Tổng quan nghiên cứu

Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng trong công tác giảm nghèo, đặc biệt là việc hoàn thành mục tiêu xóa bỏ nghèo đói cùng cực trước thời hạn. Thành phố Hồ Chí Minh (TP.HCM) là địa phương tiên phong trong việc triển khai chương trình giảm nghèo từ năm 1992, với Quận 5 là một trong những địa bàn trọng điểm thực hiện chính sách này. Tính đến năm 2015, tỷ lệ hộ nghèo tại Quận 5 đã giảm từ 9,9% năm 1992 xuống còn 0,21%, thể hiện sự chuyển biến tích cực trong công tác giảm nghèo. Tuy nhiên, kết quả giảm nghèo chưa thực sự bền vững do phương pháp xác định chuẩn nghèo chủ yếu dựa trên thu nhập đơn chiều, chưa phản ánh đầy đủ các khía cạnh đa chiều như giáo dục, y tế, nhà ở và tiếp cận dịch vụ xã hội.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích cơ sở lý luận và thực tiễn về chính sách giảm nghèo bền vững trên địa bàn Quận 5 giai đoạn 1992-2015, đồng thời đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững đến năm 2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hộ nghèo và hộ cận nghèo trên địa bàn Quận 5, với dữ liệu thu thập từ các báo cáo chính thức và khảo sát thực tế trong giai đoạn 2009-2015. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho việc điều chỉnh chính sách giảm nghèo, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống và phát triển kinh tế xã hội địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết phát triển con người của Amartya Sen: Phát triển không chỉ là tăng trưởng kinh tế mà còn là mở rộng quyền lựa chọn và năng lực của con người, bao gồm quyền tiếp cận giáo dục, y tế và tham gia xã hội. Sen nhấn mạnh nghèo đói là sự thiếu cơ hội và quyền lựa chọn, không chỉ đơn thuần là thiếu thu nhập.

  • Lý thuyết phát triển toàn diện của Joseph Stiglitz: Nhấn mạnh vai trò của thông tin và sự tham gia của người dân trong quá trình phát triển xã hội, đồng thời đề cao sự công bằng và tiến bộ xã hội trong phát triển kinh tế.

  • Khái niệm nghèo đa chiều: Nghèo không chỉ được đo bằng thu nhập mà còn bao gồm các thiếu hụt về giáo dục, y tế, nhà ở, tiếp cận dịch vụ xã hội và khả năng chịu đựng rủi ro. Đây là cơ sở để chuyển đổi phương pháp đo lường nghèo từ đơn chiều sang đa chiều.

  • Phương pháp xác định chuẩn nghèo đa chiều: Dựa trên các chỉ số đo lường thiếu hụt trong các chiều như trình độ giáo dục, tình trạng đi học của trẻ em, tiếp cận dịch vụ y tế, bảo hiểm y tế, chất lượng nhà ở, diện tích nhà ở, nguồn nước sinh hoạt, nhà tiêu hợp vệ sinh, sử dụng thông tin và tài sản phục vụ tiếp cận thông tin.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Sử dụng dữ liệu thứ cấp từ Cục Thống kê TP.HCM, UBND Quận 5, Phòng Lao động - Thương binh xã hội Quận 5, các báo cáo tổng kết chương trình giảm nghèo giai đoạn 1992-2015. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát mức sống hộ gia đình năm 2014-2015 và phỏng vấn sâu các cán bộ quản lý chương trình giảm nghèo, hộ nghèo, hộ cận nghèo.

  • Phương pháp phân tích: Áp dụng phương pháp duy vật biện chứng để phân tích mối quan hệ biện chứng giữa các yếu tố kinh tế, xã hội trong công tác giảm nghèo. Phương pháp trừu tượng hóa khoa học giúp tập trung vào các nguyên nhân cơ bản và bản chất của nghèo đa chiều. Phân tích tổng hợp và thống kê mô tả được sử dụng để đánh giá thực trạng và hiệu quả chính sách.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Khảo sát được thực hiện trên các hộ nghèo, hộ cận nghèo có mã số quản lý tại Quận 5, với sự lựa chọn mẫu ngẫu nhiên có trọng số nhằm đảm bảo tính đại diện cho các nhóm đối tượng khác nhau.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung phân tích dữ liệu giai đoạn 1992-2015, đặc biệt chú trọng giai đoạn 2009-2015, làm cơ sở đề xuất chính sách cho giai đoạn 2016-2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Giảm tỷ lệ hộ nghèo đáng kể qua các giai đoạn: Tỷ lệ hộ nghèo tại Quận 5 giảm từ 9,9% năm 1992 xuống còn 0,21% năm 2014, tương ứng với số hộ nghèo giảm từ 3.974 hộ xuống còn 90 hộ. Tỷ lệ hộ cận nghèo cũng giảm từ khoảng 2,46% năm 2014 xuống còn 0,15% năm 2015.

