I. Khám phá cơ sở lý luận quản lý chi thường xuyên NSNN Mang Yang
Việc nghiên cứu luận văn thạc sĩ quản lý kinh tế về chủ đề quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước tại huyện Mang Yang, tỉnh Gia Lai đòi hỏi một nền tảng lý luận vững chắc. Chi thường xuyên là một nhiệm vụ trọng yếu của ngân sách nhà nước (NSNN), nhằm đảm bảo nguồn lực tài chính cho hoạt động của bộ máy nhà nước, các tổ chức chính trị - xã hội, và thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh. Theo định nghĩa trong tài liệu nghiên cứu, chi thường xuyên ngân sách nhà nước là quá trình phân phối và sử dụng nguồn tài chính đã tập trung vào NSNN để bộ máy nhà nước vận hành. Đặc điểm của các khoản chi này là tính ổn định, thường xuyên, gắn liền với quyền lực nhà nước và mang tính không hoàn trả trực tiếp. Quản lý chi thường xuyên NSNN là quá trình các cơ quan có thẩm quyền, từ UBND huyện Mang Yang đến Phòng Tài chính - Kế hoạch, sử dụng hệ thống các công cụ, chính sách để tác động vào hoạt động chi tiêu, đảm bảo các khoản chi được sử dụng đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả. Quá trình này không chỉ là việc cấp phát kinh phí mà còn là một chu trình khép kín bao gồm lập dự toán, chấp hành, kế toán và quyết toán. Việc tuân thủ Luật Ngân sách Nhà nước và các văn bản hướng dẫn là yêu cầu bắt buộc, tạo ra hành lang pháp lý minh bạch cho toàn bộ hoạt động quản lý tài chính công. Mục tiêu cuối cùng là nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững và đảm bảo công bằng xã hội tại địa phương.
1.1. Cơ sở lý luận và các nguyên tắc quản lý chi thường xuyên
Nền tảng cơ sở lý luận quản lý chi thường xuyên NSNN cấp huyện dựa trên ba nguyên tắc cốt lõi. Thứ nhất, nguyên tắc quản lý theo dự toán, yêu cầu mọi khoản chi phải nằm trong dự toán đã được Hội đồng nhân dân (HĐND) phê duyệt, nhằm đảm bảo cân đối ngân sách địa phương và hạn chế sự tùy tiện. Thứ hai, nguyên tắc tiết kiệm, chống lãng phí và hiệu quả, đòi hỏi mỗi đồng ngân sách chi ra phải mang lại lợi ích kinh tế - xã hội lớn nhất. Nguyên tắc này được cụ thể hóa qua việc xây dựng định mức chi tiêu khoa học và sát thực tế. Thứ ba, nguyên tắc chi trực tiếp qua Kho bạc Nhà nước huyện Mang Yang, giúp tăng cường kiểm soát chi ngân sách một cách chặt chẽ trước, trong và sau quá trình thanh toán, đảm bảo tính minh bạch và ngăn ngừa thất thoát.
1.2. Nội dung và quy trình quản lý chi ngân sách nhà nước cấp huyện
Nội dung quản lý chi ngân sách nhà nước cấp huyện bao gồm bốn khâu chính. Lập dự toán là khâu khởi đầu, xác định nhu cầu chi dựa trên nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội. Chấp hành dự toán là quá trình phân bổ và sử dụng kinh phí theo dự toán đã được duyệt. Quyết toán ngân sách là khâu cuối cùng, tổng kết và đánh giá kết quả thực hiện của một năm ngân sách. Thanh tra, kiểm tra là hoạt động giám sát thường xuyên hoặc đột xuất nhằm phòng ngừa, phát hiện và xử lý các hành vi vi phạm. Mỗi khâu đều có sự tham gia và phối hợp của các cơ quan chức năng như Phòng Tài chính - Kế hoạch, Kho bạc Nhà nước, và các đơn vị dự toán cấp huyện.
