Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội hiện nay, việc quản lý thu ngân sách nhà nước (NSNN) đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo nguồn lực tài chính cho các hoạt động chi tiêu công và phát triển kinh tế địa phương. Huyện Hòn Đất, tỉnh Kiên Giang, với diện tích gần 104.000 ha và dân số trên 171.000 người, là vùng trọng điểm sản xuất lúa gạo của vùng Tứ giác Long Xuyên, có vị trí địa kinh tế chiến lược trên trục giao thông huyết mạch ven biển phía Nam. Thu nhập bình quân đầu người năm 2013 đạt khoảng 35 triệu đồng, tăng 6,5 triệu đồng so với năm 2011, trong khi tỷ lệ hộ nghèo giảm còn 4,42%. Tuy nhiên, nguồn thu ngân sách của huyện vẫn chủ yếu dựa vào nguồn cấp quyền sử dụng đất, chiếm trên 65%, trong khi quy mô kinh tế còn nhỏ, lực lượng sản xuất kém phát triển, dẫn đến khả năng huy động nguồn thu thấp.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý thu ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện Hòn Đất từ năm 2012 đến nay, đồng thời đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm tăng cường hiệu quả quản lý thu, đảm bảo công bằng xã hội và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Nghiên cứu có phạm vi không gian tập trung tại huyện Hòn Đất, tỉnh Kiên Giang, với phạm vi thời gian từ năm 2012 đến năm 2020 và các năm tiếp theo. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý thu ngân sách cấp huyện, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính, đồng thời hỗ trợ hoạch định chính sách tài chính công phù hợp với đặc thù địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý tài chính công, đặc biệt là lý thuyết về ngân sách nhà nước và quản lý thu ngân sách cấp huyện. Khái niệm ngân sách nhà nước được hiểu là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước trong dự toán đã được cơ quan có thẩm quyền quyết định và thực hiện trong một năm nhằm bảo đảm các chức năng của Nhà nước. Thu ngân sách nhà nước cấp huyện bao gồm thuế, phí, lệ phí, thu từ hoạt động kinh tế của nhà nước, thu từ đất đai và các khoản viện trợ không hoàn lại.

Ba khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm: (1) Quản lý thu ngân sách nhà nước cấp huyện là quá trình sử dụng quyền lực chính trị để huy động nguồn lực tài chính từ các tổ chức, cá nhân theo quy định pháp luật; (2) Công bằng xã hội trong quản lý thu ngân sách, đảm bảo sự phân phối hợp lý nghĩa vụ đóng góp giữa các thành phần kinh tế; (3) Công cụ quản lý thu ngân sách như pháp luật, kế hoạch hóa, kiểm toán và mục lục ngân sách nhà nước.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, kết hợp các phương pháp nghiên cứu định tính và định lượng. Nguồn dữ liệu chính là số liệu thứ cấp thu thập từ Chi cục Thuế huyện Hòn Đất, các văn bản pháp luật liên quan, báo cáo tài chính và các tài liệu nghiên cứu đã công bố. Phương pháp phân tích bao gồm tổng hợp, thống kê, so sánh và khảo sát thực trạng quản lý thu ngân sách trên địa bàn huyện.

Cỡ mẫu nghiên cứu tập trung vào các đơn vị thu ngân sách, cán bộ quản lý thuế và các doanh nghiệp, hộ kinh doanh trên địa bàn huyện. Phương pháp chọn mẫu theo phương pháp chọn mẫu phi xác suất nhằm đảm bảo thu thập thông tin đa chiều và phản ánh thực trạng quản lý thu ngân sách. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 2012 đến năm 2020, nhằm đánh giá xu hướng và hiệu quả các chính sách quản lý thu ngân sách trong giai đoạn này.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nguồn thu ngân sách chủ yếu dựa vào quyền sử dụng đất: Trên 65% tổng thu ngân sách của huyện Hòn Đất đến từ nguồn cấp quyền sử dụng đất, trong khi các nguồn thu từ thuế, phí và lệ phí chiếm tỷ trọng thấp hơn. Điều này cho thấy sự phụ thuộc lớn vào nguồn thu không bền vững, ảnh hưởng đến khả năng tự cân đối ngân sách của huyện.

