I. Tổng quan vai trò quản lý nhà nước với hợp tác xã Núi Thành
Quản lý nhà nước đối với hợp tác xã (HTX) là một nhiệm vụ trọng tâm nhằm thúc đẩy khu vực kinh tế tập thể, góp phần ổn định và phát triển kinh tế địa phương. Tại huyện Núi Thành, tỉnh Quảng Nam, công tác này càng trở nên cấp thiết trong bối cảnh hội nhập và đổi mới. Luận văn thạc sĩ của tác giả Nguyên Viết Cường (2020) đã hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý nhà nước, đồng thời phân tích sâu sắc thực trạng và đề xuất giải pháp cho các HTX trên địa bàn. Hoạt động quản lý của nhà nước không chỉ là ban hành chính sách mà còn bao gồm việc tạo dựng môi trường pháp lý thuận lợi, hỗ trợ nguồn lực và giám sát tuân thủ. Mục tiêu cuối cùng là nâng cao hiệu quả hoạt động của HTX, giúp các tổ chức này phát huy đúng vai trò, phục vụ lợi ích thành viên và đóng góp vào sự phát triển kinh tế - xã hội huyện Núi Thành. Theo Luật Hợp tác xã năm 2012, HTX là tổ chức kinh tế tập thể, đồng sở hữu, hoạt động dựa trên nguyên tắc tự nguyện, dân chủ và bình đẳng. Do đó, vai trò quản lý nhà nước cần được thực hiện một cách khéo léo, vừa định hướng, hỗ trợ, vừa tôn trọng quyền tự chủ của HTX. Các công cụ quản lý kinh tế của nhà nước như quy hoạch, kế hoạch, chính sách ưu đãi và kiểm tra, thanh tra phải được vận dụng đồng bộ. Việc nghiên cứu sâu về quản lý nhà nước đối với HTX tại Núi Thành giúp nhận diện những điểm mạnh cần phát huy và những hạn chế cần khắc phục, từ đó xây dựng một lộ trình phát triển bền vững cho các HTX trong giai đoạn mới.
1.1. Khám phá cơ sở lý luận về quản lý nhà nước đối với HTX
Cơ sở lý luận về quản lý nhà nước đối với HTX bắt nguồn từ bản chất của HTX và chức năng của nhà nước trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. HTX là một thực thể kinh tế - xã hội đặc thù, hoạt động không chỉ vì lợi nhuận mà còn nhằm tối đa hóa lợi ích cho thành viên. Do đó, quản lý nhà nước phải bao gồm các nội dung chính: ban hành và tổ chức thực thi pháp luật; xây dựng quy hoạch, kế hoạch phát triển; ban hành các chính sách hỗ trợ của nhà nước; và thực hiện công tác thanh tra, giám sát. Các hoạt động này nhằm đảm bảo HTX hoạt động đúng tôn chỉ, mục đích và tuân thủ pháp luật, đồng thời tạo điều kiện để HTX tiếp cận nguồn lực phát triển HTX như vốn, đất đai, khoa học công nghệ và thị trường.
1.2. Vai trò cốt lõi của kinh tế tập thể tại huyện Núi Thành
Tại huyện Núi Thành, khu vực kinh tế tập thể, với nòng cốt là các HTX, đóng vai trò quan trọng trong việc tái cơ cấu nông nghiệp, xây dựng nông thôn mới và giải quyết việc làm. Mặc dù cơ cấu kinh tế của huyện đang chuyển dịch mạnh sang công nghiệp - xây dựng (chiếm 84,24% năm 2019), khu vực nông nghiệp vẫn là sinh kế của một bộ phận lớn dân cư. Các HTX giúp liên kết các hộ sản xuất nhỏ lẻ, ứng dụng tiến bộ kỹ thuật, hình thành chuỗi giá trị và nâng cao năng lực cạnh tranh của htx. Sự phát triển vững mạnh của HTX không chỉ cải thiện thu nhập cho thành viên mà còn góp phần đảm bảo an sinh xã hội, giữ vững ổn định chính trị tại địa phương. Do đó, việc hoàn thiện công tác quản lý nhà nước chính là đòn bẩy để phát huy tối đa tiềm năng của mô hình kinh tế này.