1.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả chi thường xuyên NSNN
Hiệu quả quản lý chi thường xuyên chịu tác động của nhiều nhân tố. Về chính sách, hệ thống văn bản pháp luật chặt chẽ, minh bạch là nền tảng. Về tổ chức, bộ máy quản lý tinh gọn cùng đội ngũ cán bộ có trình độ chuyên môn cao tại các cơ quan như UBND huyện Mang Yang sẽ quyết định chất lượng thực thi. Về kinh tế - xã hội, trình độ phát triển kinh tế, mức thu nhập và dân trí của địa phương cũng ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng và hiệu quả sử dụng ngân sách. Các yếu tố này cần được xem xét toàn diện để có giải pháp phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách.
II. Phân tích thực trạng quản lý chi thường xuyên NSNN Mang Yang
Luận văn đã tiến hành phân tích sâu sắc thực trạng quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước tại huyện Mang Yang giai đoạn 2014-2018. Mặc dù huyện đã đạt được nhiều kết quả tích cực trong việc duy trì ổn định nguồn thu và đảm bảo các nhiệm vụ chi, công tác quản lý vẫn còn nhiều hạn chế. Tài liệu gốc chỉ rõ: “Công tác quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước huyện Mang Yang vẫn còn nhiều hạn chế, gây thất thoát, lãng phí”. Cụ thể, trong khâu lập dự toán ngân sách, việc xây dựng dự toán ở một số đơn vị dự toán cấp huyện còn mang tính hình thức, chưa bám sát thực tế và các định mức chi tiêu quy định. Điều này dẫn đến việc phải điều chỉnh, bổ sung dự toán nhiều lần trong năm. Trong khâu chấp hành, việc kiểm soát chi ngân sách qua Kho bạc Nhà nước huyện Mang Yang tuy đã được tăng cường nhưng đôi khi vẫn còn tình trạng chi sai chế độ, vượt dự toán. Công tác quyết toán ngân sách còn chậm trễ, số liệu báo cáo chưa đảm bảo độ chính xác tuyệt đối. Hoạt động thanh tra, kiểm tra chưa được thực hiện thường xuyên và quyết liệt, dẫn đến việc các sai phạm chậm được phát hiện và xử lý. Những tồn tại này xuất phát từ nhiều nguyên nhân, bao gồm cả năng lực của đội ngũ cán bộ, sự phối hợp thiếu đồng bộ giữa các cơ quan và những bất cập trong cơ chế chính sách.
2.1. Đánh giá công tác lập và chấp hành dự toán chi tại Mang Yang
Trong giai đoạn 2014-2018, công tác lập dự toán ngân sách tại Mang Yang đã tuân thủ quy trình chung. Tuy nhiên, chất lượng dự toán chưa cao, tỷ lệ dự toán so với thực hiện còn chênh lệch. Việc phân bổ ngân sách cho các đơn vị sự nghiệp công lập và các cơ quan hành chính đôi khi chưa dựa trên khối lượng công việc thực tế mà còn dàn trải. Trong quá trình chấp hành, mặc dù đã áp dụng nguyên tắc chi qua kho bạc nhưng việc kiểm soát các khoản chi không đủ điều kiện thanh toán vẫn còn hạn chế. Tình trạng bổ sung ngoài dự toán còn xảy ra, ảnh hưởng đến tính chủ động và kỷ luật tài khóa của địa phương.
2.2. Hạn chế trong công tác quyết toán và thanh tra chi ngân sách
Công tác quyết toán ngân sách tại huyện Mang Yang còn một số tồn tại. Thời gian lập, gửi và xét duyệt báo cáo quyết toán của một số đơn vị còn chậm so với quy định. Số liệu quyết toán đôi khi thiếu sự đối chiếu, xác nhận đầy đủ giữa đơn vị sử dụng ngân sách và Kho bạc Nhà nước. Hoạt động thanh tra, kiểm tra chi ngân sách nhà nước chưa mang tính hệ thống. Số lượng các cuộc thanh tra còn ít, chưa bao quát hết các lĩnh vực và đơn vị, dẫn đến việc tiết kiệm, chống lãng phí chưa đạt hiệu quả như kỳ vọng.