  2. Tỷ lệ thu ngân sách chưa đảm bảo tự cân đối chi: Mặc dù thu ngân sách cơ bản đáp ứng nhu cầu chi tiêu, nhưng huyện vẫn chưa đạt được mức tự cân đối chi ngân sách, do quy mô kinh tế nhỏ và lực lượng sản xuất phát triển hạn chế. Thu nhập bình quân đầu người năm 2013 đạt khoảng 35 triệu đồng, tăng 6,5 triệu đồng so với năm 2011, nhưng chưa đủ để tạo nguồn thu ổn định.

  3. Công tác quản lý thu ngân sách có nhiều đổi mới nhưng còn bất cập: Các chính sách và cơ chế quản lý thu ngân sách đã được cải tiến, góp phần tăng thu và khuyến khích sản xuất kinh doanh. Tuy nhiên, việc quản lý và thu ngân sách chưa đảm bảo tính công bằng giữa các thành phần kinh tế và các địa phương khác nhau, gây khó khăn trong việc thực hiện nghĩa vụ thuế.

  4. Bộ máy quản lý thu ngân sách còn hạn chế: Cơ cấu tổ chức bộ máy thu nộp ngân sách cấp huyện chủ yếu tập trung tại Chi cục Thuế huyện với các đội chuyên môn, nhưng năng lực cán bộ và sự phối hợp giữa các cơ quan liên quan chưa đồng bộ, ảnh hưởng đến hiệu quả công tác thu ngân sách.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của việc phụ thuộc lớn vào nguồn thu từ quyền sử dụng đất xuất phát từ đặc điểm kinh tế nông nghiệp của huyện, với diện tích đất lúa chiếm 80% diện tích tự nhiên và sản lượng lương thực khoảng 1 triệu tấn mỗi năm. Điều này tạo ra nguồn thu lớn từ đất đai nhưng lại thiếu sự đa dạng trong các nguồn thu khác. So sánh với các địa phương như huyện Hướng Hóa, tỉnh Quảng Trị, nơi công tác quản lý thuế được chú trọng và đạt hiệu quả cao nhờ sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng, huyện Hòn Đất cần học hỏi để nâng cao hiệu quả quản lý thu.

Việc chưa đảm bảo tự cân đối chi ngân sách phản ánh sự phát triển kinh tế còn hạn chế, trong khi nhu cầu chi cho đầu tư phát triển kinh tế - xã hội ngày càng tăng. Các chính sách thuế và quản lý thu ngân sách cần được điều chỉnh linh hoạt, phù hợp với thực tế địa phương để vừa đảm bảo nguồn thu, vừa khuyến khích sản xuất kinh doanh phát triển.

Bộ máy quản lý thu ngân sách cần được củng cố về tổ chức và nâng cao năng lực cán bộ, đồng thời tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế để giảm thiểu thất thu và nâng cao tính minh bạch. Dữ liệu thu ngân sách có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ trọng các nguồn thu theo năm, bảng so sánh mức thu và chi ngân sách qua các năm để minh họa xu hướng và hiệu quả quản lý.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đa dạng hóa nguồn thu ngân sách: Huyện cần phát triển các nguồn thu ngoài đất đai như thuế thu nhập, thuế giá trị gia tăng, phí và lệ phí nhằm giảm sự phụ thuộc vào nguồn thu từ quyền sử dụng đất. Mục tiêu tăng tỷ trọng thuế và phí lên ít nhất 40% tổng thu ngân sách trong vòng 3 năm tới, do UBND huyện phối hợp với Chi cục Thuế thực hiện.

  2. Nâng cao năng lực quản lý thu ngân sách: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về nghiệp vụ thuế, kỹ năng quản lý và ứng dụng công nghệ thông tin cho cán bộ thuế và các cơ quan liên quan. Thời gian thực hiện trong 2 năm, với sự hỗ trợ của Sở Tài chính và các cơ quan đào tạo chuyên ngành.

  3. Cải cách thủ tục hành chính và tăng cường tuyên truyền: Đơn giản hóa thủ tục kê khai, nộp thuế, áp dụng các hình thức thanh toán điện tử để tạo thuận lợi cho người nộp thuế. Đồng thời, đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục pháp luật thuế qua các phương tiện truyền thông và mạng xã hội nhằm nâng cao ý thức chấp hành nghĩa vụ thuế. Thực hiện liên tục và đánh giá hiệu quả hàng năm.

