Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh ngân sách nhà nước (NSNN) luôn đối mặt với thâm hụt lớn, việc hoàn thiện quản lý thu ngân sách là nhiệm vụ cấp thiết nhằm đảm bảo cân đối thu - chi, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Huyện Tiên Lãng, thành phố Hải Phòng, với đặc thù là huyện thuần nông, có diện tích tự nhiên 19.335,9 ha, trong đó đất nông nghiệp chiếm 67,3%, đang phải đối mặt với thách thức trong việc tăng thu ngân sách địa phương do nguồn thu chưa đáp ứng đủ nhu cầu chi tiêu. Tốc độ tăng trưởng kinh tế bình quân giai đoạn 2013-2017 đạt 9,1%/năm, thu nhập bình quân đầu người khoảng 31 triệu đồng/năm, tuy nhiên ngân sách địa phương vẫn phụ thuộc nhiều vào nguồn hỗ trợ từ cấp trên.

Mục tiêu nghiên cứu là đề xuất các biện pháp hoàn thiện công tác quản lý thu ngân sách nhà nước tại Kho bạc Nhà nước (KBNN) Tiên Lãng nhằm nâng cao hiệu quả thu, đảm bảo nguồn lực tài chính cho phát triển địa phương. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hoạt động thu ngân sách trên địa bàn huyện Tiên Lãng trong giai đoạn 2013-2017, với trọng tâm là phân tích thực trạng, đánh giá các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp phù hợp. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ chính quyền địa phương nâng cao năng lực quản lý tài chính, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho các chính sách tài chính công tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, trong đó có:

  • Lý thuyết ngân sách nhà nước: Xác định ngân sách nhà nước là công cụ quản lý vĩ mô, điều tiết kinh tế xã hội, bao gồm ngân sách trung ương và ngân sách địa phương, với vai trò huy động và phân phối nguồn lực tài chính nhằm thực hiện các chức năng của Nhà nước.

  • Lý thuyết thu ngân sách nhà nước: Thu NSNN là quá trình Nhà nước sử dụng quyền lực chính trị để tập trung nguồn tài chính từ các chủ thể kinh tế, chủ yếu qua thuế, phí, lệ phí nhằm hình thành quỹ NSNN phục vụ chi tiêu công.

  • Mô hình quản lý thu ngân sách: Tập trung vào các khái niệm chính như dự toán thu ngân sách, tổ chức thu, chấp hành dự toán, quyết toán ngân sách và kiểm tra, giám sát thu ngân sách. Mô hình nhấn mạnh sự phối hợp đồng bộ giữa các cơ quan thuế, kho bạc, tài chính và chính quyền địa phương.

Các khái niệm chuyên ngành được sử dụng gồm: dự toán thu ngân sách, thu cân đối ngân sách, thu chuyển giao, thu chuyển nguồn, thu kết dư ngân sách, quản lý thuế, phí, lệ phí, quyết toán ngân sách, kiểm tra giám sát ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định lượng và định tính:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thu ngân sách địa phương giai đoạn 2013-2017 từ báo cáo của UBND huyện Tiên Lãng, Kho bạc Nhà nước Tiên Lãng, Chi cục Thuế huyện và các văn bản pháp luật liên quan như Luật Ngân sách Nhà nước 2002, 2015, các nghị định và thông tư hướng dẫn.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích số liệu thống kê thu ngân sách qua các năm, so sánh dự toán và thực hiện, đánh giá tỷ lệ tăng trưởng, phân tích cơ cấu nguồn thu và các yếu tố ảnh hưởng. Phân tích định tính về tổ chức quản lý, quy trình thu, công tác quyết toán và kiểm tra giám sát.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Tập trung nghiên cứu toàn bộ số liệu thu ngân sách trên địa bàn huyện Tiên Lãng trong giai đoạn 2013-2017, không giới hạn mẫu nhỏ nhằm đảm bảo tính toàn diện và chính xác.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và phân tích dữ liệu trong năm 2017-2018, tổng hợp và đề xuất giải pháp hoàn thiện quản lý thu ngân sách trong giai đoạn tiếp theo.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng thu ngân sách ổn định nhưng chưa bền vững: Tổng thu ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện tăng từ 675.239 triệu đồng năm 2013 lên 914.477 triệu đồng năm 2017, tương đương mức tăng bình quân 27,37%/năm. Tuy nhiên, thu ngân sách địa phương chỉ chiếm khoảng 9,2% tổng thu cân đối ngân sách, cho thấy sự phụ thuộc lớn vào nguồn hỗ trợ từ ngân sách cấp trên.