III. Bí quyết hoàn thiện công tác lập dự toán chi thường xuyên NSNN
Để giải quyết những tồn tại trong thực trạng quản lý chi, việc hoàn thiện công tác lập dự toán là bước đi tiên quyết. Một dự toán chất lượng phải đảm bảo tính khoa học, thực tiễn và tuân thủ pháp luật. Bí quyết đầu tiên là phải bám sát các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của huyện và các chỉ thị của cấp trên. Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện Mang Yang cần đóng vai trò chủ trì, hướng dẫn các đơn vị dự toán cấp huyện xây dựng dự toán dựa trên cơ sở phân tích tình hình thực hiện của các năm trước và dự báo nguồn thu trong năm kế hoạch. Việc xây dựng định mức chi tiêu phải được rà soát và điều chỉnh định kỳ để phù hợp với biến động giá cả thị trường và yêu cầu nhiệm vụ. Cần chấm dứt tình trạng lập dự toán theo kiểu trung bình, cào bằng. Thay vào đó, phân bổ ngân sách phải ưu tiên cho các lĩnh vực trọng điểm, các nhiệm vụ cấp thiết. Quy trình thẩm định, xét duyệt dự toán cần được siết chặt, yêu cầu các đơn vị phải giải trình chi tiết, rõ ràng về các khoản chi đề xuất. Việc áp dụng công nghệ thông tin vào quản lý, lập dự toán sẽ giúp tăng tính minh bạch, chính xác và giảm thiểu thời gian, công sức. Một dự toán tốt sẽ là nền tảng vững chắc để nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách và thực hiện thành công các mục tiêu đã đề ra.
3.1. Cải tiến quy trình lập dự toán ngân sách cấp huyện
Quy trình lập dự toán chi thường xuyên cần được cải tiến theo hướng tăng cường tính chủ động và trách nhiệm của các đơn vị sử dụng ngân sách. Cần có sự phối hợp chặt chẽ hơn giữa các đơn vị dự toán, Phòng Tài chính - Kế hoạch, và UBND huyện Mang Yang ngay từ những bước đầu tiên. Việc giao số kiểm tra dự toán phải được thực hiện sớm, kèm theo hướng dẫn chi tiết, cụ thể. Quá trình tổng hợp và trình HĐND phê duyệt cần đảm bảo công khai, minh bạch, tạo điều kiện cho sự giám sát của các đại biểu và người dân.
3.2. Áp dụng định mức chi tiêu hợp lý để chống lãng phí
Xây dựng và áp dụng hệ thống định mức chi tiêu hợp lý là giải pháp căn cơ để tiết kiệm, chống lãng phí. Các định mức này phải được xây dựng dựa trên cơ sở thực tế hoạt động của từng ngành, từng lĩnh vực tại địa phương, từ chi hành chính, mua sắm công đến chi cho các hoạt động sự nghiệp. Việc tuân thủ định mức phải là yêu cầu bắt buộc và là một trong những tiêu chí quan trọng để Kho bạc Nhà nước huyện Mang Yang thực hiện kiểm soát chi ngân sách.
IV. Phương pháp tối ưu chấp hành và quyết toán chi NSNN Mang Yang
Sau khi có một dự toán chất lượng, việc tối ưu hóa khâu chấp hành và quyết toán là yếu tố quyết định đến hiệu quả chi thường xuyên. Trong khâu chấp hành, phương pháp cốt lõi là tăng cường vai trò và trách nhiệm của Kho bạc Nhà nước huyện Mang Yang. Mọi khoản chi phải được kiểm soát chặt chẽ về tính hợp pháp, hợp lệ của hồ sơ, chứng từ và phải nằm trong dự toán được duyệt. Cần thực hiện nghiêm nguyên tắc “thực chi, thực thanh toán”, hạn chế tối đa việc tạm ứng khi không thực sự cần thiết. Cơ chế tự chủ tài chính cho các đơn vị sự nghiệp công lập cần được đẩy mạnh, giao quyền tự chủ đi đôi với tự chịu trách nhiệm về kết quả sử dụng kinh phí. Đối với khâu quyết toán ngân sách, cần chuẩn hóa quy trình và thời gian biểu. Các đơn vị phải nộp báo cáo quyết toán đúng hạn, với số liệu chính xác đã được đối chiếu và xác nhận bởi Kho bạc. Phòng Tài chính - Kế hoạch cần nâng cao chất lượng công tác thẩm định quyết toán, kiên quyết xuất toán các khoản chi sai chế độ. Việc công khai quyết toán ngân sách theo quy định của Luật Ngân sách Nhà nước là biện pháp hữu hiệu để tăng cường giám sát và nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách.
4.1. