Tổng quan nghiên cứu
Trong giai đoạn 2017-2019, công tác quản lý chi thường xuyên từ Ngân sách Nhà nước (NSNN) tại Sở Tài chính tỉnh Cao Bằng đã trở thành một vấn đề cấp thiết, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính công và phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn nhất trong tổng chi NSNN, đảm bảo hoạt động bình thường của bộ máy nhà nước và các nhiệm vụ phát triển kinh tế xã hội. Tuy nhiên, thực tế cho thấy công tác quản lý chi thường xuyên còn tồn tại nhiều hạn chế như chi sai chế độ, vượt mức quy định, lãng phí và chưa có cơ chế kiểm soát chặt chẽ.
Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý chi thường xuyên từ NSNN tại Sở Tài chính tỉnh Cao Bằng trong giai đoạn 2017-2019, làm cơ sở đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý trong giai đoạn 2021-2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hoạt động quản lý chi thường xuyên của Sở Tài chính trên địa bàn tỉnh Cao Bằng, sử dụng dữ liệu thứ cấp và sơ cấp thu thập trong năm 2020.
Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện ở việc cung cấp cơ sở khoa học cho việc xây dựng kế hoạch quản lý chi thường xuyên, hỗ trợ các cơ quan chức năng trong việc hoàn thiện chính sách, tổ chức bộ máy và nâng cao hiệu quả sử dụng NSNN. Đồng thời, luận văn cũng đóng góp tài liệu tham khảo cho công tác đào tạo và nghiên cứu về quản lý ngân sách nhà nước tại các trường đại học.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào:
Lý thuyết Ngân sách Nhà nước (NSNN): Định nghĩa NSNN là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định nhằm thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. NSNN bao gồm ngân sách trung ương và ngân sách địa phương, với đặc điểm thu chi gắn chặt với quyền lực kinh tế - chính trị và không hoàn trả trực tiếp.
Lý thuyết quản lý chi thường xuyên từ NSNN: Chi thường xuyên là các khoản chi nhằm duy trì hoạt động thường xuyên của bộ máy nhà nước và các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội. Chi thường xuyên có đặc điểm ổn định, mang tính chu kỳ và chủ yếu là chi tiêu tiêu dùng, không tạo ra tài sản hữu hình nhưng có vai trò quan trọng trong ổn định chính trị, xã hội và phát triển bền vững.
Mô hình quản lý ngân sách công: Bao gồm các khâu lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra, kiểm toán chi ngân sách. Mô hình này nhấn mạnh vai trò của các cơ quan quản lý như Sở Tài chính trong việc tham mưu, kiểm soát và giám sát quá trình chi tiêu ngân sách.
Các khái niệm chính được sử dụng gồm: ngân sách nhà nước, chi thường xuyên, dự toán ngân sách, chấp hành dự toán, quyết toán ngân sách, kiểm tra, kiểm toán ngân sách.
Phương pháp nghiên cứu
Nguồn dữ liệu: Luận văn sử dụng dữ liệu thứ cấp từ các báo cáo, văn bản pháp luật, tài liệu nghiên cứu liên quan đến quản lý ngân sách nhà nước và số liệu thực tế của Sở Tài chính tỉnh Cao Bằng giai đoạn 2017-2019. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát, phỏng vấn cán bộ quản lý và các đơn vị sử dụng ngân sách tại tỉnh Cao Bằng trong tháng 5-6/2020.
Phương pháp chọn mẫu: Toàn bộ 79 cán bộ của Sở Tài chính tỉnh Cao Bằng được khảo sát. Đối với cán bộ các đơn vị sử dụng ngân sách, mẫu khảo sát gồm 291 người được xác định theo công thức Slovin với sai số 5%.
Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để trình bày số liệu tuyệt đối, bình quân; phương pháp so sánh để đánh giá xu hướng biến động dự toán và quyết toán chi ngân sách theo năm và địa bàn; phân tích định tính để đánh giá các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp.
Timeline nghiên cứu: Thu thập dữ liệu sơ cấp trong tháng 5-6/2020, phân tích và tổng hợp số liệu trong các tháng tiếp theo, hoàn thiện luận văn trong năm 2020.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Tình hình chi thường xuyên từ NSNN tại Sở Tài chính tỉnh Cao Bằng giai đoạn 2017-2019:
- Tổng dự toán chi thường xuyên tăng trung bình khoảng 7% mỗi năm, phản ánh nhu cầu chi tiêu ngày càng tăng.
