I. Tổng Quan Về Thủ Tục Tố Tụng Thân Thiện Cho Trẻ Em
Thủ tục tố tụng hình sự đối với người dưới 18 tuổi là một vấn đề quan trọng, đòi hỏi sự quan tâm đặc biệt. Ở lứa tuổi này, các em chưa phát triển đầy đủ về tâm sinh lý, nhận thức và kinh nghiệm sống còn hạn chế. Do đó, các em dễ bị kích động, lôi kéo vào các hành vi vi phạm pháp luật. Trong quá trình giải quyết vụ án hình sự, các quyết định, hành vi tố tụng cần đảm bảo tính thân thiện, tránh gây tổn thương và tác động tiêu cực đến quá trình phục hồi nhân cách, giáo dục, cải tạo. Việc đặt ra thủ tục tố tụng thân thiện có ý nghĩa quan trọng, vừa bảo vệ trật tự xã hội, vừa thể hiện trách nhiệm của nhà nước trong việc chăm sóc, giáo dục trẻ em, giúp các em sửa chữa sai lầm và trở thành người có ích cho xã hội. Bộ luật tố tụng hình sự (BLTTHS) năm 2015 và các văn bản pháp luật khác đã có nhiều quy định về thủ tục tố tụng liên quan đến người dưới 18 tuổi, trong đó có những quy định thể hiện yếu tố tố tụng thân thiện. Tuy nhiên, các quy định này vẫn còn nhiều điểm chưa đáp ứng được yêu cầu thân thiện, một số quy định còn mang tính hình thức, chưa sát với thực tế.
1.1. Định Nghĩa Thủ Tục Tố Tụng Hình Sự Người Dưới 18 Tuổi
Trước đây, khái niệm 'người chưa thành niên' (NCTN) được sử dụng phổ biến. Hiện nay, khái niệm 'người dưới 18 tuổi phạm tội' được sử dụng thay thế. Theo đó, người dưới 18 tuổi là người chưa đủ 18 tuổi. Có một số điểm khác biệt giữa người dưới 18 tuổi và người thành niên. Người dưới 18 tuổi chưa phát triển đầy đủ về thể chất, trí tuệ, tâm lý và chưa có đầy đủ quyền và nghĩa vụ công dân. Điều 40 (1) Công ước quyền trẻ em đề cập đến người chưa thành niên phạm tội là trẻ em có hành vi vi phạm pháp luật hình sự. UNICEF định nghĩa NCTN làm trái pháp luật là những người dưới 18 tuổi phải làm việc với hệ thống tư pháp do bị nghi ngờ hay bị cáo buộc là phạm tội.
1.2. Mục Đích Của Tố Tụng Thân Thiện Với Trẻ Em Là Gì
Mục đích chính của thủ tục tố tụng thân thiện là bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người dưới 18 tuổi phạm tội. Điều này bao gồm việc đảm bảo các em được đối xử công bằng, nhân đạo, được tham gia vào quá trình tố tụng một cách đầy đủ và được bảo vệ khỏi những tác động tiêu cực từ quá trình này. Thủ tục tố tụng thân thiện cũng hướng đến việc tạo điều kiện cho các em sửa chữa sai lầm, tái hòa nhập cộng đồng và trở thành người có ích cho xã hội. Đồng thời, thủ tục này cũng góp phần phòng ngừa tội phạm và bảo vệ trật tự an toàn xã hội.
II. Thách Thức Trong Xử Lý Người Dưới 18 Tuổi Phạm Tội
Thực tiễn khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử đối với người dưới 18 tuổi phạm tội ở tỉnh Bắc Ninh cũng như các địa phương khác cho thấy tình hình tội phạm, số vụ, số người dưới 18 tuổi phạm tội vẫn diễn biến phức tạp. Các cơ quan tiến hành tố tụng đã cố gắng vận dụng linh hoạt những quy định của pháp luật để bảo đảm lợi ích tốt nhất cho người dưới 18 tuổi. Tuy nhiên, thực tiễn tố tụng đối với người dưới 18 tuổi phạm tội vẫn còn bộc lộ nhiều hạn chế, chưa đảm bảo tố tụng thân thiện do đội ngũ cán bộ tư pháp, bổ trợ tư pháp còn thiếu; trình độ nghiệp vụ, hiểu biết khoa học giáo dục người dưới 18 tuổi còn yếu, cơ sở vật chất chưa bảo đảm. Điều này đặt ra nhiều rào cản, nhiều vấn đề cần giải quyết trong đó có việc đánh giá hiệu quả của các quy định tố tụng hình sự để hoạt động tố tụng thực sự trở nên thân thiện.
