Tổng quan nghiên cứu

Quản lý ngân sách nhà nước (NSNN) là một trong những công cụ quan trọng để điều tiết kinh tế vĩ mô và phát triển kinh tế - xã hội. Tại huyện Mường Khương, tỉnh Lào Cai, công tác quản lý NSNN trong giai đoạn 2017-2019 đã đạt được nhiều kết quả tích cực nhưng vẫn còn tồn tại những hạn chế cần khắc phục. Theo số liệu thống kê, tỷ lệ quyết toán thu NSNN của huyện lần lượt đạt 95,44% năm 2017, 98,5% năm 2018 và 99,47% năm 2019, cho thấy sự cải thiện dần về hiệu quả thu ngân sách. Tuy nhiên, công tác kiểm tra, thanh tra ngân sách còn nhiều vi phạm với số kiến nghị tồn đọng lên đến hàng chục tỷ đồng qua các năm.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng công tác quản lý NSNN tại huyện Mường Khương, phân tích các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp tăng cường quản lý ngân sách trong giai đoạn 2020-2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động thu, chi ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện trong giai đoạn 2017-2019, đồng thời đề xuất các giải pháp phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của địa phương.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại huyện Mường Khương. Các chỉ số tài chính và quản lý ngân sách được phân tích chi tiết nhằm cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý và hoạch định chính sách địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, bao gồm:

  • Lý thuyết ngân sách nhà nước: NSNN được hiểu là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định nhằm đảm bảo thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Lý thuyết này nhấn mạnh vai trò của ngân sách trong huy động nguồn lực tài chính và điều tiết kinh tế vĩ mô.

  • Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước: Quản lý NSNN là quá trình sử dụng các phương pháp và công cụ quản lý để điều khiển hoạt động thu, chi ngân sách nhằm đạt mục tiêu hiệu quả, minh bạch và công bằng. Các khái niệm chính bao gồm quản lý thu ngân sách, quản lý chi ngân sách, lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách.

  • Mô hình phân cấp quản lý ngân sách cấp huyện: Phân cấp quản lý ngân sách giữa các cấp chính quyền địa phương nhằm đảm bảo tính chủ động, sáng tạo trong khai thác nguồn thu và sử dụng ngân sách phù hợp với đặc điểm kinh tế - xã hội của từng địa phương.

Các khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm: ngân sách nhà nước, quản lý thu ngân sách, quản lý chi ngân sách, dự toán ngân sách, quyết toán ngân sách, thanh tra kiểm tra ngân sách, phân cấp quản lý ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp thu thập và phân tích dữ liệu thứ cấp và sơ cấp:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thu chi ngân sách nhà nước huyện Mường Khương giai đoạn 2017-2019 từ các báo cáo tài chính, quyết toán ngân sách; thông tin từ các cơ quan quản lý tài chính địa phương; khảo sát ý kiến 35 cán bộ quản lý ngân sách tại huyện và xã, thị trấn.

  • Phương pháp thu thập thông tin: Thu thập thông tin thứ cấp từ các báo cáo, văn bản pháp luật, tài liệu ngành tài chính; thu thập thông tin sơ cấp qua khảo sát bảng hỏi với thang đo Likert 5 bậc nhằm đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý ngân sách.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp so sánh thống kê để đối chiếu số liệu thu, chi ngân sách qua các năm; phương pháp mô tả thống kê để phân tích xu hướng biến động; phương pháp chuyên gia để đánh giá và dự báo các chính sách quản lý ngân sách.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung phân tích dữ liệu giai đoạn 2017-2019, đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2020-2025.

