Tổng quan nghiên cứu

Quản lý tài chính là yếu tố then chốt đảm bảo sự phát triển bền vững của các đơn vị sự nghiệp công lập, đặc biệt trong lĩnh vực giáo dục đại học. Tại Việt Nam, Đại học Quốc gia Hà Nội (ĐHQGHN) là một trong những đơn vị sự nghiệp công lập đa ngành, đa lĩnh vực với quy mô lớn, đóng vai trò quan trọng trong hệ thống giáo dục đại học quốc gia. Trung tâm Hỗ trợ sinh viên (HTSV) thuộc ĐHQGHN chịu trách nhiệm cung cấp các dịch vụ hỗ trợ sinh viên, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo và đời sống sinh viên. Giai đoạn 2019-2021, công tác quản lý tài chính tại Trung tâm HTSV đã đạt được một số kết quả tích cực, tuy nhiên vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế như lập dự toán ngân sách chưa sát thực tế, nguồn thu chưa đa dạng, công tác thu chi và kiểm soát tài chính chưa hiệu quả.

Mục tiêu nghiên cứu là phân tích thực trạng quản lý tài chính tại Trung tâm HTSV ĐHQGHN trong giai đoạn 2019-2021, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý tài chính, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động của Trung tâm. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào công tác lập kế hoạch tài chính, tổ chức thực hiện kế hoạch và kiểm tra, giám sát tài chính nội bộ tại Trung tâm trong khoảng thời gian ba năm. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao năng lực quản lý tài chính, đảm bảo nguồn lực tài chính phục vụ hiệu quả các hoạt động hỗ trợ sinh viên, đồng thời góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững của ĐHQGHN.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý tài chính trong đơn vị sự nghiệp công lập, bao gồm:

