Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh quản lý tài chính công ngày càng phức tạp, công tác dự toán ngân sách nhà nước (NSNN) giữ vai trò then chốt trong việc đảm bảo hiệu quả và tính minh bạch của ngân sách. Tại thành phố Phan Thiết, tỉnh Bình Thuận, công tác dự toán ngân sách do Phòng Tài chính – Kế hoạch thực hiện, chịu trách nhiệm lập kế hoạch tài chính nhằm cân đối thu chi, đảm bảo nguồn lực cho phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Giai đoạn 2018-2020, tổng thu ngân sách thành phố có sự biến động đáng chú ý, trong khi chi ngân sách cũng tăng theo yêu cầu phát triển cơ sở hạ tầng và các chính sách an sinh xã hội. Tuy nhiên, thực trạng công tác dự toán còn tồn tại nhiều hạn chế như chưa đồng bộ trong quy trình lập dự toán, thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các đơn vị liên quan, và chưa áp dụng hiệu quả các công cụ hỗ trợ hiện đại.

Mục tiêu nghiên cứu là phân tích thực trạng công tác dự toán ngân sách của Phòng Tài chính – Kế hoạch thành phố Phan Thiết, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, đảm bảo tính chính xác và kịp thời trong việc dự báo nguồn thu, phân bổ chi tiêu. Nghiên cứu tập trung vào dữ liệu thu chi ngân sách giai đoạn 2018-2020, phạm vi nghiên cứu tại thành phố Phan Thiết, tỉnh Bình Thuận. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ lãnh đạo UBND thành phố ra quyết định tài chính phù hợp, đồng thời góp phần nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp địa phương, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về dự toán ngân sách nhà nước, bao gồm:

  • Lý thuyết dự toán ngân sách: Theo Robert S. Kaplan (1995), dự toán là công cụ cụ thể hóa kế hoạch của lãnh đạo đơn vị, giúp phân bổ nguồn lực hiệu quả và đạt được mục tiêu đề ra. Dự toán ngân sách là kế hoạch tài chính chi tiết, được xây dựng dựa trên các căn cứ pháp lý và thực tiễn quản lý ngân sách.

  • Mô hình quản lý ngân sách nhà nước: Hệ thống ngân sách nhà nước được tổ chức theo cấp chính quyền, với quy trình lập, thẩm định, phê duyệt và điều chỉnh dự toán ngân sách. Luật Ngân sách Nhà nước năm 2015 quy định rõ quyền hạn và trách nhiệm của các cấp chính quyền trong việc lập dự toán ngân sách.

  • Khái niệm chính:

    • Dự toán ngân sách: Kế hoạch thu chi ngân sách được xây dựng trên cơ sở nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội và các quy định pháp luật.
    • Hiệu quả quản lý ngân sách: Mức độ sử dụng nguồn lực ngân sách đạt được mục tiêu kinh tế - xã hội với chi phí tối ưu.
    • Quy trình lập dự toán: Các bước từ thu thập số liệu, phân tích, xây dựng kế hoạch đến phê duyệt và giám sát thực hiện dự toán.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thu chi ngân sách của Phòng Tài chính – Kế hoạch thành phố Phan Thiết giai đoạn 2018-2020; các văn bản pháp luật liên quan đến quản lý ngân sách; khảo sát ý kiến lãnh đạo và cán bộ phòng tài chính.

  • Phương pháp phân tích:

    • Phân tích mô tả: Mô tả đặc điểm, xu hướng thu chi ngân sách, quy trình lập dự toán hiện tại.
    • Phân tích so sánh: So sánh số liệu thu chi qua các năm để đánh giá hiệu quả và những biến động.
    • Phân tích SWOT: Xác định điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức trong công tác dự toán ngân sách.
    • Khảo sát ý kiến: Thu thập quan điểm, đánh giá của cán bộ quản lý về thực trạng và giải pháp cải tiến.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện từ tháng 4/2021 đến tháng 11/2021, bao gồm giai đoạn thu thập số liệu, phân tích, đề xuất giải pháp và hoàn thiện luận văn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng thu ngân sách: Tổng thu ngân sách thành phố Phan Thiết giai đoạn 2018-2020 có xu hướng tăng trưởng trung bình khoảng 7% mỗi năm, tuy nhiên vẫn chưa đạt kế hoạch đề ra do ảnh hưởng của các yếu tố kinh tế vĩ mô và dịch bệnh. Tỷ lệ thu nội địa chiếm khoảng 65% tổng thu ngân sách, còn lại là các khoản chuyển nguồn và hỗ trợ từ ngân sách cấp trên.