Cỡ mẫu khảo sát gồm 35 người là đại diện lãnh đạo UBND, HĐND huyện, cán bộ các phòng ban chuyên môn và cán bộ tài chính xã, thị trấn. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu phi xác suất theo chuyên gia và cán bộ quản lý có liên quan nhằm đảm bảo tính đại diện và chuyên môn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng thu ngân sách: Tỷ lệ quyết toán thu NSNN của huyện Mường Khương tăng dần qua các năm, từ 95,44% năm 2017 lên 99,47% năm 2019, cho thấy sự cải thiện trong công tác thu ngân sách. Tuy nhiên, một số nguồn thu như thuế xây dựng, thuế thu nhập cá nhân, thuế kinh doanh vận tải chưa được khai thác tối ưu.

  2. Thực trạng chi ngân sách: Tỷ lệ chi dự toán so với thực hiện cho thấy công tác chi ngân sách được quản lý chặt chẽ, tuy nhiên vẫn còn tồn tại tình trạng chi không đúng dự toán hoặc chậm quyết toán. Chi đầu tư phát triển và chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn trong tổng chi ngân sách.

  3. Công tác thanh tra, kiểm tra ngân sách: Qua các năm 2017-2019, số kiến nghị về vi phạm trong quản lý ngân sách lên đến hàng trăm tỷ đồng, trong đó tỷ lệ xử lý còn thấp (ví dụ năm 2017 số kiến nghị 98,18 tỷ đồng, chỉ xử lý 21,67 tỷ đồng). Điều này phản ánh hạn chế trong công tác kiểm tra, thanh tra ngân sách.

  4. Nhân tố ảnh hưởng đến quản lý ngân sách: Các nhân tố khách quan như điều kiện kinh tế - xã hội, chính sách và thể chế kinh tế có ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý ngân sách. Nhân tố chủ quan như chính sách khuyến khích, nhận thức của lãnh đạo địa phương, trình độ cán bộ quản lý và hệ thống thông tin quản lý cũng đóng vai trò quan trọng.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy công tác quản lý ngân sách tại huyện Mường Khương đã có nhiều tiến bộ, đặc biệt trong việc nâng cao tỷ lệ thu ngân sách và quản lý chi tiêu theo dự toán. Tuy nhiên, việc khai thác nguồn thu chưa tối ưu và công tác thanh tra, kiểm tra còn nhiều tồn tại là những điểm cần được cải thiện.

So sánh với kinh nghiệm quản lý ngân sách tại huyện Hậu Lộc, tỉnh Thanh Hóa và huyện Bát Xát, tỉnh Lào Cai, có thể thấy các địa phương này đã áp dụng hiệu quả các giải pháp như hoàn thiện quy trình lập dự toán, tăng cường thanh tra kiểm tra, ứng dụng công nghệ thông tin và nâng cao trình độ cán bộ quản lý, từ đó đạt được kết quả thu ngân sách vượt dự toán và quản lý chi tiêu hiệu quả hơn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện tỷ lệ quyết toán thu, chi ngân sách qua các năm, bảng tổng hợp số kiến nghị thanh tra và tỷ lệ xử lý, cũng như bảng đánh giá mức độ đồng thuận của cán bộ quản lý về các nhân tố ảnh hưởng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện công tác lập dự toán ngân sách: Cần xây dựng dự toán sát với thực tế, dựa trên phân tích, dự báo kinh tế - xã hội địa phương. Áp dụng công nghệ phân tích dữ liệu để nâng cao độ chính xác và khả năng dự báo. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện, thời gian: 2020-2022.

  2. Tăng cường công tác chấp hành và quyết toán ngân sách: Đẩy mạnh kiểm soát việc thực hiện dự toán thu, chi, đảm bảo chi tiêu đúng mục đích, đúng dự toán. Rút ngắn thời gian quyết toán ngân sách hàng năm. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Kho bạc Nhà nước huyện, thời gian: 2020-2023.

  3. Nâng cao hiệu quả công tác thanh tra, kiểm tra ngân sách: Tăng cường thanh tra, kiểm tra định kỳ và đột xuất, xử lý nghiêm các vi phạm, giảm thiểu số kiến nghị tồn đọng. Chủ thể thực hiện: Thanh tra tài chính huyện, Phòng Tài chính - Kế hoạch, thời gian: 2020-2025.

