Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục theo Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 4/11/2013, việc nâng cao chất lượng dạy học tiểu học trở thành nhiệm vụ trọng tâm. Theo Luật Giáo dục 2019, mục tiêu giáo dục là phát triển toàn diện con người Việt Nam về đạo đức, tri thức, sức khỏe, thẩm mỹ và nghề nghiệp, đồng thời bồi dưỡng phẩm chất, năng lực và ý thức công dân. Để thực hiện mục tiêu này, việc sử dụng phương tiện dạy học (PTDH) hiện đại và hiệu quả là yếu tố không thể thiếu, đặc biệt trong bậc tiểu học, nơi học sinh có đặc điểm tâm sinh lý cần sự hỗ trợ trực quan sinh động.

Nghiên cứu tập trung khảo sát thực trạng quản lý hoạt động sử dụng PTDH của giáo viên tại các trường tiểu học trên địa bàn huyện Vạn Ninh, tỉnh Khánh Hòa trong năm học 2020-2021. Qua đó, đề xuất các giải pháp quản lý nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng PTDH, góp phần đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục và giáo viên tiểu học trong việc tổ chức, sử dụng PTDH một cách khoa học, đồng bộ và hiệu quả, phù hợp với yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và lý thuyết dạy học trực quan. Lý thuyết quản lý giáo dục được hiểu là quá trình tác động có kế hoạch, có hệ thống của chủ thể quản lý nhằm đạt mục tiêu giáo dục, bao gồm các chức năng kế hoạch hóa, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra. Lý thuyết dạy học trực quan nhấn mạnh vai trò của PTDH trong việc hỗ trợ hoạt động nhận thức của học sinh thông qua các giác quan, giúp hình thành kiến thức mới và phát triển kỹ năng.

Ba khái niệm chính được sử dụng gồm:

  • Phương tiện dạy học (PTDH): Các đối tượng vật chất được sử dụng để tổ chức, điều khiển hoạt động nhận thức của học sinh, bao gồm sách, tài liệu, thiết bị nghe nhìn, mô hình, dụng cụ thí nghiệm.
  • Quản lý sử dụng PTDH: Tác động có mục đích của nhà quản lý nhằm xây dựng, phát triển, bảo quản và sử dụng hiệu quả PTDH trong quá trình dạy học.
  • Hoạt động dạy học tiểu học: Quá trình tổ chức, điều khiển hoạt động học tập của học sinh tiểu học, đặc biệt chú trọng đến đặc điểm tâm sinh lý và nhu cầu nhận thức của học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn.

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ khảo sát thực trạng tại các trường tiểu học huyện Vạn Ninh, tỉnh Khánh Hòa trong năm học 2020-2021, bao gồm phiếu hỏi dành cho cán bộ quản lý, giáo viên, nhân viên và học sinh; quan sát dự giờ; tham khảo ý kiến chuyên gia.
  • Cỡ mẫu: Khảo sát khoảng 150 giáo viên và 30 cán bộ quản lý tại các trường tiểu học trên địa bàn huyện.
  • Phương pháp chọn mẫu: Mẫu chọn theo phương pháp ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các trường tiểu học trong huyện.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả (tính phần trăm, giá trị trung bình) để đánh giá thực trạng; phân tích định tính để giải thích nguyên nhân và đề xuất giải pháp.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong vòng 12 tháng, từ tháng 9/2020 đến tháng 8/2021, bao gồm các giai đoạn thu thập dữ liệu, xử lý số liệu, phân tích và viết báo cáo.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng hệ thống PTDH: Khoảng 85% trường tiểu học tại huyện Vạn Ninh có hệ thống PTDH cơ bản đáp ứng yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông 2018. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% PTDH được đánh giá là hiện đại và đồng bộ.
  2. Việc vận dụng nguyên tắc sử dụng PTDH: Chỉ có khoảng 55% giáo viên thực hiện đầy đủ các nguyên tắc sử dụng PTDH như tính khoa học, phù hợp nội dung bài học và đúng thời điểm.
  3. Qui trình sử dụng PTDH: Khoảng 70% giáo viên chuẩn bị PTDH trước khi dạy, nhưng chỉ 50% thực hiện đánh giá hiệu quả sử dụng PTDH sau mỗi tiết học.
  4. Điều kiện hỗ trợ: Khoảng 65% trường có phòng trưng bày, tủ bảo quản PTDH đảm bảo; tuy nhiên, chỉ 40% trường thực hiện kiểm tra, bảo dưỡng định kỳ thiết bị.
  5. Quản lý sử dụng PTDH: Công tác lập kế hoạch và tổ chức thực hiện kế hoạch sử dụng PTDH được đánh giá ở mức trung bình (khoảng 60%), trong khi công tác kiểm tra, đánh giá và xử lý vi phạm còn hạn chế (khoảng 45%).

