Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động của Hội đồng nhân dân (HĐND) xã là một trong những yếu tố then chốt trong việc thực hiện quyền lực nhà nước ở cấp cơ sở tại Việt Nam. Theo Hiến pháp năm 2013, HĐND xã là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương, đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của nhân dân. Tại huyện Tây Hòa, tỉnh Phú Yên – một huyện thuần nông mới thành lập từ năm 2005, hoạt động của HĐND xã có vai trò quan trọng trong việc phát triển kinh tế - xã hội, củng cố quốc phòng - an ninh. Tuy nhiên, thực trạng hoạt động của HĐND xã tại đây vẫn còn nhiều tồn tại, hạn chế do điều kiện kinh tế kỹ thuật còn thiếu thốn và năng lực đại biểu chưa đáp ứng yêu cầu.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng tổ chức và hoạt động của HĐND xã ở huyện Tây Hòa từ năm 2011 đến nay, đánh giá ưu điểm, tồn tại và nguyên nhân, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của HĐND xã. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các xã thuộc huyện Tây Hòa, tỉnh Phú Yên trong giai đoạn từ năm 2011 đến hiện tại. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước ở địa phương, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện chính sách pháp luật về tổ chức và hoạt động của HĐND xã.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và lý thuyết về tổ chức chính quyền địa phương. Lý thuyết nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa nhấn mạnh vai trò của HĐND như cơ quan quyền lực nhà nước đại diện cho nhân dân, thực hiện chức năng quyết định và giám sát theo quy định của pháp luật. Lý thuyết tổ chức chính quyền địa phương tập trung vào cơ cấu tổ chức, chức năng, nhiệm vụ và mối quan hệ phối hợp giữa các cơ quan nhà nước ở địa phương.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm:

  • Hội đồng nhân dân xã (HĐND xã): Cơ quan quyền lực nhà nước ở cấp xã, do nhân dân bầu ra, chịu trách nhiệm trước nhân dân và cơ quan cấp trên.
  • Chức năng quyết định: Quyền ban hành nghị quyết, quyết định các vấn đề thuộc phạm vi địa phương theo luật định.
  • Chức năng giám sát: Theo dõi, đánh giá việc thực hiện pháp luật và nghị quyết của HĐND, giám sát hoạt động của UBND và các cơ quan liên quan.
  • Hiệu quả hoạt động: Mức độ hoàn thành nhiệm vụ, quyền hạn của HĐND xã, thể hiện qua chất lượng nghị quyết, hiệu quả giám sát và sự phản hồi của nhân dân.
  • Mối quan hệ phối hợp: Quan hệ giữa HĐND xã với cấp ủy Đảng, UBND, Ủy ban MTTQ và các tổ chức chính trị - xã hội cùng cấp.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, kết hợp các phương pháp nghiên cứu sau:

  • Phân tích tài liệu: Tổng hợp, hệ thống hóa các văn bản pháp luật, tài liệu nghiên cứu liên quan đến tổ chức và hoạt động của HĐND xã.
  • Thu thập và xử lý thông tin: Thu thập số liệu thực tế về tổ chức, hoạt động của HĐND xã tại huyện Tây Hòa từ năm 2011 đến nay thông qua khảo sát, phỏng vấn đại biểu và cán bộ liên quan.
  • Phương pháp thống kê, phân tích tổng hợp: Xử lý số liệu định lượng về số lượng đại biểu, kỳ họp, nghị quyết, hoạt động giám sát để đánh giá thực trạng.
  • Phương pháp so sánh, đánh giá: So sánh thực trạng hoạt động của HĐND xã ở Tây Hòa với các địa phương khác và với các quy định pháp luật hiện hành để nhận diện ưu điểm, tồn tại và nguyên nhân.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm đại biểu HĐND xã, cán bộ UBND xã, đại diện Ủy ban MTTQ và các tổ chức chính trị - xã hội tại các xã thuộc huyện Tây Hòa. Phương pháp chọn mẫu kết hợp chọn mẫu ngẫu nhiên và chọn mẫu theo tiêu chí nhằm đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của dữ liệu. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 2011 đến năm 2017, phù hợp với giai đoạn có nhiều thay đổi về pháp luật và tổ chức hoạt động của HĐND xã.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Cơ cấu tổ chức HĐND xã được củng cố nhưng còn hạn chế về số lượng và chất lượng đại biểu:
    Số lượng đại biểu HĐND xã tại Tây Hòa dao động từ 15 đến 35 người theo quy định, tuy nhiên tỷ lệ đại biểu hoạt động chuyên trách còn thấp, chỉ khoảng 10-15%. Việc thành lập các Ban của HĐND xã như Ban pháp chế, Ban kinh tế - xã hội đã được thực hiện nhưng hoạt động còn mang tính kiêm nhiệm, ảnh hưởng đến hiệu quả công việc.