  4. Phát triển nguồn nhân lực và ứng dụng công nghệ thông tin: Tổ chức đào tạo nâng cao trình độ chuyên môn, kỹ năng quản lý ngân sách cho cán bộ; ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu, chi ngân sách để nâng cao tính minh bạch và hiệu quả. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, các phòng ban liên quan, thời gian: 2020-2025.

  5. Đổi mới cơ chế phân cấp quản lý ngân sách: Tăng cường phân cấp, giao quyền tự chủ cho các cấp chính quyền địa phương trong quản lý ngân sách, đồng thời đảm bảo sự giám sát chặt chẽ. Chủ thể thực hiện: HĐND huyện, UBND tỉnh Lào Cai, thời gian: 2020-2025.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo và cán bộ quản lý ngân sách địa phương: Giúp hiểu rõ thực trạng, các nhân tố ảnh hưởng và giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách tại huyện Mường Khương, từ đó áp dụng vào công tác quản lý thực tiễn.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính - ngân sách: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng, điều chỉnh chính sách quản lý ngân sách phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội địa phương.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Là tài liệu tham khảo bổ ích trong giảng dạy, học tập và nghiên cứu về quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện.

  4. Các tổ chức nghiên cứu và tư vấn phát triển kinh tế - xã hội: Hỗ trợ đánh giá hiệu quả quản lý ngân sách địa phương, đề xuất các giải pháp phát triển bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý ngân sách nhà nước tại huyện Mường Khương có những điểm mạnh gì?
    Công tác thu ngân sách có sự cải thiện rõ rệt với tỷ lệ quyết toán thu tăng từ 95,44% năm 2017 lên 99,47% năm 2019. Công tác chi ngân sách được quản lý chặt chẽ, đảm bảo chi đúng dự toán và tiết kiệm.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý ngân sách tại huyện là gì?
    Công tác thanh tra, kiểm tra ngân sách còn nhiều tồn tại với số kiến nghị tồn đọng lớn; một số nguồn thu chưa được khai thác tối ưu; trình độ cán bộ quản lý chưa đồng đều; hệ thống thông tin quản lý chưa phát triển đầy đủ.

  3. Các giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách?
    Hoàn thiện lập dự toán, tăng cường chấp hành và quyết toán ngân sách, nâng cao công tác thanh tra kiểm tra, phát triển nguồn nhân lực và ứng dụng công nghệ thông tin, đổi mới cơ chế phân cấp quản lý ngân sách.

  4. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Kết hợp thu thập dữ liệu thứ cấp và sơ cấp, sử dụng khảo sát bảng hỏi với thang đo Likert, phân tích thống kê mô tả và so sánh, đồng thời tham khảo ý kiến chuyên gia.

  5. Ý nghĩa thực tiễn của nghiên cứu này đối với huyện Mường Khương?
    Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, góp phần tăng thu ngân sách, sử dụng ngân sách tiết kiệm và hiệu quả, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại địa phương.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, đặc biệt tại huyện Mường Khương, tỉnh Lào Cai.
  • Đánh giá thực trạng cho thấy công tác quản lý ngân sách có nhiều tiến bộ nhưng vẫn còn tồn tại hạn chế về khai thác nguồn thu và công tác thanh tra, kiểm tra.
  • Các nhân tố khách quan và chủ quan đều ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý ngân sách, trong đó chính sách, trình độ cán bộ và hệ thống thông tin đóng vai trò quan trọng.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm nhằm hoàn thiện lập dự toán, nâng cao chấp hành và quyết toán, tăng cường thanh tra kiểm tra, phát triển nguồn nhân lực và đổi mới cơ chế phân cấp quản lý.
  • Nghiên cứu có thể làm cơ sở cho các bước tiếp theo trong việc xây dựng chính sách và nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước tại huyện Mường Khương trong giai đoạn 2020-2025.

Hành động tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp với thực tiễn phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Các nhà quản lý và chuyên gia tài chính được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước.