút ra từ mô hình phân bổ ngân sách của Trung Quốc?
   Trung Quốc ưu tiên mục tiêu hiệu quả và tưởng thưởng cho các địa phương phát triển kinh tế tốt, tạo động lực cạnh tranh và tăng trưởng, đây là bài học quan trọng để Việt Nam nâng cao hiệu quả phân bổ ngân sách.

Kết luận

• Nghiên cứu xác định bốn yếu tố chính ảnh hưởng đến phân bổ ngân sách có mục tiêu của chính quyền trung ương Việt Nam: hố cách tài khóa, thu nhập bình quân đầu người, tỷ lệ người dân tộc thiểu số và ảnh hưởng chính trị của người địa phương.
• Hố cách tài khóa có sự thay đổi tác động trước và sau khủng hoảng kinh tế toàn cầu, phản ánh sự chuyển hướng chiến lược phân bổ ngân sách.
• So sánh với Trung Quốc cho thấy Việt Nam cần hướng đến mục tiêu hiệu quả hơn trong phân bổ ngân sách để thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương.
• Khuyến nghị chính sách tập trung vào minh bạch hóa, kết hợp điều kiện đầu vào và đầu ra trong phân bổ, tăng cường giám sát và giảm thiểu ảnh hưởng chính trị.
• Các bước tiếp theo bao gồm hoàn thiện mô hình phân bổ ngân sách, triển khai các chính sách minh bạch và hiệu quả, đồng thời giám sát chặt chẽ quá trình thực thi.

Để nâng cao hiệu quả phân bổ ngân sách có mục tiêu, các nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý cần hành động ngay nhằm xây dựng cơ chế minh bạch, công bằng và thúc đẩy phát triển bền vững cho các địa phương.