Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh phát triển mạnh mẽ của ngành xây dựng tại Việt Nam, công tác an toàn lao động trong thi công các công trình cao tầng ngày càng trở nên cấp thiết. Theo thống kê, trung bình mỗi năm cả nước xảy ra khoảng 6.000 vụ tai nạn lao động, trong đó lĩnh vực xây dựng chiếm tới 40% tổng số vụ tai nạn. Năm 2019, xây dựng chiếm 17,12% số vụ tai nạn và 17,8% số người chết; năm 2020, con số này tăng lên 23,24% và 28,71% tương ứng. Đặc biệt, các sự cố liên quan đến cần trục tháp – thiết bị thi công quan trọng trong các công trình cao tầng – đã gây ra nhiều tai nạn nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến tính mạng người lao động và an toàn cộng đồng.
Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng và giải pháp nâng cao hiệu quả an toàn trong lắp dựng, vận hành và tháo dỡ cần trục tháp tại Công ty Cổ phần Tập đoàn Đầu tư Xây dựng Ricons – một trong những doanh nghiệp xây dựng hàng đầu Việt Nam với hơn 1.400 kỹ sư và hơn 10.000 công nhân, tham gia nhiều dự án lớn. Nghiên cứu nhằm đánh giá các rủi ro, nguyên nhân tai nạn và đề xuất các biện pháp quản lý an toàn phù hợp, góp phần giảm thiểu tai nạn lao động trong lĩnh vực này.
Phạm vi nghiên cứu tập trung tại các công trường của Ricons tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh trong giai đoạn 2018-2021. Mục tiêu cụ thể là đánh giá thực trạng công tác an toàn trong quá trình lắp dựng, vận hành và tháo dỡ cần trục tháp, từ đó đề xuất các giải pháp kỹ thuật, tổ chức và quản lý nhằm nâng cao hiệu quả an toàn lao động, giảm thiểu rủi ro tai nạn, đảm bảo tiến độ và chất lượng thi công.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý an toàn lao động, trong đó nổi bật là:
Lý thuyết quản lý rủi ro: Đánh giá rủi ro dựa trên tần suất xảy ra mối nguy và mức độ hậu quả thương tật, áp dụng ma trận rủi ro để phân loại mức độ nguy hiểm và xác định biện pháp kiểm soát phù hợp.
Mô hình sơ đồ xương cá (Fish Bone Diagram): Phân tích nguyên nhân gốc rễ của các sự cố an toàn trong quá trình lắp dựng, vận hành và tháo dỡ cần trục tháp, tập trung vào các nhóm nguyên nhân như con người, máy móc thiết bị, môi trường, chính sách và quy trình.
Phương pháp 5W (5 Why): Kỹ thuật đặt câu hỏi liên tiếp để tìm ra nguyên nhân căn bản của các vấn đề an toàn, giúp xây dựng các giải pháp phòng ngừa hiệu quả.
Các khái niệm chính được sử dụng bao gồm: mối nguy hiểm, rủi ro, đánh giá rủi ro, kiểm soát rủi ro, và các tiêu chí đánh giá tần suất, hậu quả và khả năng nhận biết mối nguy.
Phương pháp nghiên cứu
Nguồn dữ liệu: Thu thập dữ liệu từ báo cáo an toàn lao động của Công ty Ricons, hồ sơ kiểm định cần trục tháp, biên bản xử phạt an toàn, phỏng vấn trực tiếp cán bộ kỹ thuật và công nhân vận hành, khảo sát thực tế tại các công trường.
Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp định lượng đánh giá mức độ rủi ro dựa trên ma trận rủi ro, kết hợp phân tích định tính qua sơ đồ xương cá và phương pháp 5W để xác định nguyên nhân và đề xuất giải pháp.
Cỡ mẫu và chọn mẫu: Khảo sát hơn 100 công nhân và kỹ thuật viên tham gia lắp dựng, vận hành và tháo dỡ cần trục tháp tại 5 dự án lớn của Ricons trong giai đoạn 2018-2021, chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện.
Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong 12 tháng, từ tháng 1/2021 đến tháng 12/2021, bao gồm các giai đoạn thu thập dữ liệu, phân tích, đề xuất giải pháp và hoàn thiện luận văn.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Mức độ rủi ro cao trong quá trình lắp dựng cần trục tháp: Qua đánh giá, tần suất rủi ro trong lắp dựng chiếm khoảng 35% tổng số rủi ro được ghi nhận, với mức độ rủi ro trung bình là 18 (theo thang điểm 1-25), chủ yếu do thiếu kiểm tra kỹ thuật móng và chân đế, cũng như chưa tuân thủ nghiêm ngặt quy trình lắp đặt.
