Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội ngày càng phức tạp, quản lý ngân sách nhà nước (NSNN) đóng vai trò then chốt trong việc điều tiết và phát triển bền vững các địa phương. Huyện Phú Xuyên, thành phố Hà Nội, với vị trí địa lý thuận lợi và tiềm năng phát triển kinh tế đa ngành, đã ghi nhận sự tăng trưởng ngân sách ổn định trong giai đoạn 2019-2021. Cụ thể, tổng thu NSNN của huyện tăng từ khoảng 943 tỷ đồng năm 2019 lên hơn 1.1 nghìn tỷ đồng năm 2021, trong khi tổng chi ngân sách cũng tăng tương ứng, phản ánh sự mở rộng quy mô và hiệu quả quản lý tài chính địa phương.
Tuy nhiên, công tác quản lý ngân sách tại Phú Xuyên vẫn còn tồn tại những hạn chế như việc lập dự toán chưa gắn chặt với mục tiêu phát triển bền vững, sự phối hợp giữa các cơ quan quản lý chưa đồng bộ, và phân bổ ngân sách còn mang tính cứng nhắc, chưa tối ưu hóa nguồn lực. Trước thực trạng này, nghiên cứu nhằm mục tiêu đề xuất các giải pháp quản lý ngân sách nhà nước gắn với mục tiêu phát triển bền vững trên địa bàn huyện Phú Xuyên trong giai đoạn 2023-2030. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào phân tích dữ liệu thu chi ngân sách từ năm 2020 đến 2022, kết hợp khảo sát thực tiễn và áp dụng phương trình quản trị an ninh phi truyền thống để đánh giá và đề xuất giải pháp.
Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, đảm bảo cân đối thu chi, đồng thời thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững, góp phần ổn định an ninh chính trị và trật tự xã hội tại địa phương.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước và lý thuyết phát triển bền vững. Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước tập trung vào các khái niệm về lập dự toán, chấp hành, quyết toán và kiểm soát ngân sách, đồng thời nhấn mạnh nguyên tắc cân đối, công khai và minh bạch trong quản lý tài chính công. Lý thuyết phát triển bền vững được hiểu theo định nghĩa của Hội nghị Thượng đỉnh Trái đất tại Johannesburg (2002), bao gồm ba trụ cột kinh tế, xã hội và môi trường, nhằm đảm bảo sự phát triển ổn định, công bằng và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên cho các thế hệ tương lai.
Ngoài ra, nghiên cứu áp dụng mô hình quản trị an ninh phi truyền thống (phương trình 3S-3C), trong đó quản lý ngân sách được xem xét dưới góc độ an toàn, ổn định và phát triển bền vững, đồng thời cân đối với các chi phí quản trị rủi ro và khắc phục khủng hoảng. Các khái niệm chính bao gồm: ngân sách nhà nước cấp địa phương, quản lý ngân sách gắn với phát triển bền vững, nguyên tắc quản lý ngân sách, và các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý ngân sách.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, kết hợp với tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng Nhà nước xã hội chủ nghĩa. Về phương pháp cụ thể, nghiên cứu tiến hành:
- Thu thập dữ liệu thứ cấp từ các nguồn chính thống như thư viện Đại học Quốc gia Hà Nội, Tổng cục Thống kê, UBND huyện Phú Xuyên, các báo cáo tài chính và kế hoạch phát triển giai đoạn 2020-2022.
- Khảo sát điều tra với mẫu gồm 63 cán bộ, nhà quản lý và viên chức có liên quan trực tiếp đến công tác quản lý ngân sách tại huyện Phú Xuyên, sử dụng bảng hỏi gồm 20 câu hỏi theo nội dung quản trị an ninh phi truyền thống.
- Phân tích thống kê mô tả, so sánh số liệu thu chi ngân sách qua các năm, biểu diễn bằng bảng biểu và sơ đồ quy trình để làm rõ thực trạng và các vấn đề tồn tại.
- Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 12/2022, đảm bảo tính cập nhật và phản ánh đúng thực tế quản lý ngân sách tại địa phương.
Phương pháp chọn mẫu khảo sát theo phương pháp chọn mẫu phi xác suất, tập trung vào các đối tượng có chuyên môn và trách nhiệm trong quản lý ngân sách nhằm đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của kết quả.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Tăng trưởng thu ngân sách ổn định: Tổng thu NSNN huyện Phú Xuyên tăng từ khoảng 943 tỷ đồng năm 2019 lên hơn 1.1 nghìn tỷ đồng năm 2021, tương đương mức tăng khoảng 17% trong ba năm. Thu cân đối ngân sách cũng tăng từ 604 tỷ đồng lên 746 tỷ đồng, cho thấy nguồn thu chính của huyện được duy trì và phát triển ổn định.