  2. Hoạt động kỳ họp HĐND xã được tổ chức định kỳ nhưng chưa phát huy tối đa vai trò quyết định:
    HĐND xã tổ chức ít nhất hai kỳ họp thường niên, tuy nhiên tỷ lệ đại biểu tham dự đầy đủ các kỳ họp chỉ đạt khoảng 80%. Nội dung nghị quyết chủ yếu tập trung vào các vấn đề kinh tế - xã hội, quốc phòng - an ninh, nhưng việc thảo luận, chất vấn còn hạn chế, chưa đáp ứng kỳ vọng của cử tri.

  3. Chức năng giám sát của HĐND xã được thực hiện nhưng chưa sâu sát và toàn diện:
    HĐND xã thực hiện giám sát thông qua các đoàn giám sát và hoạt động của các Ban, tuy nhiên số lượng các cuộc giám sát chuyên đề còn ít, chỉ chiếm khoảng 30% tổng số hoạt động giám sát. Việc giám sát văn bản quy phạm pháp luật và hoạt động của UBND xã chưa được thực hiện thường xuyên và có hệ thống.

  4. Mối quan hệ phối hợp giữa HĐND xã với cấp ủy Đảng, UBND và Ủy ban MTTQ còn nhiều bất cập:
    Mặc dù có sự phối hợp trong công tác tổ chức và triển khai nghị quyết, nhưng sự lãnh đạo của cấp ủy Đảng đôi khi làm hạn chế tính độc lập và sáng tạo của HĐND xã. Việc phối hợp với UBND xã và Ủy ban MTTQ chưa thực sự chặt chẽ, ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động chung.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố khách quan và chủ quan. Về khách quan, huyện Tây Hòa là địa bàn thuần nông, cơ sở vật chất, hạ tầng kinh tế kỹ thuật còn thiếu thốn, ảnh hưởng đến điều kiện hoạt động của HĐND xã. Về chủ quan, năng lực, trình độ đại biểu HĐND xã chưa đồng đều, nhiều đại biểu chưa có kinh nghiệm và kỹ năng cần thiết để thực hiện tốt chức năng quyết định và giám sát.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành, kết quả này tương đồng với báo cáo của ngành về hoạt động chính quyền địa phương ở các huyện thuần nông khác, cho thấy đây là vấn đề phổ biến cần được quan tâm. Việc tổ chức các kỳ họp chưa phát huy hết vai trò dân chủ đại diện cũng là điểm chung được nhiều nghiên cứu chỉ ra. Tuy nhiên, việc thành lập các Ban của HĐND xã và quy định rõ ràng về nhiệm vụ, quyền hạn theo Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015 là bước tiến quan trọng, tạo cơ sở pháp lý để nâng cao chất lượng hoạt động.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ đại biểu tham dự kỳ họp, số lượng cuộc giám sát theo năm, và bảng so sánh nhiệm vụ, quyền hạn của HĐND xã theo các giai đoạn pháp luật khác nhau. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ nét hơn về sự chuyển biến và những điểm còn tồn tại trong hoạt động của HĐND xã.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện hệ thống pháp luật về tổ chức và hoạt động của HĐND xã:
    Cần bổ sung các quy định chi tiết về phân quyền, nhiệm vụ cụ thể của HĐND xã nhằm tạo điều kiện cho HĐND xã chủ động hơn trong hoạt động. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể thực hiện: Quốc hội, Bộ Tư pháp, các cơ quan soạn thảo luật.

  2. Nâng cao chất lượng đại biểu HĐND xã:
    Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng, kiến thức pháp luật và kỹ năng giám sát cho đại biểu HĐND xã, đặc biệt là đại biểu hoạt động kiêm nhiệm. Thời gian thực hiện: liên tục trong nhiệm kỳ. Chủ thể thực hiện: Học viện Hành chính Quốc gia, Sở Nội vụ, UBND huyện.

  3. Đổi mới phương thức tổ chức kỳ họp và hoạt động giám sát:
    Tăng cường tổ chức các kỳ họp chuyên đề, phiên họp bất thường để giải quyết các vấn đề bức xúc của địa phương; nâng cao chất lượng thảo luận, chất vấn; tăng cường giám sát chuyên sâu, có hệ thống. Thời gian thực hiện: ngay trong nhiệm kỳ hiện tại. Chủ thể thực hiện: Thường trực HĐND xã, các Ban của HĐND.

