Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội ngày càng phức tạp, quản lý ngân sách nhà nước (NSNN) đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo cân đối tài chính và thúc đẩy phát triển bền vững. Thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam, với dân số gần 120.000 người và diện tích gần 93 km², là trung tâm chính trị - kinh tế - văn hóa của tỉnh, có vai trò quan trọng trong phát triển vùng. Giai đoạn 2010-2012, công tác quản lý ngân sách tại đây đã đạt được nhiều kết quả tích cực, tuy nhiên vẫn còn tồn tại những hạn chế ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính công. Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá thực trạng quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn thành phố Tam Kỳ trong giai đoạn này, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác quản lý ngân sách đến năm 2015 và tầm nhìn đến năm 2020. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động thu, chi ngân sách, quy trình lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách trên địa bàn thành phố. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho công tác quản lý ngân sách địa phương, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội và cải thiện đời sống nhân dân.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, bao gồm:

  • Lý thuyết ngân sách nhà nước: Xác định ngân sách nhà nước là quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nước, phản ánh các quan hệ kinh tế trong việc huy động và phân phối nguồn lực tài chính nhằm thực hiện các chức năng quản lý và điều hành kinh tế - xã hội.

  • Chức năng ngân sách nhà nước: Bao gồm chức năng phân phối (phân bổ nguồn lực tài chính cho các lĩnh vực phát triển) và chức năng giám đốc (giám sát, kiểm tra việc sử dụng ngân sách nhằm đảm bảo hiệu quả và kỷ luật tài chính).

  • Mô hình quản lý ngân sách nhà nước: Tập trung vào ba khâu chính trong chu trình ngân sách gồm lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách, đảm bảo tính thống nhất, đầy đủ và hiệu quả trong quản lý thu, chi ngân sách.

  • Khái niệm hiệu quả quản lý ngân sách: Được hiểu là sự so sánh giữa kết quả thu về và chi phí bỏ ra, thể hiện qua cân đối thu - chi ngân sách, tiết kiệm chi tiêu và hiệu quả đầu tư phát triển.

Các khái niệm chuyên ngành quan trọng được sử dụng gồm: NSNN, quản lý thu ngân sách, quản lý chi ngân sách, phân cấp ngân sách, dự toán ngân sách, quyết toán ngân sách, hiệu quả quản lý ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu kết hợp định lượng và định tính:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thu, chi ngân sách nhà nước trên địa bàn thành phố Tam Kỳ giai đoạn 2010-2012 được thu thập từ các cơ quan tài chính, kế hoạch, thuế, kho bạc và các đơn vị liên quan tại địa phương.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để đánh giá thực trạng thu, chi ngân sách; phân tích so sánh tỷ trọng các khoản thu, chi qua các năm; khảo sát thực tế và tổng hợp ý kiến chuyên gia để nhận diện các hạn chế và nguyên nhân.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Dữ liệu thu thập từ toàn bộ các đơn vị quản lý ngân sách trên địa bàn thành phố, đảm bảo tính đại diện và đầy đủ cho phân tích.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2010-2012 với mục tiêu đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách đến năm 2015 và tầm nhìn đến năm 2020.

Phương pháp nghiên cứu đảm bảo tính khoa học, khách quan và phù hợp với yêu cầu thực tiễn của địa phương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ trọng thu ngân sách theo cơ cấu kinh tế: Giai đoạn 2010-2012, tỷ trọng thu từ thương mại - dịch vụ chiếm khoảng 74%, tăng nhẹ so với 72,12% năm 2010. Ngành công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp chiếm khoảng 23,7%, giảm nhẹ từ 25,02%. Ngành nông nghiệp, lâm nghiệp, thủy sản giảm từ 2,86% xuống còn 2,21%. Sự chuyển dịch cơ cấu thu ngân sách phù hợp với định hướng phát triển kinh tế của thành phố.

  2. Phân bổ nguồn thu ngân sách: Thành phố Tam Kỳ được hưởng 100% thu tiền cho thuê đất, thuế tài nguyên (ngoại trừ thủy điện), thuế môn bài từ doanh nghiệp và hộ cá thể kinh doanh. Tỷ lệ phân chia thuế GTGT, thuế TNDN từ doanh nghiệp là 56% cho thành phố, trong khi thuế thu nhập cá nhân và thuế tiêu thụ đặc biệt thành phố hưởng 20%. Việc phân chia này tạo động lực cho địa phương tăng cường khai thác nguồn thu.