  2. Nguồn vốn hỗ trợ tăng trưởng ổn định: Tổng nguồn vốn huy động cho chương trình giảm nghèo giai đoạn 1992-2015 đạt khoảng 121 tỷ đồng, trong đó nguồn vốn từ ngân sách quận và các quỹ tín dụng ưu đãi đóng vai trò chủ đạo. Năm 2015, quỹ xoá đói giảm nghèo đạt hơn 6,7 tỷ đồng, hỗ trợ hàng trăm lượt hộ vay vốn làm ăn.

  3. Chính sách hỗ trợ đa dạng và hiệu quả: Các chính sách hỗ trợ y tế, giáo dục, nhà ở và đào tạo nghề đã được triển khai đồng bộ. Ví dụ, giai đoạn 2009-2013, hơn 2.600 thẻ bảo hiểm y tế được cấp cho người nghèo, miễn giảm học phí cho gần 2.000 học sinh nghèo với tổng kinh phí gần 800 triệu đồng, xây dựng và sửa chữa hơn 60 căn nhà tình thương với kinh phí gần 700 triệu đồng.

  4. Việc làm và đào tạo nghề được chú trọng: Từ năm 2009 đến 2013, Quận 5 đã đào tạo nghề cho 63 trường hợp lao động nghèo, giải quyết việc làm cho hơn 400 lao động. Các chương trình giới thiệu việc làm đã thu hút hàng nghìn lượt lao động tham gia, trong đó hơn 1.200 lượt được giới thiệu việc làm và 443 lao động có việc làm ổn định.

Thảo luận kết quả

Kết quả giảm nghèo tại Quận 5 cho thấy sự nỗ lực và hiệu quả của các chính sách giảm nghèo trong nhiều năm qua. Việc giảm tỷ lệ hộ nghèo xuống dưới 1% trước năm 2015 là thành tựu nổi bật, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống và ổn định xã hội địa phương. Tuy nhiên, phương pháp xác định chuẩn nghèo chủ yếu dựa trên thu nhập đơn chiều đã bộc lộ nhiều hạn chế, như không phản ánh đầy đủ các thiếu hụt về giáo dục, y tế, nhà ở và các dịch vụ xã hội khác, dẫn đến nguy cơ tái nghèo và bỏ sót đối tượng cần hỗ trợ.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc chuyển đổi sang phương pháp đo lường nghèo đa chiều là xu hướng tất yếu để nâng cao hiệu quả giảm nghèo bền vững. Các biểu đồ thể hiện xu hướng giảm hộ nghèo qua các giai đoạn và phân bổ nguồn vốn hỗ trợ sẽ minh họa rõ nét hơn về tiến trình và hiệu quả của chương trình. Ngoài ra, việc huy động nguồn lực xã hội và sự tham gia của cộng đồng được xem là yếu tố then chốt trong thành công của chương trình giảm nghèo tại Quận 5.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Chuyển đổi phương pháp đo lường nghèo đa chiều: Áp dụng chuẩn nghèo đa chiều bao gồm các chỉ số về giáo dục, y tế, nhà ở, tiếp cận dịch vụ xã hội để nhận diện chính xác hơn đối tượng cần hỗ trợ. Chủ thể thực hiện: UBND Quận 5 phối hợp với Sở Lao động - Thương binh và Xã hội TP.HCM. Thời gian: Triển khai trong giai đoạn 2021-2023.

  2. Tăng cường đào tạo nghề và giải quyết việc làm: Mở rộng các chương trình đào tạo nghề ngắn hạn phù hợp với nhu cầu thị trường lao động, tăng cường kết nối doanh nghiệp để tạo việc làm ổn định cho người nghèo. Chủ thể: Trung tâm đào tạo nghề, các doanh nghiệp địa phương. Thời gian: 2021-2025.

  3. Mở rộng chính sách hỗ trợ y tế và bảo hiểm xã hội: Đảm bảo 100% người nghèo và cận nghèo được cấp thẻ bảo hiểm y tế, tăng cường các dịch vụ chăm sóc sức khỏe miễn phí hoặc ưu đãi. Chủ thể: Phòng Y tế Quận, Bệnh viện quận. Thời gian: 2021-2024.

  4. Phát triển cơ sở hạ tầng và nhà ở cho người nghèo: Tăng cường xây dựng, sửa chữa nhà tình thương, cải thiện điều kiện sống, đảm bảo diện tích nhà ở tối thiểu theo chuẩn. Chủ thể: UBND Quận, các tổ chức xã hội. Thời gian: 2021-2025.