  4. Tăng cường phối hợp giữa HĐND xã với cấp ủy Đảng, UBND và Ủy ban MTTQ:
    Xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ, minh bạch giữa các cơ quan, đảm bảo HĐND xã thực hiện độc lập chức năng quyền lực của mình, đồng thời phát huy vai trò giám sát và phản biện xã hội. Thời gian thực hiện: 1 năm. Chủ thể thực hiện: HĐND xã, Đảng ủy xã, UBND xã, Ủy ban MTTQ xã.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, đại biểu HĐND xã:
    Giúp nâng cao nhận thức, kỹ năng và hiểu biết pháp luật để thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ của mình trong hoạt động quyết định và giám sát.

  2. Cơ quan quản lý nhà nước cấp huyện, tỉnh:
    Là tài liệu tham khảo để xây dựng chính sách, hoàn thiện pháp luật và tổ chức các chương trình đào tạo, bồi dưỡng cho đại biểu HĐND xã.

  3. Nhà nghiên cứu, giảng viên ngành Luật Hiến pháp và Luật Hành chính:
    Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để nghiên cứu sâu hơn về tổ chức chính quyền địa phương và quyền lực nhà nước ở cấp xã.

  4. Các tổ chức chính trị - xã hội và Mặt trận Tổ quốc:
    Tham khảo để phối hợp hiệu quả với HĐND xã trong việc giám sát, phản biện xã hội và vận động nhân dân tham gia xây dựng chính quyền.

Câu hỏi thường gặp

  1. HĐND xã có những chức năng chính nào?
    HĐND xã có hai chức năng cơ bản là quyết định các vấn đề của địa phương theo luật định và giám sát việc thực hiện Hiến pháp, pháp luật cũng như nghị quyết của HĐND tại địa phương.

  2. Số lượng đại biểu HĐND xã được quy định như thế nào?
    Theo Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015, số lượng đại biểu HĐND xã tối thiểu là 15 và tối đa không quá 35, tùy theo dân số và đặc điểm địa phương.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả hoạt động của HĐND xã?
    Cần hoàn thiện pháp luật, nâng cao chất lượng đại biểu, đổi mới phương thức tổ chức kỳ họp và tăng cường giám sát, phối hợp chặt chẽ với các cơ quan liên quan.

  4. Mối quan hệ giữa HĐND xã và cấp ủy Đảng được thể hiện ra sao?
    HĐND xã chịu sự lãnh đạo của cấp ủy Đảng cùng cấp, thể hiện qua việc thể chế hóa nghị quyết của cấp ủy thành nghị quyết của HĐND và phối hợp kiểm tra, giám sát hoạt động của UBND xã.

  5. Đại biểu HĐND xã có quyền gì khi phát hiện vi phạm pháp luật?
    Đại biểu có quyền yêu cầu cơ quan, tổ chức có thẩm quyền áp dụng biện pháp cần thiết để chấm dứt hành vi vi phạm, đồng thời giám sát việc giải quyết và báo cáo kết quả cho HĐND.

Kết luận

  • HĐND xã ở huyện Tây Hòa giữ vai trò quan trọng trong việc thực hiện quyền lực nhà nước ở cấp cơ sở, đại diện cho ý chí và quyền làm chủ của nhân dân.
  • Thực trạng tổ chức và hoạt động của HĐND xã đã có nhiều chuyển biến tích cực nhưng vẫn còn tồn tại hạn chế về chất lượng đại biểu, hiệu quả kỳ họp và hoạt động giám sát.
  • Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015 đã tạo cơ sở pháp lý quan trọng để nâng cao hiệu quả hoạt động của HĐND xã, đặc biệt là việc thành lập các Ban chuyên trách.
  • Cần thiết triển khai các giải pháp đồng bộ về hoàn thiện pháp luật, nâng cao năng lực đại biểu, đổi mới phương thức hoạt động và tăng cường phối hợp với các cơ quan liên quan.
  • Nghiên cứu này cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để các cấp chính quyền, nhà nghiên cứu và các tổ chức liên quan tham khảo, góp phần xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở địa phương.

Hành động tiếp theo là triển khai các đề xuất giải pháp trong nhiệm kỳ hiện tại và theo dõi, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh phù hợp. Các cơ quan quản lý và đại biểu HĐND xã cần phối hợp chặt chẽ nhằm nâng cao chất lượng hoạt động, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội và nguyện vọng của nhân dân.