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy mặc dù các trường tiểu học trên địa bàn huyện Vạn Ninh đã có sự đầu tư và trang bị PTDH tương đối đầy đủ, nhưng hiệu quả sử dụng còn nhiều hạn chế do công tác quản lý chưa đồng bộ và thiếu sự kiểm tra, đánh giá thường xuyên. Nguyên nhân chủ yếu là do trình độ chuyên môn và kỹ năng sử dụng PTDH của giáo viên chưa đồng đều, sự quan tâm chỉ đạo của cán bộ quản lý còn hạn chế, cùng với điều kiện cơ sở vật chất chưa được bảo dưỡng thường xuyên.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục, kết quả này tương đồng với báo cáo của ngành giáo dục về việc sử dụng thiết bị dạy học tại các địa phương khác, cho thấy vấn đề quản lý và sử dụng PTDH là thách thức chung. Việc sử dụng PTDH đúng cách không chỉ giúp học sinh tiếp thu kiến thức hiệu quả hơn mà còn góp phần đổi mới phương pháp dạy học, phát triển năng lực tự học và sáng tạo của học sinh.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ sử dụng PTDH theo từng nguyên tắc, bảng tổng hợp đánh giá các khâu quản lý PTDH và biểu đồ tròn phân bố điều kiện hỗ trợ tại các trường.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và kỹ năng cho cán bộ quản lý, giáo viên: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng sử dụng và quản lý PTDH nhằm nâng cao trình độ chuyên môn và ý thức trách nhiệm, hướng tới tăng tỷ lệ sử dụng PTDH đúng nguyên tắc lên trên 80% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện phối hợp với các trung tâm bồi dưỡng.
  2. Hoàn thiện kế hoạch sử dụng PTDH: Xây dựng kế hoạch sử dụng PTDH chi tiết, khoa học, phù hợp với từng môn học và khối lớp, đảm bảo 100% trường có kế hoạch cụ thể và được phê duyệt hàng năm. Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng các trường tiểu học.
  3. Đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá: Thiết lập hệ thống kiểm tra, đánh giá định kỳ và đột xuất về việc sử dụng PTDH, xử lý nghiêm các vi phạm, nhằm nâng tỷ lệ kiểm tra, đánh giá lên trên 75% trong 1 năm tới. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu và tổ chuyên môn.
  4. Huy động các điều kiện hỗ trợ: Đầu tư nâng cấp cơ sở vật chất, bảo dưỡng định kỳ PTDH, đồng thời phát huy xã hội hóa công tác trang bị PTDH từ các nguồn xã hội hóa, mạnh thường quân. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục, Ban giám hiệu, Hội cha mẹ học sinh.
  5. Khuyến khích sáng tạo và tự làm PTDH: Tổ chức phong trào cải tiến, tự làm PTDH đơn giản phù hợp với điều kiện thực tế nhằm bổ sung thiết bị thiếu hụt, tăng cường tính sáng tạo của giáo viên và học sinh. Chủ thể thực hiện: Giáo viên và học sinh dưới sự hướng dẫn của nhà trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục cấp huyện, phòng giáo dục: Giúp hiểu rõ thực trạng và các giải pháp quản lý PTDH, từ đó xây dựng chính sách, kế hoạch phù hợp.
  2. Hiệu trưởng và ban giám hiệu các trường tiểu học: Làm cơ sở để tổ chức, chỉ đạo công tác quản lý và sử dụng PTDH hiệu quả tại đơn vị mình.
  3. Giáo viên tiểu học: Nâng cao nhận thức, kỹ năng sử dụng PTDH trong giảng dạy, góp phần đổi mới phương pháp dạy học.
  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý giáo dục: Cung cấp tài liệu tham khảo có hệ thống về quản lý PTDH trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao quản lý sử dụng PTDH lại quan trọng trong giáo dục tiểu học?
    Quản lý sử dụng PTDH giúp đảm bảo thiết bị được sử dụng đúng mục đích, hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng dạy học và phát triển năng lực học sinh. Ví dụ, PTDH giúp học sinh tiếp thu kiến thức trực quan sinh động, phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý lứa tuổi.

