Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội ngày càng nhanh chóng, hoạt động giám sát của Hội đồng nhân dân (HĐND) đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân. Tại thành phố Đà Nẵng, với dân số trên 1 triệu người và tốc độ tăng trưởng GRDP đạt 9,04% năm 2016, hoạt động chất vấn của HĐND được xem là công cụ thiết yếu để nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước địa phương. Nghiên cứu tập trung đánh giá thực trạng hoạt động chất vấn của HĐND thành phố Đà Nẵng trong nhiệm kỳ 2011-2016, nhằm làm rõ các ưu điểm, hạn chế và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động này.

Mục tiêu nghiên cứu bao gồm: làm rõ khái niệm, đặc điểm và vai trò hoạt động chất vấn của HĐND cấp tỉnh; phân tích hiệu quả hoạt động chất vấn tại Đà Nẵng; đánh giá thực trạng và nguyên nhân các hạn chế; từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động chất vấn trong giai đoạn hiện nay. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hoạt động chất vấn của HĐND thành phố Đà Nẵng từ năm 2011 đến nay, với trọng tâm là nhiệm kỳ 2011-2016. Ý nghĩa nghiên cứu không chỉ góp phần hoàn thiện lý luận về hoạt động chất vấn mà còn cung cấp cơ sở thực tiễn để nâng cao hiệu quả giám sát của HĐND, đáp ứng kỳ vọng của cử tri và nhân dân địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên nền tảng phương pháp luận Chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Các quan điểm của Đảng và Nhà nước về tổ chức chính quyền địa phương, đặc biệt là chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của HĐND, được sử dụng làm cơ sở lý luận. Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015, Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND năm 2015, cùng các văn bản pháp luật liên quan được xem là cơ sở pháp lý quan trọng.

Khái niệm chính bao gồm:

  • Hoạt động chất vấn: Là hoạt động của đại biểu HĐND nhằm yêu cầu người đứng đầu UBND, các thành viên UBND, Chánh án Tòa án nhân dân, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân và các cơ quan liên quan giải trình, làm rõ trách nhiệm trong thực thi nhiệm vụ.
  • Hiệu quả hoạt động chất vấn: Được đánh giá dựa trên mức độ giải quyết các vấn đề bức xúc, tính minh bạch, trách nhiệm và sự hài lòng của cử tri.
  • Vai trò của đại biểu HĐND: Là người đại diện cho ý chí, nguyện vọng của nhân dân, có trách nhiệm sử dụng quyền chất vấn một cách hiệu quả, chuyên nghiệp.
  • Yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động chất vấn: Bao gồm năng lực đại biểu, chất lượng nội dung chất vấn, sự phối hợp giữa các cơ quan, và khung pháp lý.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng hợp, phân tích, so sánh và phương pháp phân tích quy phạm pháp luật để làm rõ cơ sở lý luận và pháp lý. Phương pháp thống kê được áp dụng để xử lý số liệu thu thập từ các kỳ họp HĐND thành phố Đà Nẵng trong giai đoạn 2011-2016.

Nguồn dữ liệu chính bao gồm:

  • Báo cáo hoạt động của HĐND thành phố Đà Nẵng.
  • Biên bản các kỳ họp chất vấn và trả lời chất vấn.
  • Khảo sát ý kiến đại biểu HĐND và các cơ quan liên quan.
  • Tài liệu pháp luật và các nghiên cứu trước đây về hoạt động giám sát của HĐND.