Cơ cấu chi ngân sách chuyển dịch tích cực: Chi ngân sách tăng từ 595 tỷ đồng năm 2019 lên khoảng 766 tỷ đồng năm 2021, trong đó chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn hơn 84%, với chi giáo dục chiếm trên 46% tổng chi thường xuyên. Chi đầu tư phát triển tuy chiếm tỷ trọng nhỏ nhưng có xu hướng tăng, phản ánh sự chú trọng đầu tư cho phát triển bền vững.
Quy trình lập dự toán còn hạn chế: Dự toán thu ngân sách chủ yếu dựa trên số liệu thực hiện năm trước, chưa tính toán kỹ lưỡng các biến động kinh tế - xã hội, dẫn đến chênh lệch lớn giữa dự toán và thực tế. Việc lập dự toán chưa gắn chặt với mục tiêu phát triển bền vững và chưa có văn bản định hướng cụ thể về phát triển bền vững tại huyện.
Yếu tố phối hợp và năng lực cán bộ: Khảo sát cho thấy sự phối hợp giữa các phòng ban, cơ quan thuế và Kho bạc Nhà nước còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý thu ngân sách. Năng lực và ý thức trách nhiệm của cán bộ quản lý ngân sách là nhân tố chủ quan quan trọng tác động đến kết quả quản lý.
Thảo luận kết quả
Kết quả thu chi ngân sách phản ánh sự phát triển kinh tế - xã hội của huyện Phú Xuyên trong giai đoạn 2019-2021, phù hợp với xu hướng chuyển dịch cơ cấu kinh tế từ nông nghiệp sang công nghiệp và dịch vụ. Việc chi ngân sách tập trung vào giáo dục và các hoạt động thường xuyên cho thấy huyện ưu tiên phát triển nguồn nhân lực và duy trì hoạt động quản lý ổn định.
Tuy nhiên, việc lập dự toán ngân sách còn mang tính kế thừa, thiếu sự dự báo và phân tích sâu sắc các yếu tố kinh tế - xã hội, dẫn đến khó khăn trong cân đối thu chi và thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc gắn kết ngân sách với phát triển bền vững đòi hỏi phải có cơ chế lập kế hoạch ngân sách linh hoạt, minh bạch và có sự tham gia của nhiều bên liên quan.
Phương trình quản trị an ninh phi truyền thống được áp dụng trong nghiên cứu giúp làm rõ các yếu tố an toàn, ổn định và phát triển bền vững của ngân sách, đồng thời nhấn mạnh chi phí quản trị rủi ro và khắc phục khủng hoảng cần được kiểm soát chặt chẽ để đảm bảo hiệu quả sử dụng ngân sách.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng thu chi ngân sách theo năm, bảng phân tích cơ cấu chi ngân sách và sơ đồ quy trình lập dự toán ngân sách để minh họa các bước và điểm nghẽn trong quản lý ngân sách hiện tại.
Đề xuất và khuyến nghị
Hoàn thiện công tác lập dự toán ngân sách theo hướng phát triển bền vững: Áp dụng phương pháp dự báo dựa trên phân tích sâu các yếu tố kinh tế - xã hội, môi trường và xu hướng phát triển địa phương. Thiết lập khung kế hoạch ngân sách dài hạn gắn với các mục tiêu phát triển bền vững, đảm bảo tính linh hoạt và khả thi. Thời gian thực hiện: 2023-2025. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện phối hợp với các đơn vị liên quan.
Tăng cường phối hợp liên ngành trong quản lý thu ngân sách: Xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan thuế, Kho bạc Nhà nước, UBND và các phòng ban chuyên môn nhằm nâng cao hiệu quả thu ngân sách, giảm thất thu và tăng cường giám sát. Thời gian thực hiện: 2023-2024. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Chi cục Thuế, Kho bạc Nhà nước huyện.
Nâng cao năng lực và ý thức trách nhiệm của cán bộ quản lý ngân sách: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về quản lý ngân sách, phát triển bền vững và quản trị an ninh phi truyền thống cho đội ngũ cán bộ tài chính huyện. Đồng thời, xây dựng hệ thống đánh giá, khen thưởng và xử lý vi phạm nhằm nâng cao tinh thần trách nhiệm. Thời gian thực hiện: 2023-2026. Chủ thể thực hiện: Ban Tổ chức Nội vụ huyện, Phòng Tài chính - Kế hoạch.
Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách: Xây dựng hệ thống thông tin quản lý ngân sách điện tử, tích hợp dữ liệu thu chi, dự toán và quyết toán để tăng tính minh bạch, chính xác và kịp thời trong quản lý ngân sách. Thời gian thực hiện: 2024-2027. Chủ thể thực hiện: UBND huyện phối hợp với Sở Tài chính và các đơn vị công nghệ thông tin.