Rủi ro trong vận hành cần trục tháp chiếm tỷ lệ lớn nhất (khoảng 45%): Các sự cố thường liên quan đến vận hành quá tải, sai sót trong điều khiển, và thiếu thiết bị cảnh báo an toàn. Mức độ rủi ro trung bình là 20, cao hơn so với lắp dựng và tháo dỡ.
Tháo dỡ cần trục tháp có mức độ rủi ro thấp hơn (khoảng 20%) nhưng vẫn tiềm ẩn nguy cơ nghiêm trọng: Mức độ rủi ro trung bình là 15, nguyên nhân chủ yếu do thiếu nhân lực có kinh nghiệm và quy trình tháo dỡ chưa được chuẩn hóa đầy đủ.
Tỷ lệ tuân thủ các quy định an toàn còn thấp: Chỉ khoảng 60% công nhân được huấn luyện đầy đủ về an toàn vận hành cần trục tháp, và 55% thiết bị bảo hộ cá nhân được sử dụng đúng quy định.
Thảo luận kết quả
Nguyên nhân chính của các rủi ro được xác định qua sơ đồ xương cá tập trung vào yếu tố con người (thiếu kỹ năng, ý thức an toàn), máy móc thiết bị (bảo trì chưa đầy đủ, thiết bị cảnh báo chưa đồng bộ), và tổ chức quản lý (quy trình chưa chặt chẽ, thiếu giám sát thường xuyên). So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với các báo cáo về tai nạn cần trục tháp tại Hàn Quốc và Trung Quốc, nơi cũng ghi nhận yếu tố con người và quản lý là nguyên nhân chủ yếu.
Việc áp dụng ma trận rủi ro giúp phân loại mức độ nguy hiểm và ưu tiên các biện pháp kiểm soát phù hợp, từ loại trừ, cách ly, kỹ thuật, tổ chức đến phương tiện bảo vệ cá nhân. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ rủi ro theo từng giai đoạn (lắp dựng, vận hành, tháo dỡ) và bảng so sánh mức độ tuân thủ quy định an toàn.
Kết quả nghiên cứu khẳng định tầm quan trọng của việc nâng cao nhận thức, đào tạo chuyên sâu và hoàn thiện quy trình quản lý an toàn trong thi công cần trục tháp, góp phần giảm thiểu tai nạn lao động và nâng cao hiệu quả thi công.
Đề xuất và khuyến nghị
Tăng cường đào tạo và huấn luyện an toàn cho công nhân và kỹ thuật viên: Triển khai các khóa đào tạo định kỳ, tập trung vào kỹ năng vận hành, nhận diện rủi ro và xử lý tình huống khẩn cấp. Mục tiêu đạt 100% nhân sự vận hành cần trục tháp được cấp chứng chỉ an toàn trong vòng 6 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban An toàn lao động và phòng Đào tạo.
Hoàn thiện và chuẩn hóa quy trình lắp dựng, vận hành và tháo dỡ cần trục tháp: Xây dựng bộ quy trình chi tiết, có kiểm soát chặt chẽ và giám sát thực hiện tại công trường. Áp dụng trong vòng 3 tháng và đánh giá hiệu quả sau 6 tháng. Chủ thể thực hiện: Phòng Quản lý kỹ thuật và Ban chỉ huy công trường.
Đầu tư trang thiết bị an toàn kỹ thuật hiện đại: Lắp đặt hệ thống cảnh báo va chạm, giới hạn tải trọng tự động và thiết bị chống rơi ngã cho cần trục tháp. Thực hiện trong vòng 12 tháng, ưu tiên các công trình có quy mô lớn. Chủ thể thực hiện: Phòng Đầu tư và quản lý thiết bị.
Tăng cường công tác giám sát và kiểm tra an toàn định kỳ: Thiết lập lịch kiểm tra hàng tuần, hàng tháng và xử lý nghiêm các vi phạm an toàn. Mục tiêu giảm 30% số vụ vi phạm trong năm đầu tiên. Chủ thể thực hiện: Ban An toàn lao động và Ban chỉ huy công trường.
