Tổng quan nghiên cứu

Ngành chế biến gỗ tại tỉnh Bình Định đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế địa phương và quốc gia, với khoảng 170 doanh nghiệp hoạt động, năng lực sản xuất hàng năm đạt khoảng 350.000 m³ gỗ tinh chế và gần 1,5 triệu tấn gỗ dăm khô. Kim ngạch xuất khẩu đồ gỗ chiếm từ 40% đến 60% giá trị xuất khẩu của tỉnh, với thị trường trải rộng hơn 70 quốc gia và vùng lãnh thổ. Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế và cạnh tranh ngày càng gay gắt, việc quản lý hàng tồn kho (HTK) hiệu quả trở thành yếu tố sống còn đối với các doanh nghiệp (DN) chế biến gỗ. Hàng tồn kho là tài sản ngắn hạn chiếm vị trí quan trọng trong chuỗi cung ứng, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả sản xuất kinh doanh và dòng tiền của DN.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy nhiều DN chế biến gỗ tại Bình Định chưa đầu tư đúng mức vào hệ thống kiểm soát nội bộ (KSNB), dẫn đến rủi ro về sai phạm, thất thoát tài sản và giảm hiệu quả quản lý HTK. Luận văn tập trung nghiên cứu tính hữu hiệu của hệ thống KSNB trong quy trình quản lý hàng tồn kho tại các DN chế biến gỗ trên địa bàn tỉnh Bình Định, nhằm xác định các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý.

Phạm vi nghiên cứu bao gồm khảo sát 130 DN chế biến gỗ tại Bình Định trong giai đoạn gần đây, sử dụng mô hình nghiên cứu dựa trên 5 thành phần của COSO 2013: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng, đo lường tính hữu hiệu của hệ thống KSNB và đề xuất các giải pháp cải thiện nhằm gia tăng hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh của các DN trong ngành.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên khuôn mẫu hệ thống kiểm soát nội bộ COSO 2013, một chuẩn mực quốc tế được chấp nhận rộng rãi, bao gồm năm thành phần cấu thành hệ thống KSNB:

  • Môi trường kiểm soát: Nền tảng tạo ra tính kỷ luật và cấu trúc tổ chức, bao gồm các yếu tố như tính chính trực, năng lực nhân viên, cơ cấu tổ chức, phân chia quyền hạn và chính sách nhân sự.
  • Đánh giá rủi ro: Quá trình nhận diện và phân tích các rủi ro có thể ảnh hưởng đến mục tiêu của DN, bao gồm việc thiết lập mục tiêu, nhận diện rủi ro nội bộ và bên ngoài, quản trị sự thay đổi.
  • Hoạt động kiểm soát: Các chính sách và thủ tục được thiết lập để giảm thiểu rủi ro, thực hiện ở mọi cấp độ và giai đoạn trong quá trình kinh doanh.
  • Thông tin và truyền thông: Hệ thống thu thập, xử lý và truyền đạt thông tin cần thiết để thực hiện KSNB hiệu quả, đảm bảo mọi nhân viên hiểu rõ trách nhiệm và vai trò của mình.
  • Giám sát: Đánh giá liên tục hoặc định kỳ để xác định tính hiện hữu và hiệu quả của các thành phần KSNB, báo cáo kịp thời các yếu kém cho ban lãnh đạo.

Ngoài ra, luận văn sử dụng các khái niệm chuyên ngành về quản lý hàng tồn kho, bao gồm đặc điểm, quy trình nhập kho, xuất kho và kiểm kê hàng tồn kho, cũng như các tiêu chí đánh giá tính hữu hiệu của hệ thống KSNB dựa trên sự hiện diện và hoạt động đồng bộ của các thành phần trên.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp định tính và định lượng. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát trực tiếp 130 DN chế biến gỗ tại Bình Định, với các đối tượng trả lời gồm giám đốc, kế toán trưởng, kế toán hàng tồn kho và thủ kho. Bộ câu hỏi khảo sát được xây dựng dựa trên công cụ đánh giá tính hữu hiệu của hệ thống KSNB theo COSO 2013.

Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm SPSS 22.0, bao gồm:

  • Kiểm định độ tin cậy thang đo bằng hệ số Cronbach’s Alpha.
  • Phân tích nhân tố khám phá (EFA) để xác định cấu trúc các biến.
  • Phân tích thống kê mô tả để đánh giá thực trạng.
  • Kiểm định tương quan Pearson để xác định mối quan hệ giữa các biến.
  • Phân tích hồi quy bội để đánh giá tác động của các thành phần KSNB đến tính hữu hiệu hệ thống.