Tăng cường kiểm tra, thanh tra và kiểm toán ngân sách: Đẩy mạnh công tác kiểm tra, thanh tra định kỳ và đột xuất nhằm phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm trong quản lý ngân sách, đảm bảo sử dụng ngân sách hiệu quả và đúng mục đích. Thời gian thực hiện: liên tục từ 2023. Chủ thể thực hiện: Thanh tra huyện, Kiểm toán Nhà nước, Phòng Tài chính - Kế hoạch.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Cán bộ quản lý ngân sách địa phương: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý ngân sách gắn với phát triển bền vững, giúp nâng cao năng lực lập kế hoạch, giám sát và điều hành ngân sách hiệu quả.
Nhà hoạch định chính sách tài chính: Các nhà hoạch định có thể tham khảo các giải pháp và mô hình quản lý ngân sách phù hợp với mục tiêu phát triển bền vững, từ đó xây dựng chính sách tài chính địa phương linh hoạt và bền vững.
Giảng viên và sinh viên ngành quản trị công, tài chính công: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về lý thuyết và phương pháp nghiên cứu quản lý ngân sách nhà nước, đồng thời cung cấp ví dụ thực tiễn tại huyện Phú Xuyên.
Các tổ chức kiểm toán, thanh tra tài chính: Nghiên cứu giúp các tổ chức này hiểu rõ hơn về quy trình, nguyên tắc và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý ngân sách địa phương, từ đó nâng cao hiệu quả kiểm tra, giám sát.
Câu hỏi thường gặp
Quản lý ngân sách nhà nước gắn với phát triển bền vững là gì?
Quản lý ngân sách nhà nước gắn với phát triển bền vững là quá trình hoạch định, tổ chức, điều hành và kiểm soát các hoạt động thu chi ngân sách nhằm đảm bảo sự phát triển kinh tế, xã hội và bảo vệ môi trường bền vững tại địa phương. Ví dụ, phân bổ ngân sách ưu tiên cho các dự án xanh và phát triển nguồn nhân lực.Tại sao việc lập dự toán ngân sách cần gắn với phát triển bền vững?
Lập dự toán ngân sách gắn với phát triển bền vững giúp đảm bảo nguồn lực tài chính được sử dụng hiệu quả, đáp ứng các mục tiêu kinh tế - xã hội lâu dài và bảo vệ môi trường, tránh lãng phí và rủi ro tài chính. Ví dụ, dự toán chi cho giáo dục và y tế góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống.Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý ngân sách tại huyện Phú Xuyên?
Các yếu tố gồm năng lực cán bộ quản lý, sự phối hợp giữa các cơ quan, cơ cấu bộ máy quản lý, hệ thống thông tin và công nghệ, cũng như các quy định pháp luật và chính sách của Nhà nước. Ví dụ, sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa phòng Tài chính và Chi cục Thuế làm giảm hiệu quả thu ngân sách.Phương trình quản trị an ninh phi truyền thống áp dụng như thế nào trong quản lý ngân sách?
Phương trình này đánh giá quản lý ngân sách dựa trên ba yếu tố an toàn, ổn định và phát triển bền vững, đồng thời cân đối với các chi phí quản trị rủi ro và khắc phục khủng hoảng, giúp tối ưu hóa hiệu quả và giảm thiểu rủi ro tài chính. Ví dụ, giảm chi phí khắc phục khủng hoảng bằng cách kiểm soát chặt chẽ nguồn thu.Giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách tại địa phương?
Các giải pháp bao gồm hoàn thiện lập dự toán theo hướng bền vững, tăng cường phối hợp liên ngành, nâng cao năng lực cán bộ, ứng dụng công nghệ thông tin và tăng cường kiểm tra, thanh tra. Ví dụ, xây dựng hệ thống quản lý ngân sách điện tử giúp minh bạch và nhanh chóng trong xử lý dữ liệu.
Kết luận
- Quản lý ngân sách nhà nước tại huyện Phú Xuyên đã đạt được sự tăng trưởng ổn định về thu chi trong giai đoạn 2019-2021, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương.
- Công tác lập dự toán ngân sách còn hạn chế trong việc gắn kết với mục tiêu phát triển bền vững và chưa có sự dự báo sâu sắc các biến động kinh tế - xã hội.
- Năng lực cán bộ, sự phối hợp liên ngành và ứng dụng công nghệ thông tin là những nhân tố chủ chốt ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý ngân sách.
- Áp dụng phương trình quản trị an ninh phi truyền thống giúp đánh giá toàn diện các yếu tố an toàn, ổn định và phát triển bền vững trong quản lý ngân sách.
- Các giải pháp đề xuất tập trung vào hoàn thiện quy trình lập dự toán, nâng cao năng lực cán bộ, tăng cường phối hợp và ứng dụng công nghệ, nhằm hướng tới quản lý ngân sách hiệu quả và bền vững giai đoạn 2023-2030.
Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý huyện Phú Xuyên cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tổ chức đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp với thực tiễn phát triển. Để biết thêm chi tiết và hỗ trợ triển khai, liên hệ Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện Phú Xuyên.