  2. Thực trạng chi ngân sách: Chi ngân sách tăng trung bình 9% mỗi năm, tập trung chủ yếu vào đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng, giáo dục và y tế. Tuy nhiên, chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn (khoảng 70%), gây áp lực lên cân đối ngân sách.

  3. Quy trình lập dự toán còn hạn chế: Quy trình lập dự toán chưa đồng bộ, thiếu sự phối hợp hiệu quả giữa các phòng ban và đơn vị liên quan. Việc sử dụng phần mềm hỗ trợ còn hạn chế, dẫn đến chậm trễ và thiếu chính xác trong dự báo nguồn thu.

  4. Khảo sát ý kiến cán bộ: Khoảng 60% cán bộ được khảo sát cho rằng công tác dự toán còn thiếu tính chủ động và chưa phản ánh đầy đủ các biến động kinh tế - xã hội. Hơn 70% đề xuất cần nâng cao năng lực chuyên môn và áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý dự toán.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên là do cơ chế phân bổ ngân sách còn cứng nhắc, thiếu linh hoạt trong điều chỉnh dự toán khi có biến động thực tế. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả cho thấy Phan Thiết cần cải tiến quy trình lập dự toán theo hướng hiện đại hóa, tăng cường phối hợp liên ngành và ứng dụng công nghệ thông tin. Việc minh bạch và chính xác trong dự toán ngân sách không chỉ giúp cân đối thu chi hiệu quả mà còn nâng cao niềm tin của người dân và các nhà đầu tư vào công tác quản lý tài chính công địa phương.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện xu hướng thu chi ngân sách qua các năm, bảng so sánh tỷ lệ thu chi theo từng lĩnh vực, và sơ đồ quy trình lập dự toán hiện tại để minh họa các điểm nghẽn cần cải thiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao chất lượng lập dự toán: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về kỹ năng lập dự toán và quản lý ngân sách cho cán bộ Phòng Tài chính – Kế hoạch, nhằm nâng cao năng lực dự báo và phân tích tài chính. Thời gian thực hiện: trong vòng 6 tháng; chủ thể: Sở Tài chính phối hợp với các đơn vị đào tạo.

  2. Ứng dụng công nghệ thông tin: Triển khai phần mềm quản lý dự toán ngân sách hiện đại, tích hợp dữ liệu thu chi và hỗ trợ phân tích dự báo. Mục tiêu tăng độ chính xác dự toán lên ít nhất 15% trong 1 năm. Chủ thể: UBND thành phố phối hợp với Phòng Tài chính – Kế hoạch và đơn vị công nghệ.

  3. Tăng cường phối hợp liên ngành: Thiết lập cơ chế trao đổi thông tin thường xuyên giữa các phòng ban liên quan để cập nhật kịp thời các biến động kinh tế - xã hội ảnh hưởng đến ngân sách. Thời gian thực hiện: ngay trong quý tiếp theo; chủ thể: Phòng Tài chính – Kế hoạch chủ trì.

  4. Cải tiến quy trình phê duyệt và điều chỉnh dự toán: Rà soát, sửa đổi quy trình lập và phê duyệt dự toán để tăng tính linh hoạt, cho phép điều chỉnh kịp thời khi có biến động lớn. Chủ thể: UBND thành phố phối hợp với các cơ quan liên quan; thời gian: trong vòng 1 năm.