Cỡ mẫu nghiên cứu gồm 50 đại biểu HĐND nhiệm kỳ 2011-2016 và 48 đại biểu nhiệm kỳ 2016-2021, được chọn theo phương pháp chọn mẫu toàn bộ nhằm đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2011 đến năm 2018, tập trung phân tích các kỳ họp và hoạt động chất vấn trong giai đoạn này.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Chất lượng đại biểu HĐND được nâng cao: Trong nhiệm kỳ 2011-2016, 92% đại biểu là công chức nhà nước, 20% đại biểu hoạt động chuyên trách; nhiệm kỳ 2016-2018, tỷ lệ công chức tăng lên 95,8%, đại biểu chuyên trách chiếm 22,9%. Trình độ đại học trở lên chiếm 100%, trong đó 64% có trình độ đại học và 36% trên đại học.
  2. Hoạt động chất vấn ngày càng chuyên sâu và hiệu quả hơn: Bình quân mỗi kỳ họp có trên 20 đại biểu chất vấn với hơn 40 nội dung, tập trung vào các vấn đề bức xúc như quy hoạch treo, ô nhiễm môi trường, thủ tục hành chính. Thời gian chất vấn được tăng lên một ngày, phiên chất vấn được truyền hình trực tiếp, tạo sự minh bạch và thu hút sự quan tâm của cử tri.
  3. Hiệu quả giải quyết vấn đề sau chất vấn được cải thiện: Các cơ quan chức năng nghiêm túc thực hiện các cam kết tại phiên chất vấn, có văn bản báo cáo kết quả cho HĐND và cử tri theo dõi. Qua đó, nhiều vấn đề bức xúc được xử lý kịp thời, góp phần nâng cao niềm tin của nhân dân.
  4. Hạn chế về kỹ năng và thái độ của đại biểu: Khoảng 65,2% đại biểu còn ngại va chạm, 77,8% thiếu thông tin, 59,6% chưa có kỹ năng đặt câu hỏi chất vấn hiệu quả. Một số đại biểu chất vấn còn mang tính hình thức, chưa đi sâu vào trọng tâm, dẫn đến hiệu quả chưa cao.
  5. Cơ cấu đại biểu chưa hợp lý: Đại biểu chuyên trách chiếm tỷ lệ thấp, nhiều đại biểu kiêm nhiệm, bận công tác chuyên môn nên thiếu thời gian nghiên cứu kỹ lưỡng nội dung chất vấn. Đại biểu thuộc khối hành chính chiếm đa số, thiếu đại biểu độc lập, dẫn đến hạn chế trong việc giám sát khách quan.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy hoạt động chất vấn của HĐND thành phố Đà Nẵng đã có nhiều chuyển biến tích cực, phù hợp với xu hướng đổi mới tổ chức chính quyền địa phương theo Luật Tổ chức chính quyền địa phương 2015. Việc tăng cường thời gian chất vấn, truyền hình trực tiếp phiên chất vấn giúp nâng cao tính công khai, minh bạch và tạo điều kiện cho cử tri giám sát. Số liệu về tỷ lệ đại biểu chuyên trách và trình độ học vấn phản ánh sự nâng cao chất lượng đội ngũ đại biểu, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động.

Tuy nhiên, hạn chế về kỹ năng chất vấn và thái độ còn tồn tại là nguyên nhân chính khiến một số câu hỏi chất vấn chưa đi vào trọng tâm, chưa phát huy hết vai trò giám sát của đại biểu. Điều này phù hợp với báo cáo khảo sát cho thấy 59,6% đại biểu chưa có kỹ năng đặt câu hỏi, 65,2% còn ngại va chạm. Cơ cấu đại biểu chưa hợp lý cũng làm giảm tính độc lập và hiệu quả giám sát, khi đại biểu chủ yếu là công chức, kiêm nhiệm nhiều công việc khác.

So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả này tương đồng với nhận định về sự cần thiết nâng cao năng lực đại biểu và đổi mới phương thức hoạt động chất vấn để đáp ứng yêu cầu quản lý nhà nước hiện đại. Việc tổ chức các phiên giám sát giữa hai kỳ họp và theo dõi thực hiện cam kết cũng là điểm sáng, giúp tăng cường trách nhiệm giải trình của các cơ quan chức năng.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ đại biểu chuyên trách theo từng nhiệm kỳ, bảng thống kê số lượng câu hỏi chất vấn và tỷ lệ giải quyết sau chất vấn, biểu đồ đánh giá kỹ năng đại biểu qua khảo sát. Những biểu đồ này sẽ minh họa rõ nét sự tiến bộ và những tồn tại cần khắc phục.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực và kỹ năng chất vấn cho đại biểu HĐND

    • Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng chất vấn, phân tích, xử lý thông tin cho đại biểu.
    • Thời gian thực hiện: trong vòng 12 tháng tới.
    • Chủ thể thực hiện: Ban Tổ chức Thành ủy phối hợp với HĐND thành phố và các cơ sở đào tạo.

  2. Cơ cấu lại đại biểu HĐND theo hướng tăng đại biểu chuyên trách và đại biểu độc lập

    • Giảm tỷ lệ đại biểu kiêm nhiệm, tăng cường đại biểu hoạt động chuyên trách để đảm bảo thời gian nghiên cứu, giám sát.
    • Thời gian thực hiện: chuẩn bị cho nhiệm kỳ bầu cử tiếp theo.
    • Chủ thể thực hiện: Ủy ban Mặt trận Tổ quốc thành phố, Ban Bầu cử.

  3. Đổi mới phương thức tổ chức phiên chất vấn

    • Tăng cường sử dụng công nghệ thông tin, truyền hình trực tiếp, phát sóng rộng rãi để nâng cao tính minh bạch.
    • Tổ chức phiên chất vấn chuyên đề sâu sát với các vấn đề bức xúc của cử tri.
    • Thời gian thực hiện: áp dụng ngay trong các kỳ họp tiếp theo.
    • Chủ thể thực hiện: Thường trực HĐND thành phố.

  4. Tăng cường phối hợp giữa HĐND với các cơ quan chức năng trong giám sát và xử lý sau chất vấn

    • Thiết lập cơ chế theo dõi, đôn đốc việc thực hiện các cam kết sau chất vấn, báo cáo định kỳ kết quả cho HĐND và cử tri.
    • Thời gian thực hiện: liên tục trong nhiệm kỳ.
    • Chủ thể thực hiện: Ban Pháp chế, Ban Kinh tế - Ngân sách của HĐND thành phố.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp

    • Lợi ích: Nâng cao hiểu biết về vai trò, kỹ năng chất vấn và trách nhiệm giám sát.
    • Use case: Chuẩn bị nội dung chất vấn, xây dựng chương trình giám sát hiệu quả.

  2. Cán bộ, công chức làm việc tại các cơ quan hành chính nhà nước địa phương

    • Lợi ích: Hiểu rõ quyền hạn, trách nhiệm khi bị chất vấn, nâng cao ý thức giải trình.
    • Use case: Chuẩn bị trả lời chất vấn, thực hiện cam kết sau chất vấn.

  3. Nhà nghiên cứu, giảng viên ngành Luật Hiến pháp và Hành chính

    • Lợi ích: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về hoạt động chất vấn của HĐND.
    • Use case: Tham khảo để giảng dạy, nghiên cứu chuyên sâu về quản lý nhà nước.

  4. Cử tri và người dân quan tâm đến hoạt động giám sát của chính quyền địa phương

    • Lợi ích: Hiểu rõ quyền lợi và cách thức giám sát qua đại biểu HĐND.
    • Use case: Tham gia phản ánh ý kiến, giám sát hoạt động của đại biểu và chính quyền.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động chất vấn của HĐND là gì?
    Hoạt động chất vấn là quyền của đại biểu HĐND yêu cầu người đứng đầu UBND, các thành viên UBND và các cơ quan liên quan giải trình về trách nhiệm trong thực thi nhiệm vụ, nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước địa phương.

  2. Ai có quyền chất vấn tại kỳ họp HĐND?
    Chỉ đại biểu HĐND mới có quyền trực tiếp chất vấn. Cử tri có thể đề xuất ý kiến thông qua đại biểu nhưng không trực tiếp chất vấn tại kỳ họp.

  3. Nội dung chất vấn thường tập trung vào những vấn đề nào?
    Nội dung chất vấn thường là các vấn đề bức xúc, nổi cộm được cử tri quan tâm như quy hoạch, ô nhiễm môi trường, thủ tục hành chính, giải quyết khiếu nại tố cáo.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả hoạt động chất vấn?
    Cần nâng cao năng lực, kỹ năng của đại biểu, đổi mới phương thức tổ chức phiên chất vấn, tăng cường phối hợp giữa các cơ quan và theo dõi việc thực hiện cam kết sau chất vấn.

  5. Hoạt động chất vấn có ảnh hưởng thế nào đến niềm tin của cử tri?
    Hoạt động chất vấn hiệu quả giúp giải quyết các vấn đề bức xúc, tăng tính minh bạch và trách nhiệm của chính quyền, từ đó nâng cao niềm tin và sự hài lòng của cử tri đối với đại biểu và chính quyền địa phương.

Kết luận

  • Hoạt động chất vấn của HĐND thành phố Đà Nẵng đã có nhiều tiến bộ về chất lượng đại biểu và hiệu quả giám sát trong nhiệm kỳ 2011-2016.
  • Các phiên chất vấn được tổ chức công khai, minh bạch, với số lượng câu hỏi và đại biểu tham gia ngày càng tăng.
  • Hạn chế về kỹ năng, thái độ và cơ cấu đại biểu còn ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động chất vấn.
  • Cần thiết triển khai các giải pháp nâng cao năng lực đại biểu, đổi mới phương thức tổ chức và tăng cường phối hợp giám sát.
  • Nghiên cứu đề xuất lộ trình thực hiện các giải pháp trong vòng 1-3 năm tới nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động chất vấn, góp phần xây dựng chính quyền địa phương trong sạch, vững mạnh.

Call-to-action: Các cơ quan chức năng, đại biểu HĐND và các tổ chức liên quan cần phối hợp chặt chẽ để triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện hoạt động chất vấn nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững của thành phố Đà Nẵng.