  • Lý thuyết quản lý tài chính công: Nhấn mạnh vai trò của quản lý tài chính trong việc phân bổ, sử dụng nguồn lực tài chính công một cách hiệu quả, minh bạch và tuân thủ các quy định pháp luật.
  • Mô hình tự chủ tài chính trong đơn vị sự nghiệp công lập: Phân loại mức độ tự chủ tài chính gồm tự bảo đảm chi thường xuyên và đầu tư, tự bảo đảm chi thường xuyên, tự bảo đảm một phần chi thường xuyên và do Nhà nước bảo đảm chi thường xuyên.
  • Khái niệm quản lý tài chính: Quản lý tài chính là quá trình tổ chức, điều hành các hoạt động thu, chi, kiểm soát tài chính nhằm đảm bảo sử dụng nguồn lực tài chính hiệu quả, đáp ứng mục tiêu phát triển của đơn vị.
  • Các khái niệm chính: Đơn vị sự nghiệp có thu, dự toán thu chi, kiểm soát nội bộ, quyết toán ngân sách, hiệu quả quản lý tài chính.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Nghiên cứu sử dụng dữ liệu thứ cấp từ các báo cáo tài chính, báo cáo thu chi, kế hoạch thu chi, biên bản kiểm tra, quyết toán của Trung tâm HTSV ĐHQGHN giai đoạn 2019-2021; các văn bản pháp luật liên quan như Luật Viên chức 2010, Nghị định 60/2021/NĐ-CP, Thông tư 56/2022/TT-BTC; các công trình nghiên cứu, luận văn, bài báo khoa học về quản lý tài chính trong đơn vị sự nghiệp công lập.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả để trình bày số liệu tuyệt đối, tương đối; phương pháp so sánh để đánh giá sự biến động các chỉ tiêu tài chính qua các năm; phương pháp phân tích và tổng hợp để đánh giá thực trạng, nguyên nhân và đề xuất giải pháp.
  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Dữ liệu thu thập toàn bộ các báo cáo tài chính và tài liệu liên quan của Trung tâm HTSV trong giai đoạn nghiên cứu, đảm bảo tính đầy đủ và đại diện cho thực trạng quản lý tài chính.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung phân tích dữ liệu từ năm 2019 đến năm 2021, đồng thời đề xuất giải pháp cho giai đoạn tiếp theo.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Lập kế hoạch tài chính chưa sát thực tế: Tỷ lệ hoàn thành dự toán thu chi của Trung tâm HTSV đạt khoảng 92-95% qua các năm 2019-2021, cho thấy việc lập dự toán còn chưa chính xác, chưa phản ánh đúng nhu cầu thực tế và khả năng huy động nguồn lực.
  2. Nguồn thu chưa đa dạng: Nguồn thu chủ yếu từ ngân sách nhà nước chiếm trên 70%, trong khi nguồn thu sự nghiệp và các nguồn thu khác chiếm dưới 30%, hạn chế khả năng tự chủ tài chính và phát triển bền vững.
  3. Công tác tổ chức thực hiện kế hoạch tài chính còn hạn chế: Tỷ lệ chi tiêu đúng mục đích, đúng định mức đạt khoảng 85%, còn tồn tại các khoản chi chưa hợp lý, chi vượt dự toán hoặc chưa được kiểm soát chặt chẽ.
  4. Kiểm tra, giám sát tài chính chưa thường xuyên và hiệu quả: Số lần kiểm tra nội bộ tài chính trung bình mỗi năm chỉ khoảng 2-3 lần, chưa đáp ứng yêu cầu phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm, dẫn đến rủi ro thất thoát và lãng phí.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ việc Trung tâm HTSV còn phụ thuộc lớn vào ngân sách nhà nước, chưa phát huy được vai trò tự chủ tài chính. Việc lập dự toán chưa sát thực tế do thiếu thông tin phản hồi kịp thời và chưa có hệ thống phân tích dự báo hiệu quả. So với các đơn vị sự nghiệp công lập khác như Trung tâm Dịch vụ hỗ trợ Đào tạo Đại học Kinh tế Quốc dân hay Nhà xuất bản Đại học Sư phạm Hà Nội 2, Trung tâm HTSV còn hạn chế trong đa dạng hóa nguồn thu và kiểm soát chi tiêu. Các nghiên cứu trước đây cũng chỉ ra rằng năng lực cán bộ quản lý tài chính và hệ thống kiểm soát nội bộ chưa được hoàn thiện là nguyên nhân phổ biến dẫn đến hiệu quả quản lý tài chính thấp. Việc tăng cường kiểm tra, giám sát tài chính, nâng cao trình độ cán bộ và hoàn thiện quy chế chi tiêu nội bộ sẽ góp phần nâng cao hiệu quả quản lý tài chính tại Trung tâm. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ hoàn thành dự toán thu chi qua các năm, bảng phân bổ nguồn thu theo loại hình và biểu đồ số lần kiểm tra tài chính hàng năm để minh họa rõ nét thực trạng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện công tác lập kế hoạch tài chính: Áp dụng phương pháp dự báo dựa trên dữ liệu thực tế và phân tích xu hướng, đảm bảo dự toán thu chi sát với nhu cầu và khả năng huy động. Thời gian thực hiện: trong vòng 6 tháng tới. Chủ thể: Phòng Kế hoạch - Tài chính Trung tâm HTSV phối hợp với Ban Giám đốc.
  2. Đa dạng hóa nguồn thu tài chính: Tăng cường khai thác các nguồn thu ngoài ngân sách như dịch vụ hỗ trợ sinh viên, hợp tác với doanh nghiệp, vận động tài trợ. Mục tiêu tăng tỷ trọng nguồn thu ngoài ngân sách lên ít nhất 40% trong 3 năm tới. Chủ thể: Ban Giám đốc và phòng Kinh doanh - Hợp tác.
  3. Tăng cường kiểm tra, giám sát tài chính nội bộ: Thiết lập kế hoạch kiểm tra định kỳ và đột xuất, nâng số lần kiểm tra lên tối thiểu 6 lần/năm, đồng thời xây dựng hệ thống báo cáo giám sát tài chính minh bạch. Chủ thể: Phòng Kiểm toán nội bộ và Ban Giám đốc.
  4. Nâng cao trình độ cán bộ quản lý tài chính: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, kỹ năng quản lý tài chính, cập nhật các quy định pháp luật mới. Thời gian: hàng năm, ưu tiên trong 12 tháng tới. Chủ thể: Ban Giám đốc phối hợp với các cơ sở đào tạo chuyên ngành.
  5. Cập nhật và hoàn thiện quy chế chi tiêu nội bộ: Rà soát, sửa đổi quy chế chi tiêu phù hợp với thực tế hoạt động, đảm bảo tính linh hoạt và kiểm soát chặt chẽ các khoản chi. Thời gian: trong 3 tháng tới. Chủ thể: Phòng Tài chính - Kế hoạch phối hợp với Ban Giám đốc.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban Giám đốc các Trung tâm sự nghiệp công lập: Nhận diện các vấn đề quản lý tài chính thực tiễn, áp dụng giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý tài chính nội bộ.
  2. Phòng Tài chính - Kế hoạch các đơn vị sự nghiệp công lập: Tham khảo phương pháp lập kế hoạch, tổ chức thực hiện và kiểm soát tài chính hiệu quả, nâng cao năng lực chuyên môn.
  3. Nhà quản lý giáo dục đại học: Hiểu rõ vai trò và thách thức trong quản lý tài chính đơn vị sự nghiệp, từ đó xây dựng chính sách phù hợp với cơ chế tự chủ tài chính.
  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Quản lý kinh tế, Tài chính công: Tài liệu tham khảo thực tiễn về quản lý tài chính trong đơn vị sự nghiệp công lập, đặc biệt trong lĩnh vực giáo dục đại học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý tài chính tại Trung tâm HTSV ĐHQGHN gặp những khó khăn gì?
    Khó khăn chính là việc lập dự toán chưa sát thực tế, nguồn thu chưa đa dạng, công tác kiểm soát tài chính chưa thường xuyên và hiệu quả, dẫn đến rủi ro thất thoát và lãng phí.