- Tỷ lệ chi thường xuyên so với tổng chi ngân sách địa phương chiếm khoảng 65-70%, cho thấy chi thường xuyên là khoản chi chủ đạo.
- Có sự chênh lệch giữa dự toán và thực hiện chi thường xuyên, với mức chênh lệch trung bình khoảng 5-8%, chủ yếu do chi phát sinh ngoài dự toán và chi không đạt dự toán giao.
Quản lý lập và phân bổ dự toán chi thường xuyên:
- Khoảng 80% đơn vị sử dụng ngân sách thực hiện lập dự toán đúng thời hạn và theo quy định.
- Tuy nhiên, có khoảng 25% đơn vị phản ánh việc lập dự toán chưa sát với thực tế, dẫn đến điều chỉnh bổ sung dự toán trong năm.
Chấp hành và kiểm soát chi thường xuyên:
- Sở Tài chính đã thực hiện thẩm tra và giám sát việc chấp hành dự toán chi thường xuyên, với tỷ lệ kiểm tra đạt trên 90% các đơn vị sử dụng ngân sách.
- Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại tình trạng chi sai chế độ, vượt mức quy định ở khoảng 10% đơn vị được khảo sát.
Công tác quyết toán và thanh tra, kiểm tra:
- Quyết toán chi ngân sách được thực hiện đúng thời hạn với tỷ lệ trên 95% các đơn vị hoàn thành báo cáo quyết toán.
- Công tác thanh tra, kiểm tra đã phát hiện và xử lý một số sai phạm, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách.
Thảo luận kết quả
Nguyên nhân của các tồn tại trong quản lý chi thường xuyên tại Sở Tài chính tỉnh Cao Bằng bao gồm năng lực quản lý và trình độ chuyên môn của cán bộ còn hạn chế, sự phối hợp chưa đồng bộ giữa các cơ quan, cũng như điều kiện kinh tế - xã hội đặc thù của tỉnh miền núi. So với các địa phương như Lạng Sơn và Bắc Ninh, Cao Bằng còn gặp nhiều khó khăn hơn trong việc cân đối ngân sách và kiểm soát chi tiêu.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng dự toán chi thường xuyên theo năm, bảng so sánh tỷ lệ chênh lệch dự toán và thực hiện chi, cũng như biểu đồ phân bổ chi theo lĩnh vực và địa bàn hành chính. Việc minh bạch và công khai thông tin ngân sách cũng được đánh giá là chưa đạt mức cao, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý.
Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của công tác quản lý chi thường xuyên trong việc đảm bảo hoạt động ổn định của bộ máy nhà nước và thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội địa phương. Đồng thời, nghiên cứu cũng chỉ ra nhu cầu cấp thiết phải hoàn thiện cơ chế quản lý, nâng cao năng lực cán bộ và tăng cường kiểm tra, giám sát.
Đề xuất và khuyến nghị
Hoàn thiện quy trình lập dự toán chi thường xuyên:
- Động từ hành động: Xây dựng, chuẩn hóa
- Mục tiêu: Đảm bảo dự toán sát với thực tế, giảm chênh lệch giữa dự toán và thực hiện dưới 3%
- Timeline: Triển khai trong năm 2021-2022
- Chủ thể: Sở Tài chính phối hợp với các đơn vị sử dụng ngân sách
Nâng cao năng lực quản lý và chuyên môn cho cán bộ:
- Động từ hành động: Đào tạo, bồi dưỡng
- Mục tiêu: 100% cán bộ quản lý chi thường xuyên được đào tạo bài bản về quản lý ngân sách
- Timeline: Tổ chức định kỳ hàng năm từ 2021 đến 2025
- Chủ thể: Sở Tài chính phối hợp với các cơ sở đào tạo
Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát và thanh tra:
- Động từ hành động: Kiểm tra, giám sát, xử lý
- Mục tiêu: Phát hiện và xử lý kịp thời 100% các trường hợp chi sai chế độ
- Timeline: Thực hiện liên tục hàng năm
- Chủ thể: Phòng Thanh tra Sở Tài chính, Kho bạc Nhà nước
Cải tiến công tác công khai, minh bạch ngân sách:
- Động từ hành động: Công khai, minh bạch, phổ biến
- Mục tiêu: Tăng tỷ lệ công khai báo cáo ngân sách lên trên 90%
- Timeline: Hoàn thành trong năm 2021
- Chủ thể: Sở Tài chính phối hợp với UBND tỉnh và các cơ quan truyền thông
Phát triển hệ thống công nghệ thông tin hỗ trợ quản lý ngân sách:
- Động từ hành động: Triển khai, ứng dụng
- Mục tiêu: Ứng dụng phần mềm quản lý ngân sách hiện đại, giảm thiểu sai sót và tăng hiệu quả quản lý
- Timeline: Giai đoạn 2022-2025
- Chủ thể: Sở Tài chính phối hợp với các đơn vị công nghệ thông tin
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Cán bộ quản lý ngân sách tại các Sở Tài chính địa phương:
Giúp nâng cao hiểu biết về quy trình quản lý chi thường xuyên, áp dụng các giải pháp thực tiễn để cải thiện hiệu quả quản lý ngân sách.Lãnh đạo và chuyên viên các đơn vị sử dụng ngân sách:
Hỗ trợ trong việc lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách đúng quy định, nâng cao trách nhiệm và hiệu quả sử dụng nguồn vốn công.Nhà nghiên cứu và giảng viên ngành quản lý kinh tế, tài chính công:
Cung cấp tài liệu tham khảo khoa học về quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước, phục vụ công tác giảng dạy và nghiên cứu chuyên sâu.Các cơ quan kiểm toán, thanh tra và quản lý nhà nước:
Là cơ sở để đánh giá, kiểm tra và hoàn thiện chính sách quản lý ngân sách, góp phần nâng cao tính minh bạch và hiệu quả sử dụng ngân sách công.
Câu hỏi thường gặp
Quản lý chi thường xuyên từ NSNN là gì?
Quản lý chi thường xuyên là quá trình lập dự toán, phân bổ, chấp hành, quyết toán và kiểm tra các khoản chi nhằm duy trì hoạt động thường xuyên của bộ máy nhà nước và các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội.Tại sao chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn trong ngân sách?
Chi thường xuyên đảm bảo hoạt động bình thường của các cơ quan nhà nước, các đơn vị sự nghiệp và các chính sách xã hội, do đó chiếm phần lớn trong tổng chi ngân sách.Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý chi thường xuyên?
Bao gồm năng lực quản lý và trình độ chuyên môn của cán bộ, sự phối hợp giữa các cơ quan, điều kiện kinh tế - xã hội địa phương, chính sách pháp luật và nguồn lực tài chính công.Làm thế nào để giảm chênh lệch giữa dự toán và thực hiện chi thường xuyên?
Cần xây dựng dự toán sát thực tế, tăng cường kiểm tra, giám sát, nâng cao năng lực cán bộ và áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách.Vai trò của công khai minh bạch trong quản lý chi thường xuyên là gì?
Công khai minh bạch giúp nâng cao trách nhiệm giải trình, giảm thiểu tiêu cực, tăng niềm tin của người dân và các bên liên quan vào công tác quản lý ngân sách.
Kết luận
- Quản lý chi thường xuyên từ NSNN tại Sở Tài chính tỉnh Cao Bằng giai đoạn 2017-2019 có nhiều tiến bộ nhưng vẫn còn tồn tại hạn chế về lập dự toán, chấp hành và kiểm soát chi tiêu.
- Các yếu tố chủ quan như năng lực cán bộ, phối hợp giữa các cơ quan và yếu tố khách quan như điều kiện kinh tế - xã hội ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý.
- Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm hoàn thiện quy trình lập dự toán, nâng cao năng lực cán bộ, tăng cường kiểm tra giám sát, cải tiến công khai minh bạch và ứng dụng công nghệ thông tin.
- Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho việc xây dựng chính sách và kế hoạch quản lý chi thường xuyên đến năm 2025 tại tỉnh Cao Bằng.
- Khuyến nghị các cơ quan chức năng sớm triển khai các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững.
Để tiếp tục phát huy hiệu quả nghiên cứu, các bước tiếp theo bao gồm tổ chức đào tạo cán bộ, hoàn thiện hệ thống pháp luật liên quan và áp dụng công nghệ quản lý hiện đại. Mời các nhà quản lý, chuyên gia và học giả quan tâm nghiên cứu sâu hơn để đóng góp vào sự phát triển của công tác quản lý ngân sách nhà nước.