  2. Chênh lệch giữa dự toán và thực hiện thu ngân sách: Tỷ lệ thực hiện thu ngân sách so với dự toán dao động từ 7% đến 65,2% qua các năm, phản ánh sự biến động và khó khăn trong việc dự báo và huy động nguồn thu. Các khoản thuế ngoài quốc doanh, thu tiền sử dụng đất và lệ phí trước bạ chiếm tỷ trọng cao trong tổng thu theo kế hoạch.

  3. Cơ cấu nguồn thu chưa đa dạng và hiệu quả khai thác thấp: Thu cân đối ngân sách chủ yếu dựa vào thuế ngoài quốc doanh và tiền thuê đất, trong khi các khoản thu khác như phí, lệ phí có xu hướng giảm. Thu chuyển giao từ ngân sách cấp trên chiếm khoảng 13,6% tổng thu, thể hiện hạn chế trong khả năng tự chủ tài chính của địa phương.

  4. Công tác quản lý thu ngân sách còn nhiều tồn tại: Việc lập dự toán thu ngân sách chưa sát với thực tế, công tác chấp hành dự toán và quyết toán ngân sách chưa đồng bộ, một số đơn vị chưa hoàn thành quyết toán đúng hạn. Công tác kiểm tra, giám sát còn phát hiện sai sót trong hạch toán và phân chia nguồn thu, ảnh hưởng đến tính chính xác và minh bạch ngân sách.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ đặc điểm kinh tế nông nghiệp truyền thống, mức thu nhập bình quân còn thấp, ý thức chấp hành nghĩa vụ thuế của người dân chưa cao, cùng với sự phân cấp nguồn thu chưa hợp lý và năng lực quản lý tài chính địa phương còn hạn chế. So với các nghiên cứu trong ngành quản lý kinh tế tài chính công, kết quả này phù hợp với thực trạng các huyện thuần nông khác tại Việt Nam, nơi nguồn thu ngân sách chủ yếu dựa vào các khoản thuế đất và chuyển giao từ ngân sách cấp trên.

Việc sử dụng biểu đồ so sánh dự toán và thực hiện thu ngân sách qua các năm sẽ minh họa rõ sự biến động và khoảng cách giữa kế hoạch và thực tế, giúp nhận diện các điểm nghẽn trong quản lý thu. Bảng phân tích cơ cấu nguồn thu theo từng năm cũng cho thấy xu hướng chuyển dịch và các khoản thu trọng điểm cần tập trung khai thác.

Ý nghĩa của nghiên cứu là cung cấp cơ sở khoa học để chính quyền huyện Tiên Lãng và KBNN Tiên Lãng có thể điều chỉnh chính sách, nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách, góp phần tăng nguồn lực tài chính cho phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đổi mới và hoàn thiện cơ chế, quy trình quản lý thu ngân sách: Rà soát, điều chỉnh dự toán thu ngân sách sát với thực tế, tăng cường phối hợp giữa các cơ quan thuế, kho bạc và chính quyền địa phương để nâng cao tính chính xác và khả thi của kế hoạch thu. Thời gian thực hiện: trong vòng 1 năm; Chủ thể: UBND huyện, KBNN Tiên Lãng, Chi cục Thuế.

  2. Nuôi dưỡng và mở rộng nguồn thu: Tập trung phát triển các ngành kinh tế mũi nhọn, khuyến khích doanh nghiệp và hộ kinh doanh đăng ký kê khai thuế đầy đủ, đồng thời khai thác hiệu quả các nguồn thu từ đất đai, dịch vụ và các khoản phí, lệ phí. Thời gian: 2-3 năm; Chủ thể: UBND huyện, Sở Kế hoạch và Đầu tư, Chi cục Thuế.

  3. Tăng cường công tác quản lý thu tại huyện và xã, thị trấn: Nâng cao năng lực cán bộ quản lý thu, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế, kiểm soát chặt chẽ các khoản thu, giảm thất thu và nợ đọng thuế. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Chi cục Thuế, UBND các xã, thị trấn.

  4. Tổ chức công khai thu, chi ngân sách minh bạch: Thực hiện nghiêm túc quy chế công khai tài chính, tăng cường giám sát của cộng đồng và các tổ chức xã hội nhằm nâng cao trách nhiệm giải trình và hiệu quả sử dụng ngân sách. Thời gian: ngay lập tức và duy trì thường xuyên; Chủ thể: UBND huyện, Phòng Tài chính - Kế hoạch, các đơn vị dự toán.

  5. Hoàn thiện bộ máy quản lý thu ngân sách: Sắp xếp, kiện toàn tổ chức bộ máy quản lý thu ngân sách tại KBNN Tiên Lãng và các cơ quan liên quan, đảm bảo hoạt động hiệu quả, chuyên nghiệp và minh bạch. Thời gian: 1-2 năm; Chủ thể: KBNN Tiên Lãng, UBND huyện.

  6. Tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra, xử lý vi phạm: Đẩy mạnh kiểm tra, thanh tra các tổ chức, cá nhân chấp hành nghĩa vụ thuế, xử lý nghiêm các vi phạm nhằm nâng cao ý thức chấp hành pháp luật thuế. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Chi cục Thuế, Thanh tra tài chính.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính ngân sách địa phương: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn giúp nâng cao năng lực lập dự toán, tổ chức thu và quản lý ngân sách hiệu quả.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính công: Thông tin chi tiết về cơ chế phân cấp nguồn thu, các yếu tố ảnh hưởng và giải pháp hoàn thiện quản lý thu ngân sách tại địa phương giúp xây dựng chính sách phù hợp.

  3. Giảng viên và sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về quản lý thu ngân sách nhà nước, phương pháp nghiên cứu và phân tích số liệu thực tiễn.

  4. Các cơ quan thuế, kho bạc và tài chính: Cung cấp cái nhìn tổng thể về thực trạng, khó khăn và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả công tác thu ngân sách, hỗ trợ cải tiến quy trình nghiệp vụ.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao thu ngân sách địa phương tại Tiên Lãng còn phụ thuộc nhiều vào ngân sách cấp trên?
    Do đặc thù kinh tế nông nghiệp, nguồn thu nội địa hạn chế, mức thu nhập bình quân thấp và cơ cấu nguồn thu chưa đa dạng, huyện chưa đủ khả năng tự cân đối ngân sách, cần hỗ trợ từ ngân sách trung ương và thành phố.

  2. Các khoản thu chính của ngân sách huyện Tiên Lãng gồm những gì?
    Chủ yếu là thuế ngoài quốc doanh (thuế GTGT, thuế TNDN, thuế môn bài), thu tiền sử dụng đất, tiền thuê đất, lệ phí trước bạ và các khoản thu chuyển giao từ ngân sách cấp trên.

  3. Công tác lập dự toán thu ngân sách tại Tiên Lãng có những khó khăn gì?
    Việc dự toán chưa sát với thực tế do biến động kinh tế, khó khăn trong dự báo nguồn thu, thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan liên quan và hạn chế về năng lực quản lý tài chính.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác thu ngân sách tại địa phương?
    Cần đổi mới cơ chế quản lý, mở rộng nguồn thu, tăng cường kiểm tra, thanh tra, nâng cao năng lực cán bộ, áp dụng công nghệ thông tin và công khai minh bạch thu chi ngân sách.

  5. Vai trò của Kho bạc Nhà nước trong quản lý thu ngân sách là gì?
    KBNN là cơ quan trực tiếp thu ngân sách, phối hợp với các cơ quan thuế, ngân hàng để tổ chức thu, quản lý và kiểm soát các khoản thu, đảm bảo tính chính xác, kịp thời và minh bạch trong quản lý tài chính công.

Kết luận

  • Thu ngân sách nhà nước tại huyện Tiên Lãng tăng trưởng ổn định nhưng còn nhiều biến động và phụ thuộc lớn vào nguồn hỗ trợ từ cấp trên.
  • Cơ cấu nguồn thu chủ yếu dựa vào thuế ngoài quốc doanh, tiền sử dụng đất và lệ phí trước bạ, trong khi các khoản thu khác chưa được khai thác hiệu quả.
  • Công tác quản lý thu ngân sách còn tồn tại nhiều hạn chế về lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra giám sát.
  • Đề xuất các biện pháp đổi mới cơ chế quản lý, mở rộng nguồn thu, nâng cao năng lực quản lý và tăng cường công khai minh bạch nhằm hoàn thiện công tác thu ngân sách tại KBNN Tiên Lãng.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho các nhà quản lý, chính sách và các cơ quan liên quan trong việc nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công địa phương.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng huyện Tiên Lãng cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh kịp thời. Đề nghị các nhà nghiên cứu và cán bộ quản lý tài chính tham khảo và áp dụng kết quả nghiên cứu nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách nhà nước.