II. Top thách thức trong quản lý nhà nước với hợp tác xã Núi Thành
Mặc dù đã có những nỗ lực nhất định, công tác quản lý nhà nước đối với HTX trên địa bàn huyện Núi Thành giai đoạn 2015-2019 vẫn còn tồn tại nhiều thách thức và hạn chế. Nghiên cứu của Nguyên Viết Cường (2020) chỉ ra rằng thực trạng hoạt động hợp tác xã còn nhiều bất cập, đòi hỏi sự can thiệp và điều chỉnh kịp thời từ chính quyền địa phương. Một trong những khó khăn lớn nhất là việc triển khai Luật Hợp tác xã 2012 còn chậm và thiếu đồng bộ. Nhiều HTX vẫn hoạt động theo mô hình cũ, năng lực quản trị yếu, thiếu sự liên kết và quy mô sản xuất nhỏ lẻ. Điều này làm giảm năng lực cạnh tranh của htx trong bối cảnh thị trường ngày càng khốc liệt. Bên cạnh đó, các chính sách hỗ trợ của nhà nước dù đã được ban hành nhưng việc tiếp cận của các HTX còn gặp nhiều rào cản về thủ tục hành chính và thiếu thông tin. Nguồn lực phát triển HTX, đặc biệt là vốn và đất đai, vẫn là bài toán nan giải. Bộ máy quản lý nhà nước ở cấp huyện đôi khi còn chồng chéo về chức năng, thiếu cán bộ chuyên trách có đủ năng lực để tham mưu và triển khai hiệu quả các chính sách. Những tồn tại này nếu không được giải quyết triệt để sẽ cản trở sự phát triển của khu vực kinh tế tập thể, ảnh hưởng trực tiếp đến mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội huyện Núi Thành.
2.1. Phân tích thực trạng hoạt động hợp tác xã giai đoạn 2015 2019
Theo số liệu từ luận văn, tính đến cuối năm 2019, huyện Núi Thành có 25 HTX đang hoạt động. Tuy nhiên, chất lượng hoạt động không đồng đều, có 5 HTX đang ngưng hoạt động và 1 HTX đã giải thể. Tình hình về vốn, cán bộ quản lý và hiệu quả kinh doanh còn nhiều hạn chế. Đa số HTX có quy mô nhỏ, vốn điều lệ thấp, cơ sở vật chất nghèo nàn, công nghệ lạc hậu. Trình độ cán bộ quản lý HTX chưa đáp ứng được yêu cầu của mô hình htx kiểu mới. Hiệu quả hoạt động của HTX nhìn chung còn thấp, lợi ích mang lại cho thành viên chưa rõ rệt, chưa tạo được động lực thu hút người dân tham gia.
2.2. Hạn chế trong việc áp dụng Luật Hợp tác xã năm 2012
Việc tổ chức lại các HTX theo Luật Hợp tác xã 2012 trên địa bàn huyện gặp nhiều khó khăn. Một số văn bản hướng dẫn thi hành luật được ban hành chậm, gây lúng túng cho địa phương trong quá trình triển khai. Công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật chưa sâu rộng, dẫn đến nhận thức của cả cán bộ quản lý và thành viên HTX về bản chất của HTX kiểu mới còn hạn chế. Sự phối hợp giữa các cơ quan chuyên môn cấp huyện trong việc quản lý, hỗ trợ HTX còn thiếu chặt chẽ. Việc phân công trách nhiệm quản lý nhà nước còn chồng chéo, chưa có một cơ quan chuyên trách thực sự hiệu quả để dẫn dắt và hỗ trợ HTX phát triển.