  3. Cân đối thu - chi ngân sách: Trong giai đoạn nghiên cứu, thành phố cơ bản đảm bảo cân đối thu - chi ngân sách, với chi đầu tư xây dựng cơ bản chiếm tỷ trọng lớn, chủ yếu cho xây dựng hạ tầng kỹ thuật và phát triển đô thị. Chi thường xuyên được quản lý chặt chẽ, đảm bảo các nhiệm vụ chính trị, xã hội.

  4. Hạn chế trong quản lý ngân sách: Công tác quản lý thu ngân sách còn gặp khó khăn do một số nguồn thu chưa được khai thác tối đa, công tác quản lý chi ngân sách chưa thực sự tiết kiệm và hiệu quả, quy trình lập dự toán và quyết toán ngân sách còn chậm và chưa đồng bộ. Các hạn chế này ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng ngân sách và khả năng đầu tư phát triển.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế và nguồn thu ngân sách của thành phố Tam Kỳ phù hợp với định hướng phát triển kinh tế - xã hội, góp phần nâng cao nguồn lực tài chính địa phương. Việc phân chia nguồn thu theo tỷ lệ phần trăm giữa ngân sách trung ương, tỉnh và thành phố tạo điều kiện cho địa phương chủ động trong quản lý tài chính.

Tuy nhiên, hạn chế trong quản lý thu, chi ngân sách phản ánh những khó khăn chung của các địa phương trong việc cân đối giữa nhu cầu phát triển và nguồn lực tài chính hạn chế. So sánh với một số nghiên cứu tại các thành phố tương đồng, việc chậm trễ trong lập dự toán và quyết toán ngân sách là điểm cần cải thiện để nâng cao tính minh bạch và hiệu quả quản lý.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ trọng các khoản thu ngân sách theo ngành kinh tế qua các năm, bảng phân chia tỷ lệ phần trăm nguồn thu giữa các cấp ngân sách, và biểu đồ so sánh cân đối thu - chi ngân sách giai đoạn 2010-2012 để minh họa rõ nét hơn các phát hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường quản lý và khai thác nguồn thu ngân sách: Đẩy mạnh công tác thanh tra, kiểm tra thuế, mở rộng các nguồn thu mới, đặc biệt là từ đất đai và dịch vụ thương mại. Mục tiêu tăng thu ngân sách hàng năm khoảng 5-7% so với giai đoạn trước, thực hiện ngay từ năm 2023, do Sở Tài chính và Cục Thuế thành phố chủ trì.

  2. Nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách: Rà soát, điều chỉnh các định mức chi tiêu, ưu tiên chi đầu tư phát triển và tiết kiệm chi thường xuyên. Áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý chi tiêu để tăng tính minh bạch và kiểm soát. Mục tiêu giảm chi thường xuyên không cần thiết ít nhất 10% trong vòng 2 năm, do UBND thành phố phối hợp Kho bạc Nhà nước thực hiện.

  3. Củng cố quy trình lập dự toán và quyết toán ngân sách: Rút ngắn thời gian lập dự toán, tăng cường phối hợp giữa các cơ quan liên quan, đảm bảo số liệu chính xác và kịp thời. Tổ chức đào tạo nâng cao năng lực cho cán bộ quản lý ngân sách. Mục tiêu hoàn thiện quy trình và nâng cao chất lượng báo cáo ngân sách trước năm 2024.

  4. Tăng cường vai trò lãnh đạo và phối hợp liên ngành: Thành ủy, UBND thành phố cần tăng cường chỉ đạo công tác quản lý ngân sách, xây dựng mối quan hệ chặt chẽ giữa ngành thuế, tài chính, kho bạc và các đơn vị sử dụng ngân sách. Đẩy mạnh cải cách hành chính, nâng cao năng lực bộ máy quản lý tài chính công. Mục tiêu xây dựng hệ thống quản lý ngân sách đồng bộ, hiệu quả trong 3 năm tới.

  5. Thực hiện công tác thanh tra, kiểm tra tài chính thường xuyên: Phát hiện và xử lý kịp thời các vi phạm trong quản lý thu, chi ngân sách, đảm bảo kỷ luật tài chính nghiêm minh. Mục tiêu giảm thiểu sai phạm ngân sách dưới 1% tổng chi ngân sách hàng năm, do Thanh tra thành phố và các cơ quan chức năng phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách địa phương: Giúp nâng cao hiểu biết về quy trình, nguyên tắc và thực trạng quản lý ngân sách, từ đó áp dụng các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác tài chính công.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành tài chính công, quản lý nhà nước: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý ngân sách nhà nước, làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo.

  3. Lãnh đạo các cơ quan tài chính, thuế, kho bạc: Hỗ trợ trong việc xây dựng chính sách, quy trình quản lý ngân sách phù hợp với đặc điểm địa phương, nâng cao hiệu quả thu chi ngân sách.

  4. Các tổ chức, doanh nghiệp hoạt động trên địa bàn thành phố Tam Kỳ: Hiểu rõ cơ chế phân bổ ngân sách, chính sách thuế và các quy định liên quan, từ đó chủ động trong việc thực hiện nghĩa vụ tài chính và tham gia phát triển kinh tế địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý ngân sách nhà nước là gì?
    Quản lý ngân sách nhà nước là quá trình tổ chức, điều hành các hoạt động thu, chi ngân sách theo đúng quy định pháp luật nhằm đảm bảo cân đối tài chính và sử dụng hiệu quả nguồn lực công. Ví dụ, việc lập dự toán ngân sách giúp xác định kế hoạch thu chi phù hợp với mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội.

  2. Tại sao cần phân cấp quản lý ngân sách nhà nước?
    Phân cấp giúp tăng quyền tự chủ cho các cấp ngân sách địa phương, tạo điều kiện khai thác tối đa nguồn lực tại chỗ và nâng cao hiệu quả quản lý. Đồng thời, phân cấp phải đảm bảo sự phối hợp đồng bộ và công bằng giữa các cấp ngân sách.

  3. Hiệu quả quản lý ngân sách được đánh giá như thế nào?
    Hiệu quả được đánh giá qua khả năng cân đối thu - chi ngân sách, tiết kiệm chi tiêu, hiệu quả đầu tư phát triển và mức độ đáp ứng các mục tiêu kinh tế - xã hội. Ví dụ, tỷ lệ bội chi ngân sách không vượt quá mức cho phép và chi đầu tư phát triển tăng đều qua các năm.

  4. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý ngân sách?
    Bao gồm điều kiện kinh tế - xã hội, chính sách và thể chế kinh tế, cơ chế quản lý ngân sách, cũng như năng lực và trách nhiệm của các cơ quan quản lý. Sự ổn định chính trị - xã hội cũng là nhân tố quan trọng tạo môi trường thuận lợi cho quản lý ngân sách.

  5. Giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách tại thành phố Tam Kỳ?
    Các giải pháp gồm tăng cường quản lý thu ngân sách, nâng cao hiệu quả chi tiêu, cải tiến quy trình lập dự toán và quyết toán, tăng cường vai trò lãnh đạo và phối hợp liên ngành, cùng với công tác thanh tra, kiểm tra tài chính thường xuyên.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận về ngân sách nhà nước và quản lý ngân sách, làm rõ vai trò, chức năng và hiệu quả quản lý ngân sách tại địa phương.
  • Đánh giá thực trạng quản lý ngân sách thành phố Tam Kỳ giai đoạn 2010-2012 cho thấy sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế phù hợp, cân đối thu - chi cơ bản được đảm bảo nhưng còn tồn tại hạn chế trong quản lý thu, chi và quy trình ngân sách.
  • Đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý ngân sách, tập trung vào tăng cường quản lý thu, nâng cao hiệu quả chi, cải tiến quy trình và tăng cường vai trò lãnh đạo.
  • Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, góp phần hỗ trợ công tác quản lý tài chính công tại thành phố Tam Kỳ và các địa phương tương đồng.
  • Khuyến nghị các cơ quan chức năng triển khai các giải pháp đề xuất trong giai đoạn 2023-2025, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và thời gian để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước.

Hành động tiếp theo là tổ chức các hội thảo, tập huấn để phổ biến kết quả nghiên cứu và triển khai các giải pháp quản lý ngân sách hiệu quả hơn tại địa phương.