  5. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát: Thiết lập hệ thống kiểm tra, giám sát chặt chẽ việc thực hiện dự toán ngân sách nhằm phát hiện và xử lý kịp thời các sai sót, đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả. Chủ thể: Thanh tra thành phố và Phòng Tài chính – Kế hoạch; thời gian: liên tục hàng năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo UBND thành phố và các cấp chính quyền địa phương: Giúp hiểu rõ thực trạng và giải pháp nâng cao hiệu quả công tác dự toán ngân sách, hỗ trợ ra quyết định tài chính phù hợp.

  2. Cán bộ Phòng Tài chính – Kế hoạch và các đơn vị liên quan: Cung cấp kiến thức chuyên sâu về quy trình lập dự toán, các yếu tố ảnh hưởng và phương pháp cải tiến công tác dự toán ngân sách.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Kế toán, Tài chính công: Là tài liệu tham khảo quý giá về lý thuyết và thực tiễn quản lý ngân sách nhà nước cấp địa phương, đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam.

  4. Các tổ chức tư vấn, chuyên gia tài chính công: Hỗ trợ đánh giá, tư vấn và đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách tại các địa phương tương tự.

Câu hỏi thường gặp

  1. Công tác dự toán ngân sách là gì và tại sao quan trọng?
    Dự toán ngân sách là kế hoạch thu chi tài chính của cơ quan nhà nước trong một năm tài chính. Nó giúp phân bổ nguồn lực hiệu quả, đảm bảo cân đối thu chi và hỗ trợ quản lý tài chính minh bạch. Ví dụ, dự toán chính xác giúp thành phố Phan Thiết đảm bảo đủ nguồn lực cho các dự án phát triển cơ sở hạ tầng.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến việc lập dự toán ngân sách?
    Các yếu tố gồm tình hình kinh tế - xã hội, chính sách tài chính, năng lực cán bộ lập dự toán, công nghệ hỗ trợ và sự phối hợp giữa các đơn vị. Ví dụ, biến động kinh tế do dịch bệnh có thể làm giảm nguồn thu ngân sách, đòi hỏi điều chỉnh dự toán kịp thời.

  3. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Luận văn sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng, bao gồm phân tích số liệu thu chi ngân sách, khảo sát ý kiến cán bộ và phân tích SWOT để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

  4. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả công tác dự toán?
    Các giải pháp gồm nâng cao năng lực cán bộ, ứng dụng công nghệ thông tin, tăng cường phối hợp liên ngành, cải tiến quy trình phê duyệt và tăng cường kiểm tra giám sát. Ví dụ, triển khai phần mềm quản lý dự toán giúp tăng độ chính xác dự báo nguồn thu.

  5. Ai nên sử dụng kết quả nghiên cứu này?
    Lãnh đạo chính quyền địa phương, cán bộ tài chính, nhà nghiên cứu ngành tài chính công và các tổ chức tư vấn quản lý ngân sách sẽ tìm thấy giá trị thực tiễn và học thuật từ nghiên cứu này.

Kết luận

  • Luận văn đã phân tích chi tiết thực trạng công tác dự toán ngân sách của Phòng Tài chính – Kế hoạch thành phố Phan Thiết giai đoạn 2018-2020, chỉ ra những điểm mạnh và hạn chế rõ ràng.
  • Đã áp dụng các lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước và phương pháp nghiên cứu phù hợp để đánh giá và đề xuất giải pháp cải tiến.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể, khả thi nhằm nâng cao hiệu quả lập dự toán, bao gồm đào tạo cán bộ, ứng dụng công nghệ, cải tiến quy trình và tăng cường kiểm tra giám sát.
  • Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, hỗ trợ quản lý tài chính công địa phương hiệu quả hơn, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững.
  • Khuyến nghị các bước tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời mở rộng nghiên cứu áp dụng cho các địa phương khác nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách toàn quốc.

Quý độc giả và các cơ quan quản lý tài chính địa phương được khuyến khích tham khảo và áp dụng kết quả nghiên cứu nhằm nâng cao hiệu quả công tác dự toán ngân sách.