Mẫu nghiên cứu được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích, đảm bảo đại diện cho các DN chế biến gỗ trên địa bàn tỉnh. Thời gian thu thập dữ liệu kéo dài trong khoảng thời gian gần đây, đảm bảo tính cập nhật và phù hợp với thực tế.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tính hữu hiệu của hệ thống KSNB quy trình quản lý hàng tồn kho: Kết quả phân tích cho thấy hệ thống KSNB tại các DN chế biến gỗ ở Bình Định có mức độ hữu hiệu trung bình khá, với điểm trung bình tổng thể khoảng 3,5 trên thang điểm 5. Trong đó, hoạt động kiểm soát được đánh giá cao nhất (β = 0.231), tiếp theo là đánh giá rủi ro (β = 0.211), môi trường kiểm soát (β = 0.195) và thông tin truyền thông (β = 0.18).

  2. Ảnh hưởng của các thành phần KSNB đến tính hữu hiệu: Mô hình hồi quy bội cho thấy 5 thành phần của COSO 2013 đều có tác động tích cực và có ý nghĩa thống kê đến tính hữu hiệu của hệ thống KSNB với mức ý nghĩa p < 0.05. Hệ số R² điều chỉnh đạt 0.191, nghĩa là 19.1% biến thiên của tính hữu hiệu được giải thích bởi các biến độc lập.

  3. Thực trạng quản lý hàng tồn kho: Khoảng 60% DN chưa có quy trình kiểm soát nội bộ chặt chẽ đối với hàng tồn kho, dẫn đến tồn kho dư thừa hoặc thiếu hụt, ảnh hưởng đến dòng tiền và hiệu quả sản xuất. Tỷ lệ DN áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý tồn kho còn thấp, chỉ khoảng 35%.

  4. Đánh giá độ tin cậy thang đo: Hệ số Cronbach’s Alpha của các thang đo thành phần KSNB đều trên 0.7, đảm bảo độ tin cậy cao cho các biến nghiên cứu.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu quốc tế và trong nước về vai trò quan trọng của các thành phần KSNB trong việc nâng cao hiệu quả quản lý hàng tồn kho. Hoạt động kiểm soát được xác định là nhân tố có ảnh hưởng mạnh nhất, phản ánh tầm quan trọng của các chính sách, thủ tục kiểm soát trong việc giảm thiểu rủi ro và sai phạm.

Mức độ giải thích 19.1% cho thấy còn nhiều yếu tố khác ảnh hưởng đến tính hữu hiệu hệ thống KSNB, như văn hóa tổ chức, trình độ nhân sự, công nghệ áp dụng. So với các nghiên cứu trong lĩnh vực ngân hàng và dịch vụ, tỷ lệ này thấp hơn, cho thấy ngành chế biến gỗ còn nhiều tiềm năng cải thiện.

Việc nhiều DN chưa áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý tồn kho làm hạn chế khả năng kiểm soát và cập nhật thông tin kịp thời, dẫn đến tồn kho không tối ưu. Điều này cũng phản ánh hạn chế về môi trường kiểm soát và thông tin truyền thông trong hệ thống KSNB.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ ảnh hưởng của từng thành phần KSNB đến tính hữu hiệu, bảng phân tích hồi quy chi tiết các hệ số và mức ý nghĩa, cũng như biểu đồ tròn mô tả tỷ lệ DN áp dụng các biện pháp kiểm soát nội bộ.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường hoạt động kiểm soát nội bộ: DN cần xây dựng và hoàn thiện các chính sách, thủ tục kiểm soát chặt chẽ trong quy trình quản lý hàng tồn kho, đặc biệt là kiểm soát nhập xuất và kiểm kê định kỳ. Mục tiêu giảm thiểu sai sót và thất thoát tồn kho trong vòng 12 tháng tới. Chủ thể thực hiện: Ban giám đốc và phòng kế toán.

  2. Nâng cao năng lực đánh giá rủi ro: Thiết lập hệ thống đánh giá rủi ro thường xuyên, nhận diện các rủi ro trọng yếu liên quan đến hàng tồn kho và xây dựng kế hoạch ứng phó phù hợp. Mục tiêu hoàn thiện hệ thống đánh giá rủi ro trong 6 tháng. Chủ thể thực hiện: Phòng kiểm soát nội bộ và quản lý rủi ro.

  3. Cải thiện môi trường kiểm soát: Tăng cường đào tạo, nâng cao nhận thức và trách nhiệm của nhân viên về vai trò của KSNB trong quản lý tồn kho. Xây dựng văn hóa kiểm soát nội bộ tích cực trong DN. Mục tiêu tổ chức ít nhất 2 khóa đào tạo/năm. Chủ thể thực hiện: Ban nhân sự và quản lý cấp cao.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý tồn kho: Đầu tư hệ thống phần mềm quản lý tồn kho hiện đại, tích hợp với hệ thống kế toán để cập nhật thông tin kịp thời, chính xác. Mục tiêu triển khai phần mềm trong vòng 18 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban giám đốc và phòng công nghệ thông tin.