2.1. Thiếu Hụt Nguồn Lực Cho Tòa Án Vị Thành Niên Tại Bắc Ninh
Một trong những thách thức lớn nhất là sự thiếu hụt về nguồn lực, bao gồm cả nhân lực và vật lực. Số lượng cán bộ tư pháp, bổ trợ tư pháp có chuyên môn sâu về tâm lý, giáo dục người dưới 18 tuổi còn hạn chế. Cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ cho công tác điều tra, truy tố, xét xử thân thiện với trẻ em còn thiếu thốn. Điều này ảnh hưởng đến chất lượng và hiệu quả của quá trình tố tụng.
2.2. Rào Cản Về Nhận Thức Về Quy Trình Tố Tụng Đối Với Người Chưa Thành Niên
Nhận thức về tầm quan trọng của thủ tục tố tụng thân thiện đối với người dưới 18 tuổi phạm tội chưa được đầy đủ và sâu sắc trong một bộ phận cán bộ tư pháp và người dân. Một số người vẫn còn quan niệm rằng việc xử lý người dưới 18 tuổi phạm tội cần phải nghiêm khắc như người lớn, chưa chú trọng đến yếu tố giáo dục, cảm hóa. Điều này dẫn đến việc áp dụng các biện pháp xử lý chưa phù hợp, gây ảnh hưởng tiêu cực đến quá trình phục hồi nhân cách của các em.
2.3. Khó Khăn Trong Tái Hòa Nhập Cộng Đồng Cho Người Dưới 18 Tuổi
Quá trình tái hòa nhập cộng đồng cho người dưới 18 tuổi phạm tội sau khi chấp hành xong hình phạt hoặc các biện pháp xử lý khác còn gặp nhiều khó khăn. Các em thường bị kỳ thị, phân biệt đối xử từ gia đình, bạn bè và xã hội. Thiếu các chương trình hỗ trợ, tư vấn tâm lý, giáo dục, dạy nghề và tạo việc làm cho các em. Điều này làm tăng nguy cơ tái phạm tội.
III. Giải Pháp Nâng Cao Hiệu Quả Tố Tụng Thân Thiện Tại Bắc Ninh
Để nâng cao hiệu quả thực hiện thủ tục tố tụng thân thiện đối với người dưới 18 tuổi phạm tội, cần có những giải pháp đồng bộ và toàn diện. Các giải pháp này cần tập trung vào việc hoàn thiện pháp luật, tăng cường nguồn lực, nâng cao nhận thức và tăng cường phối hợp giữa các cơ quan, tổ chức liên quan. Đồng thời, cần chú trọng đến yếu tố phòng ngừa tội phạm và hỗ trợ tái hòa nhập cộng đồng cho người dưới 18 tuổi phạm tội.
3.1. Hoàn Thiện Luật Trẻ Em Và Tố Tụng Hình Sự Hiện Hành
Cần rà soát, sửa đổi, bổ sung các quy định của pháp luật tố tụng hình sự để đảm bảo tính thân thiện, phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý của người dưới 18 tuổi. Cần quy định cụ thể hơn về quyền của người dưới 18 tuổi trong quá trình tố tụng, về vai trò của người đại diện hợp pháp, người bào chữa, người giám hộ. Cần có quy định riêng về thủ tục lấy lời khai, hỏi cung, đối chất, xét hỏi đối với người dưới 18 tuổi.
3.2. Tăng Cường Đội Ngũ Điều Tra Viên Thân Thiện Với Trẻ Em
Cần tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ cho đội ngũ cán bộ tư pháp, bổ trợ tư pháp, đặc biệt là về tâm lý, giáo dục người dưới 18 tuổi. Cần có cơ chế tuyển chọn, bổ nhiệm cán bộ có năng lực, phẩm chất tốt, có tinh thần trách nhiệm cao và yêu trẻ em vào làm công tác liên quan đến người dưới 18 tuổi phạm tội.