  5. Tăng cường công tác tuyên truyền và vận động xã hội: Nâng cao nhận thức cộng đồng về giảm nghèo bền vững, huy động nguồn lực xã hội tham gia hỗ trợ người nghèo. Chủ thể: Ủy ban Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể quận. Thời gian: Liên tục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý chính sách xã hội tại địa phương: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để điều chỉnh, xây dựng chính sách giảm nghèo phù hợp với đặc thù địa bàn.

  2. Nhà nghiên cứu và học viên chuyên ngành kinh tế chính trị, phát triển xã hội: Luận văn trình bày khung lý thuyết và phương pháp nghiên cứu đa chiều về nghèo, giúp mở rộng hiểu biết và ứng dụng trong nghiên cứu học thuật.

  3. Các tổ chức phi chính phủ và tổ chức xã hội tham gia giảm nghèo: Cung cấp thông tin về thực trạng, chính sách và giải pháp giảm nghèo bền vững, hỗ trợ xây dựng chương trình can thiệp hiệu quả.

  4. Doanh nghiệp và nhà đầu tư xã hội: Hiểu rõ về nhu cầu đào tạo nghề, giải quyết việc làm và các chính sách ưu đãi để tham gia hỗ trợ phát triển kinh tế địa phương, góp phần giảm nghèo.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần chuyển đổi phương pháp đo lường nghèo từ đơn chiều sang đa chiều?
    Phương pháp đơn chiều chỉ dựa trên thu nhập không phản ánh đầy đủ các thiếu hụt về giáo dục, y tế, nhà ở và dịch vụ xã hội. Đo lường đa chiều giúp nhận diện chính xác hơn các khía cạnh nghèo, từ đó xây dựng chính sách hỗ trợ toàn diện và bền vững hơn.

  2. Nguồn vốn nào chủ yếu hỗ trợ công tác giảm nghèo tại Quận 5?
    Nguồn vốn chủ yếu gồm ngân sách quận, quỹ xoá đói giảm nghèo, ngân hàng chính sách xã hội và các quỹ hỗ trợ đào tạo nghề, giải quyết việc làm. Tổng nguồn vốn huy động giai đoạn 1992-2015 đạt khoảng 121 tỷ đồng.

  3. Chính sách đào tạo nghề và giải quyết việc làm đã được triển khai như thế nào?
    Quận 5 đã tổ chức đào tạo nghề ngắn hạn cho hàng chục lao động nghèo, phối hợp với doanh nghiệp để giới thiệu và tạo việc làm ổn định cho hơn 400 lao động, góp phần nâng cao thu nhập và ổn định cuộc sống.

  4. Làm thế nào để đảm bảo người nghèo tiếp cận dịch vụ y tế?
    100% người nghèo và cận nghèo được cấp thẻ bảo hiểm y tế, đồng thời tổ chức khám chữa bệnh miễn phí, bữa cơm dinh dưỡng cho người nghèo, giúp họ giảm gánh nặng chi phí y tế và nâng cao sức khỏe.

  5. Các tổ tự quản giảm nghèo đóng vai trò gì trong công tác giảm nghèo?
    Tổ tự quản giảm nghèo giúp quản lý, theo dõi hộ nghèo, nắm bắt hoàn cảnh và đề xuất hỗ trợ kịp thời. Họ cũng góp phần nâng cao ý thức tiết kiệm và hỗ trợ nhau trong cộng đồng, tạo sự gắn kết và hiệu quả trong thực hiện chương trình.

Kết luận

  • Quận 5 đã đạt được thành tựu nổi bật trong giảm tỷ lệ hộ nghèo từ 9,9% năm 1992 xuống còn 0,21% năm 2014, thể hiện hiệu quả của các chính sách giảm nghèo.

  • Phương pháp đo lường nghèo đơn chiều dựa trên thu nhập đã bộc lộ nhiều hạn chế, cần chuyển đổi sang phương pháp đa chiều để nâng cao tính chính xác và bền vững.

  • Các chính sách hỗ trợ đa dạng về y tế, giáo dục, nhà ở và đào tạo nghề đã góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống người nghèo, tuy nhiên vẫn cần mở rộng và cải tiến.

  • Việc huy động nguồn lực xã hội và sự tham gia của cộng đồng là yếu tố then chốt trong thành công của chương trình giảm nghèo tại Quận 5.

  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả chính sách giảm nghèo bền vững giai đoạn 2016-2025, góp phần thực hiện mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý và tổ chức liên quan cần phối hợp triển khai áp dụng chuẩn nghèo đa chiều, tăng cường đào tạo nghề, mở rộng chính sách hỗ trợ và huy động nguồn lực xã hội để đảm bảo giảm nghèo bền vững tại Quận 5. Để biết thêm chi tiết và ứng dụng thực tiễn, quý độc giả và các nhà hoạch định chính sách có thể tham khảo toàn bộ luận văn.