  5. Tăng cường giám sát và đánh giá hệ thống KSNB: Thiết lập cơ chế giám sát liên tục và định kỳ, báo cáo kịp thời các khiếm khuyết và đề xuất biện pháp khắc phục. Mục tiêu xây dựng quy trình giám sát trong 3 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban kiểm soát nội bộ và Hội đồng quản trị.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban lãnh đạo doanh nghiệp chế biến gỗ: Nhận diện các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý hàng tồn kho, từ đó xây dựng chiến lược kiểm soát nội bộ phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh.

  2. Phòng kế toán và kiểm soát nội bộ: Áp dụng các tiêu chí đánh giá tính hữu hiệu của hệ thống KSNB, cải tiến quy trình kiểm soát và báo cáo nhằm giảm thiểu rủi ro và sai phạm trong quản lý tài sản.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kế toán, quản trị doanh nghiệp: Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp phân tích và kết quả thực nghiệm về KSNB trong ngành chế biến gỗ, phục vụ cho các nghiên cứu tiếp theo.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước và hiệp hội ngành gỗ: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách hỗ trợ, hướng dẫn DN nâng cao năng lực quản lý nội bộ, góp phần phát triển bền vững ngành chế biến gỗ tại địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hệ thống kiểm soát nội bộ (KSNB) là gì và tại sao quan trọng?
    KSNB là tập hợp các chính sách, thủ tục và hoạt động nhằm bảo vệ tài sản, đảm bảo tính chính xác của thông tin và tuân thủ pháp luật. Nó giúp DN giảm thiểu rủi ro, nâng cao hiệu quả hoạt động và tạo niềm tin cho các bên liên quan.

  2. Năm thành phần chính của hệ thống KSNB theo COSO 2013 là gì?
    Bao gồm: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát. Mỗi thành phần đóng vai trò hỗ trợ lẫn nhau để đảm bảo hệ thống hoạt động hiệu quả.

  3. Tính hữu hiệu của hệ thống KSNB được đánh giá như thế nào?
    Được đánh giá dựa trên mức độ hiện diện và hoạt động đồng bộ của năm thành phần KSNB, khả năng đạt được mục tiêu hoạt động, báo cáo tài chính đáng tin cậy và tuân thủ pháp luật.

  4. Tại sao hoạt động kiểm soát lại có ảnh hưởng mạnh nhất đến tính hữu hiệu của KSNB?
    Bởi hoạt động kiểm soát là các chính sách và thủ tục cụ thể giúp giảm thiểu rủi ro, ngăn ngừa sai phạm trong quy trình quản lý hàng tồn kho, từ đó trực tiếp nâng cao hiệu quả hệ thống.

  5. Làm thế nào để DN chế biến gỗ nâng cao tính hữu hiệu của hệ thống KSNB?
    DN cần hoàn thiện chính sách kiểm soát, nâng cao năng lực đánh giá rủi ro, đào tạo nhân viên, ứng dụng công nghệ thông tin và tăng cường giám sát liên tục để đảm bảo hệ thống hoạt động hiệu quả.

Kết luận

  • Hệ thống kiểm soát nội bộ quy trình quản lý hàng tồn kho tại các DN chế biến gỗ ở Bình Định có mức độ hữu hiệu trung bình khá, với hoạt động kiểm soát là nhân tố ảnh hưởng mạnh nhất.
  • Năm thành phần của COSO 2013 đều có tác động tích cực đến tính hữu hiệu hệ thống, tuy nhiên chỉ giải thích được khoảng 19.1% biến thiên, cho thấy còn nhiều yếu tố khác cần nghiên cứu thêm.
  • Thực trạng quản lý tồn kho còn nhiều hạn chế, đặc biệt là việc áp dụng công nghệ thông tin và quy trình kiểm soát chưa đồng bộ.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm tăng cường hoạt động kiểm soát, đánh giá rủi ro, cải thiện môi trường kiểm soát, ứng dụng công nghệ và giám sát liên tục.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi cho các DN chế biến gỗ nâng cao hiệu quả quản lý nội bộ, góp phần phát triển bền vững ngành chế biến gỗ tại Bình Định và các địa phương tương tự.

Hành động tiếp theo: Các DN và cơ quan quản lý nên phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng các yếu tố ảnh hưởng khác để hoàn thiện hệ thống KSNB trong tương lai.