3.3. Xây Dựng Trung Tâm Hỗ Trợ Pháp Lý Cho Trẻ Em Tại Bắc Ninh
Cần tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật về thủ tục tố tụng thân thiện đối với người dưới 18 tuổi phạm tội cho cán bộ tư pháp, người dân và đặc biệt là cho chính người dưới 18 tuổi. Cần xây dựng các tài liệu, ấn phẩm, video clip dễ hiểu, sinh động về thủ tục tố tụng thân thiện để phổ biến rộng rãi trong cộng đồng.
IV. Ứng Dụng Thực Tiễn Thủ Tục Tố Tụng Thân Thiện Tại Bắc Ninh
Việc áp dụng thủ tục tố tụng thân thiện đối với người dưới 18 tuổi phạm tội tại Bắc Ninh đã đạt được những kết quả nhất định. Các cơ quan tiến hành tố tụng đã chú trọng đến việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người dưới 18 tuổi, tạo điều kiện cho các em tham gia vào quá trình tố tụng một cách đầy đủ và được bảo vệ khỏi những tác động tiêu cực. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều hạn chế cần khắc phục để nâng cao hiệu quả thực hiện thủ tục này.
4.1. Báo Cáo Công Tác Bảo Vệ Trẻ Em Trong Tố Tụng Hình Sự
Cần xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án, các cơ quan, tổ chức khác như Sở Lao động - Thương binh và Xã hội, Đoàn Luật sư, Hội Bảo vệ quyền trẻ em trong quá trình giải quyết vụ án liên quan đến người dưới 18 tuổi. Cần có quy chế phối hợp cụ thể về việc cung cấp thông tin, hỗ trợ pháp lý, tư vấn tâm lý, giáo dục, dạy nghề cho người dưới 18 tuổi.
4.2. Thống Kê Tội Phạm Vị Thành Niên Tại Bắc Ninh Gần Đây
Cần tăng cường vai trò của gia đình, nhà trường và xã hội trong việc giáo dục, quản lý, giám sát người dưới 18 tuổi. Cần xây dựng môi trường sống lành mạnh, an toàn, thân thiện với trẻ em. Cần có các chương trình phòng ngừa tội phạm, tệ nạn xã hội trong trường học và cộng đồng.
V. Tương Lai Của Tố Tụng Thân Thiện Cho Người Dưới 18 Tuổi
Thủ tục tố tụng thân thiện đối với người dưới 18 tuổi phạm tội là một xu hướng tất yếu trong quá trình cải cách tư pháp và xây dựng nhà nước pháp quyền. Việc tiếp tục hoàn thiện pháp luật, tăng cường nguồn lực, nâng cao nhận thức và tăng cường phối hợp giữa các cơ quan, tổ chức liên quan sẽ góp phần nâng cao hiệu quả thực hiện thủ tục này, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người dưới 18 tuổi, tạo điều kiện cho các em sửa chữa sai lầm và trở thành người có ích cho xã hội.
5.1. Chính Sách Hình Sự Đối Với Người Dưới 18 Tuổi Trong Tương Lai
Chính sách hình sự đối với người dưới 18 tuổi cần tiếp tục được hoàn thiện theo hướng nhân đạo, giáo dục, cảm hóa. Cần hạn chế áp dụng hình phạt tù đối với người dưới 18 tuổi, ưu tiên áp dụng các biện pháp xử lý không giam giữ như giáo dục tại xã, phường, thị trấn, đưa vào trường giáo dưỡng. Cần tạo điều kiện cho người dưới 18 tuổi được học tập, lao động, vui chơi giải trí để tái hòa nhập cộng đồng.
5.2. Phát Triển Văn Phòng Luật Sư Chuyên Về Trẻ Em Tại Bắc Ninh
Cần khuyến khích sự phát triển của các văn phòng luật sư chuyên về trẻ em, các tổ chức xã hội hoạt động trong lĩnh vực bảo vệ quyền trẻ em. Cần tạo điều kiện cho các luật sư, chuyên gia pháp lý tham gia vào quá trình tố tụng để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người dưới 18 tuổi.