Xây dựng phương án ứng cứu sự cố khẩn cấp chuyên biệt cho cần trục tháp: Tổ chức diễn tập định kỳ, trang bị đầy đủ phương tiện sơ cứu và cứu hộ. Thực hiện ngay trong 3 tháng tới. Chủ thể thực hiện: Ban An toàn lao động và phòng Pháp chế.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Các nhà quản lý dự án xây dựng: Giúp hiểu rõ các rủi ro liên quan đến cần trục tháp và áp dụng các giải pháp quản lý an toàn hiệu quả, từ đó nâng cao chất lượng và tiến độ thi công.
Kỹ sư và công nhân vận hành cần trục tháp: Cung cấp kiến thức chuyên sâu về kỹ thuật vận hành an toàn, nhận diện mối nguy và xử lý sự cố, giúp giảm thiểu tai nạn lao động.
Chuyên gia an toàn lao động và tư vấn kỹ thuật: Là tài liệu tham khảo để xây dựng các chương trình đào tạo, quy trình kiểm tra và đánh giá rủi ro trong lĩnh vực thi công xây dựng.
Các cơ quan quản lý nhà nước và tổ chức kiểm định: Hỗ trợ trong việc hoàn thiện các quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật và chính sách quản lý an toàn lao động liên quan đến cần trục tháp.
Câu hỏi thường gặp
Tại sao cần trục tháp lại tiềm ẩn nhiều rủi ro trong xây dựng?
Cần trục tháp vận hành ở độ cao lớn, nâng vật nặng với tầm vươn rộng, dễ bị ảnh hưởng bởi điều kiện thời tiết và sai sót con người. Ví dụ, vận hành quá tải hoặc lắp đặt không đúng kỹ thuật có thể gây sập cần trục, dẫn đến tai nạn nghiêm trọng.Các yếu tố chính gây ra tai nạn liên quan đến cần trục tháp là gì?
Bao gồm yếu tố con người (thiếu kỹ năng, ý thức an toàn), thiết bị (bảo trì kém, thiết bị cảnh báo thiếu), và tổ chức quản lý (quy trình không chuẩn, giám sát yếu). Nghiên cứu cho thấy yếu tố con người chiếm tỷ lệ lớn nhất trong các sự cố.Làm thế nào để đánh giá mức độ rủi ro trong quá trình thi công cần trục tháp?
Sử dụng ma trận rủi ro dựa trên tần suất xảy ra mối nguy và mức độ hậu quả thương tật, kết hợp với khả năng nhận biết mối nguy để phân loại mức độ rủi ro và ưu tiên biện pháp kiểm soát.Giải pháp kỹ thuật nào hiệu quả để nâng cao an toàn cần trục tháp?
Lắp đặt thiết bị chống va chạm, giới hạn tải trọng tự động, hệ thống cảnh báo và thiết bị chống rơi ngã giúp giảm thiểu rủi ro kỹ thuật và bảo vệ người lao động.Vai trò của đào tạo và huấn luyện trong công tác an toàn cần trục tháp như thế nào?
Đào tạo giúp nâng cao nhận thức, kỹ năng vận hành và xử lý tình huống khẩn cấp, giảm thiểu sai sót con người – nguyên nhân chính gây tai nạn. Ví dụ, công nhân được huấn luyện bài bản có tỷ lệ vi phạm an toàn thấp hơn 40% so với nhóm chưa đào tạo.
Kết luận
- Đánh giá thực trạng cho thấy rủi ro an toàn trong lắp dựng, vận hành và tháo dỡ cần trục tháp tại Ricons còn ở mức cao, đặc biệt trong vận hành với mức độ rủi ro trung bình 20/25.
- Nguyên nhân chủ yếu là do yếu tố con người, thiết bị chưa đồng bộ và quản lý chưa chặt chẽ.
- Luận văn đề xuất các giải pháp toàn diện về đào tạo, quy trình, kỹ thuật và giám sát nhằm giảm thiểu rủi ro và nâng cao hiệu quả an toàn.
- Kế hoạch thực hiện các giải pháp được đề xuất trong vòng 3-12 tháng, với mục tiêu giảm 30% số vụ vi phạm và tai nạn trong năm đầu tiên.
- Khuyến nghị các doanh nghiệp xây dựng và cơ quan quản lý nhà nước áp dụng mô hình quản lý rủi ro và các biện pháp đề xuất để đảm bảo an toàn lao động trong thi công cần trục tháp.
Hành động tiếp theo: Các đơn vị liên quan cần phối hợp triển khai đào tạo, hoàn thiện quy trình và đầu tư thiết bị an toàn ngay từ giai đoạn đầu của dự án để bảo vệ người lao động và nâng cao hiệu quả thi công.