  2. Tại sao đa dạng hóa nguồn thu lại quan trọng?
    Đa dạng hóa nguồn thu giúp giảm sự phụ thuộc vào ngân sách nhà nước, tăng tính tự chủ tài chính, tạo điều kiện phát triển bền vững và nâng cao chất lượng dịch vụ hỗ trợ sinh viên.

  3. Phương pháp nào được sử dụng để phân tích dữ liệu trong nghiên cứu?
    Nghiên cứu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh và phân tích tổng hợp dựa trên số liệu thu thập từ báo cáo tài chính và các tài liệu liên quan của Trung tâm HTSV giai đoạn 2019-2021.

  4. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả quản lý tài chính?
    Các giải pháp gồm hoàn thiện lập kế hoạch tài chính, đa dạng hóa nguồn thu, tăng cường kiểm tra giám sát, nâng cao trình độ cán bộ và cập nhật quy chế chi tiêu nội bộ.

  5. Ai là đối tượng chính nên áp dụng kết quả nghiên cứu này?
    Ban Giám đốc và phòng Tài chính - Kế hoạch các đơn vị sự nghiệp công lập, nhà quản lý giáo dục đại học, các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, tài chính công.

Kết luận

  • Quản lý tài chính tại Trung tâm Hỗ trợ sinh viên ĐHQGHN giai đoạn 2019-2021 đã đạt được một số kết quả tích cực nhưng còn nhiều hạn chế cần khắc phục.
  • Các hạn chế chủ yếu liên quan đến lập dự toán chưa sát thực tế, nguồn thu chưa đa dạng, công tác kiểm soát tài chính chưa hiệu quả.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện công tác quản lý tài chính, bao gồm nâng cao năng lực cán bộ, đa dạng hóa nguồn thu và tăng cường kiểm tra giám sát.
  • Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động của Trung tâm HTSV và các đơn vị sự nghiệp công lập tương tự.
  • Đề nghị các cơ quan quản lý và đơn vị liên quan triển khai các giải pháp trong thời gian tới để đảm bảo sự phát triển bền vững và hiệu quả tài chính.

Hành động tiếp theo là tổ chức các khóa đào tạo nâng cao năng lực quản lý tài chính, xây dựng kế hoạch đa dạng hóa nguồn thu và hoàn thiện quy chế chi tiêu nội bộ nhằm thực thi các giải pháp đề xuất.