  4. Tăng cường kiểm tra, giám sát và chống thất thu: Thiết lập hệ thống kiểm tra, thanh tra thuế chặt chẽ, phối hợp với các lực lượng chức năng để phát hiện và xử lý kịp thời các hành vi trốn thuế, gian lận thuế. Xây dựng kế hoạch kiểm tra định kỳ và đột xuất, đảm bảo giảm tỷ lệ nợ thuế xuống dưới 5% trong vòng 3 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính công cấp huyện: Luận văn cung cấp cơ sở lý thuyết và thực tiễn về quản lý thu ngân sách, giúp nâng cao hiệu quả công tác quản lý tài chính địa phương.

  2. Người làm công tác thuế và cán bộ Chi cục Thuế: Tài liệu hữu ích trong việc hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến thu ngân sách, từ đó áp dụng các giải pháp nâng cao hiệu quả thuế và giảm thất thu.

  3. Nhà hoạch định chính sách tài chính: Cung cấp thông tin chi tiết về thực trạng và các giải pháp quản lý thu ngân sách cấp huyện, hỗ trợ xây dựng chính sách phù hợp với đặc thù địa phương.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý công, tài chính công: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về quản lý thu ngân sách nhà nước cấp huyện, giúp mở rộng kiến thức và nghiên cứu sâu hơn trong lĩnh vực tài chính công.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý thu ngân sách nhà nước cấp huyện là gì?
    Quản lý thu ngân sách nhà nước cấp huyện là quá trình sử dụng các công cụ và biện pháp dựa trên quyền lực chính trị để huy động nguồn lực tài chính từ các tổ chức, cá nhân theo quy định pháp luật nhằm đảm bảo nguồn thu cho ngân sách địa phương.

  2. Tại sao nguồn thu từ quyền sử dụng đất chiếm tỷ trọng lớn ở huyện Hòn Đất?
    Do đặc điểm kinh tế nông nghiệp với diện tích đất lúa chiếm 80% diện tích tự nhiên và sản lượng lương thực lớn, nguồn thu từ đất đai trở thành nguồn thu chính, chiếm trên 65% tổng thu ngân sách.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý thu ngân sách tại huyện Hòn Đất là gì?
    Khó khăn gồm sự phụ thuộc lớn vào nguồn thu từ đất, quy mô kinh tế nhỏ, lực lượng sản xuất hạn chế, bộ máy quản lý thu chưa đồng bộ và năng lực cán bộ còn hạn chế, dẫn đến hiệu quả thu ngân sách chưa cao.

  4. Các giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách?
    Đa dạng hóa nguồn thu, nâng cao năng lực cán bộ, cải cách thủ tục hành chính, tăng cường tuyên truyền và kiểm tra, giám sát chống thất thu là những giải pháp trọng tâm được đề xuất.

  5. Làm thế nào để đảm bảo công bằng xã hội trong quản lý thu ngân sách?
    Cần xây dựng chính sách thuế và quản lý thu ngân sách dựa trên nguyên tắc công bằng theo khả năng đóng góp của người dân, tuân thủ pháp luật, minh bạch và được đại đa số người dân chấp nhận, tránh tình trạng thuế bất công gây mâu thuẫn xã hội.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa khung lý thuyết về quản lý thu ngân sách nhà nước cấp huyện, làm rõ các khái niệm, công cụ và nhân tố ảnh hưởng.
  • Thực trạng quản lý thu ngân sách tại huyện Hòn Đất cho thấy sự phụ thuộc lớn vào nguồn thu từ quyền sử dụng đất, trong khi các nguồn thu khác chưa được khai thác hiệu quả.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào đa dạng hóa nguồn thu, nâng cao năng lực quản lý, cải cách thủ tục hành chính và tăng cường kiểm tra, giám sát nhằm nâng cao hiệu quả thu ngân sách.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học và thực tiễn, góp phần hoàn thiện công tác quản lý thu ngân sách tại địa phương, đồng thời là tài liệu tham khảo cho các nhà quản lý và nghiên cứu trong lĩnh vực tài chính công.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả thực hiện và điều chỉnh chính sách phù hợp với tình hình phát triển kinh tế - xã hội của huyện.

Hành động ngay: Các cơ quan quản lý và cán bộ thuế tại huyện Hòn Đất cần phối hợp chặt chẽ để triển khai các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững và đảm bảo công bằng xã hội.