III. Phương pháp hoàn thiện chính sách phát triển hợp tác xã
Để khắc phục những tồn tại, việc hoàn thiện khung chính sách là giải pháp nền tảng, có tác động sâu rộng đến sự phát triển của các HTX. Trọng tâm của giải pháp này là xây dựng một hệ thống chính sách phát triển hợp tác xã đồng bộ, khả thi và phù hợp với điều kiện thực tiễn của huyện Núi Thành. Cần rà soát, điều chỉnh và bổ sung các văn bản pháp quy ở cấp địa phương để cụ thể hóa các quy định của Luật Hợp tác xã và các nghị định của Chính phủ. Việc ban hành chính sách phải đi đôi với việc bố trí nguồn lực thực hiện, tránh tình trạng chính sách chỉ nằm trên giấy. Các công cụ quản lý kinh tế cần được vận dụng linh hoạt để tạo ra một môi trường kinh doanh bình đẳng, minh bạch. Đặc biệt, các chính sách hỗ trợ của nhà nước phải được thiết kế lại theo hướng tập trung, có trọng điểm, ưu tiên các HTX hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp công nghệ cao, gắn với chuỗi giá trị sản phẩm chủ lực của địa phương và các mô hình htx kiểu mới. Quy trình tiếp cận chính sách ưu đãi cần được đơn giản hóa, công khai, minh bạch, giảm thiểu các thủ tục hành chính không cần thiết. Song song đó, công tác phổ biến, giáo dục pháp luật cần được đẩy mạnh để mọi thành viên HTX và người dân hiểu rõ quyền lợi và nghĩa vụ của mình, từ đó tích cực tham gia xây dựng và phát triển kinh tế tập thể.
3.1. Hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật và công cụ quản lý kinh tế
Chính quyền huyện Núi Thành cần chủ động xây dựng và ban hành các quy chế, quy định cụ thể hóa việc quản lý nhà nước đối với HTX trên địa bàn. Các văn bản này cần làm rõ chức năng, nhiệm vụ của từng phòng, ban chuyên môn, thiết lập cơ chế phối hợp hiệu quả. Bên cạnh đó, cần xây dựng các kế hoạch, chương trình phát triển HTX trung và dài hạn, lồng ghép vào kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội huyện Núi Thành. Các công cụ như quy hoạch sử dụng đất, quy hoạch vùng sản xuất tập trung cần được sử dụng để định hướng và hỗ trợ HTX phát triển bền vững.
3.2. Xây dựng chính sách hỗ trợ của nhà nước một cách thực tiễn
Các chính sách hỗ trợ cần tập trung vào những khâu yếu nhất của HTX hiện nay. Cụ thể là chính sách hỗ trợ tiếp cận vốn tín dụng ưu đãi, hỗ trợ đào tạo nguồn nhân lực quản lý, hỗ trợ ứng dụng khoa học công nghệ, xúc tiến thương mại và xây dựng thương hiệu sản phẩm. Đặc biệt, cần có chính sách khuyến khích chuyển đổi số trong hợp tác xã để nâng cao hiệu quả quản trị và khả năng tiếp cận thị trường. Các chính sách phải được xây dựng dựa trên khảo sát thực tế và lấy ý kiến từ chính các HTX để đảm bảo tính thực tiễn và hiệu quả khi triển khai.
IV. Bí quyết nâng cao hiệu quả bộ máy quản lý nhà nước HTX
Bên cạnh khung chính sách, hiệu quả của bộ máy thực thi công vụ là yếu tố quyết định sự thành công của công tác quản lý nhà nước. Để nâng cao vai trò quản lý nhà nước, cần tập trung vào việc kiện toàn tổ chức bộ máy và phát triển nguồn nhân lực. Chính quyền địa phương huyện Núi Thành cần rà soát lại cơ cấu tổ chức, phân công nhiệm vụ rõ ràng cho các phòng ban liên quan đến kinh tế tập thể, tránh sự chồng chéo, đùn đẩy trách nhiệm. Cần xác định một đơn vị đầu mối chuyên trách, có đủ thẩm quyền và năng lực để tham mưu cho UBND huyện và điều phối các hoạt động hỗ trợ HTX. Yếu tố con người là then chốt. Việc tổ chức các lớp đào tạo, bồi dưỡng kiến thức về kinh tế tập thể, kỹ năng quản lý, phân tích chính sách cho đội ngũ cán bộ, công chức là vô cùng cần thiết. Nâng cao năng lực cho cán bộ không chỉ giúp họ thực thi nhiệm vụ tốt hơn mà còn thay đổi tư duy từ “quản lý” sang “phục vụ, kiến tạo”. Đồng thời, cần đẩy mạnh cải cách hành chính, ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý để tạo ra một môi trường làm việc chuyên nghiệp, minh bạch, giảm thiểu phiền hà cho các HTX khi thực hiện các thủ tục đăng ký, báo cáo hay tiếp cận chính sách hỗ trợ.
4.1. Tối ưu hóa bộ máy quản lý của chính quyền địa phương
Giải pháp cụ thể là thành lập hoặc giao nhiệm vụ rõ ràng cho một bộ phận chuyên trách về phát triển HTX thuộc Phòng Nông nghiệp & Phát triển Nông thôn hoặc Phòng Tài chính - Kế hoạch. Bộ phận này sẽ là đầu mối tiếp nhận, xử lý các vấn đề của HTX, đồng thời chủ động tham mưu các chính sách, chương trình hỗ trợ. Cần xây dựng quy chế phối hợp liên ngành chặt chẽ giữa các phòng ban như Tài nguyên - Môi trường, Lao động - Thương binh & Xã hội, Khoa học - Công nghệ để giải quyết các vấn đề của HTX một cách toàn diện và nhanh chóng.
4.2. Đào tạo và phát triển nguồn nhân lực cho công tác quản lý
Cần xây dựng kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng định kỳ cho đội ngũ cán bộ công chức trực tiếp làm công tác quản lý HTX. Nội dung đào tạo không chỉ bao gồm các quy định của Luật Hợp tác xã mà còn cập nhật các kiến thức về quản trị kinh doanh hiện đại, marketing, chuyển đổi số trong hợp tác xã. Đồng thời, tổ chức các chuyến tham quan, học tập kinh nghiệm quản lý và các mô hình htx kiểu mới thành công tại các địa phương khác để mở rộng tầm nhìn và áp dụng sáng tạo vào thực tiễn Núi Thành.
V. Hướng dẫn áp dụng kinh nghiệm quản lý HTX từ thực tiễn
Việc nghiên cứu và học hỏi kinh nghiệm từ các địa phương đi trước là một cách tiếp cận thông minh và hiệu quả. Luận văn của Nguyên Viết Cường đã phân tích kinh nghiệm quản lý nhà nước đối với HTX tại thành phố Đà Nẵng và thị xã Điện Bàn, từ đó rút ra những bài học quý giá cho huyện Núi Thành. Một trong những kinh nghiệm cốt lõi là chính quyền địa phương phải thực sự vào cuộc một cách quyết liệt, xem việc phát triển kinh tế tập thể là nhiệm vụ chính trị quan trọng. Cần đưa chỉ tiêu phát triển HTX vào kế hoạch kinh tế - xã hội hàng năm và có cơ chế giám sát, đánh giá việc thực hiện. Đà Nẵng đã thành công trong việc xây dựng quy chế phối hợp hoạt động giữa các ngành, các cấp, tạo ra sức mạnh tổng hợp để hỗ trợ HTX. Trong khi đó, Điện Bàn chú trọng vào việc cải thiện môi trường kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh cấp huyện để tạo điều kiện thuận lợi nhất cho các HTX hoạt động. Áp dụng những kinh nghiệm này đòi hỏi sự linh hoạt, sáng tạo để phù hợp với đặc thù của Núi Thành. Cần tập trung vào việc xây dựng các mô hình htx kiểu mới gắn với chuỗi giá trị, tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra để kịp thời chấn chỉnh sai phạm và đảm bảo hiệu quả hoạt động của HTX.
5.1. Bài học thành công từ mô hình HTX kiểu mới ở Đà Nẵng Điện Bàn
Bài học đầu tiên là sự chủ động của chính quyền trong việc hướng dẫn, hỗ trợ các HTX chuyển đổi hoạt động theo đúng tinh thần Luật Hợp tác xã 2012. Thứ hai là việc tăng cường đối thoại giữa chính quyền và HTX để kịp thời tháo gỡ khó khăn, vướng mắc. Thứ ba là việc bố trí nguồn lực ngân sách địa phương để thực hiện các chính sách hỗ trợ của nhà nước, đặc biệt trong giai đoạn đầu thành lập hoặc chuyển đổi. Những kinh nghiệm này cho thấy, sự quan tâm và hỗ trợ thực chất từ nhà nước là yếu tố then chốt để các mô hình htx kiểu mới hình thành và phát triển thành công.