  2. Những nguyên tắc cơ bản khi sử dụng PTDH là gì?
    Bao gồm sử dụng PTDH đảm bảo tính khoa học, phù hợp nội dung bài học, đúng thời điểm, đúng cường độ và tạo điều kiện cho học sinh hoạt động tích cực. Việc tuân thủ nguyên tắc giúp tránh lạm dụng hoặc sử dụng không hiệu quả.

  3. Phương pháp nào được sử dụng để khảo sát thực trạng quản lý PTDH?
    Nghiên cứu sử dụng phiếu hỏi khảo sát, quan sát dự giờ, phỏng vấn chuyên gia và phân tích thống kê mô tả để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

  4. Các khó khăn chính trong quản lý sử dụng PTDH tại huyện Vạn Ninh là gì?
    Bao gồm trình độ sử dụng PTDH của giáo viên chưa đồng đều, công tác kiểm tra, đánh giá chưa thường xuyên, cơ sở vật chất chưa được bảo dưỡng định kỳ và kế hoạch sử dụng chưa khoa học.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả sử dụng PTDH trong các trường tiểu học?
    Cần tổ chức đào tạo bồi dưỡng kỹ năng, hoàn thiện kế hoạch sử dụng, đổi mới công tác kiểm tra, huy động nguồn lực hỗ trợ và khuyến khích sáng tạo tự làm PTDH phù hợp với điều kiện thực tế.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã làm rõ thực trạng quản lý và sử dụng PTDH tại các trường tiểu học huyện Vạn Ninh, tỉnh Khánh Hòa trong năm học 2020-2021, với nhiều điểm mạnh và hạn chế cụ thể.
  • Việc sử dụng PTDH đúng nguyên tắc và hiệu quả còn hạn chế do nhiều yếu tố như kỹ năng giáo viên, công tác quản lý và điều kiện cơ sở vật chất.
  • Đề xuất các giải pháp đồng bộ, khả thi nhằm nâng cao nhận thức, hoàn thiện kế hoạch, đổi mới kiểm tra đánh giá và huy động nguồn lực hỗ trợ.
  • Các giải pháp được khảo nghiệm tính cần thiết và khả thi, hướng tới mục tiêu nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học trong giai đoạn đổi mới chương trình phổ thông.
  • Khuyến nghị các nhà quản lý giáo dục, hiệu trưởng và giáo viên tích cực triển khai các giải pháp, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng để hoàn thiện công tác quản lý PTDH.

Call to action: Các đơn vị giáo dục và cán bộ quản lý cần nhanh chóng áp dụng các giải pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả sử dụng PTDH, góp phần thực hiện thành công đổi mới giáo dục phổ thông theo định hướng phát triển năng lực học sinh.