5.2. Đánh giá hiệu quả hoạt động của HTX sau khi áp dụng giải pháp
Để đảm bảo các giải pháp đi vào thực tiễn, cần xây dựng một bộ tiêu chí để đánh giá định kỳ hiệu quả hoạt động của HTX cũng như hiệu lực của công tác quản lý nhà nước. Các tiêu chí có thể bao gồm: tốc độ tăng trưởng về số lượng và chất lượng HTX; mức độ tăng doanh thu, lợi nhuận của HTX; thu nhập bình quân của thành viên; mức độ hài lòng của HTX đối với sự hỗ trợ của chính quyền. Việc đánh giá này sẽ là cơ sở để điều chỉnh chính sách và phương pháp quản lý, giúp quá trình hoàn thiện diễn ra liên tục và hiệu quả hơn.
VI. Định hướng hoàn thiện quản lý nhà nước đối với hợp tác xã
Hoàn thiện công tác quản lý nhà nước đối với HTX tại huyện Núi Thành là một quá trình liên tục, đòi hỏi tầm nhìn chiến lược và các giải pháp đồng bộ. Định hướng trong thời gian tới là chuyển mạnh từ quản lý hành chính đơn thuần sang quản lý theo hướng kiến tạo phát triển, lấy HTX và thành viên làm trung tâm phục vụ. Mục tiêu cuối cùng là xây dựng một khu vực kinh tế tập thể năng động, hiệu quả, có năng lực cạnh tranh của htx cao, đóng góp thiết thực vào sự phát triển kinh tế - xã hội huyện Núi Thành. Để thực hiện định hướng này, cần tiếp tục hoàn thiện thể chế, chính sách, đảm bảo môi trường pháp lý thông thoáng. Cần tăng cường các chính sách hỗ trợ của nhà nước một cách có chọn lọc, tập trung vào các HTX có tiềm năng, các sản phẩm chủ lực và thúc đẩy chuyển đổi số trong hợp tác xã. Vai trò quản lý nhà nước phải được thể hiện rõ nét trong việc định hướng thị trường, kết nối cung cầu, hỗ trợ xây dựng thương hiệu. Đồng thời, công tác thanh tra, kiểm tra cần được duy trì thường xuyên để đảm bảo kỷ cương, pháp luật, bảo vệ quyền lợi hợp pháp của thành viên và sự phát triển bền vững của HTX. Các kiến nghị cụ thể cần được gửi tới các cấp chính quyền để tạo ra sự thay đổi đồng bộ từ trung ương đến địa phương.
6.1. Mục tiêu phát triển kinh tế xã hội huyện Núi Thành qua HTX
Định hướng phát triển HTX phải gắn liền với mục tiêu chung của huyện. Cụ thể là phát triển các HTX nông nghiệp công nghệ cao, HTX dịch vụ du lịch cộng đồng, HTX tiểu thủ công nghiệp gắn với làng nghề truyền thống. Thông qua đó, góp phần thực hiện thành công chương trình “Mỗi xã một sản phẩm” (OCOP), xây dựng nông thôn mới nâng cao và tạo ra nhiều việc làm bền vững cho người lao động. Sự lớn mạnh của các HTX sẽ là nền tảng vững chắc cho sự phát triển kinh tế toàn diện và bền vững của huyện.
6.2. Kiến nghị đối với chính quyền các cấp để phát triển HTX bền vững
Dựa trên nghiên cứu, luận văn đề xuất các kiến nghị cụ thể. Đối với Chính phủ và các Bộ ngành, cần sớm ban hành các văn bản hướng dẫn chi tiết và đồng bộ cho Luật Hợp tác xã. Đối với UBND tỉnh Quảng Nam, cần phân bổ nguồn lực thỏa đáng cho các chương trình hỗ trợ HTX và chỉ đạo sát sao hơn nữa. Đối với chính quyền địa phương huyện Núi Thành, cần thực hiện quyết liệt các giải pháp đã đề ra về hoàn thiện bộ máy, chính sách và tăng cường công tác kiểm tra, giám sát. Sự phối hợp nhịp nhàng giữa các cấp sẽ tạo ra môi trường thuận lợi nhất cho HTX phát triển.
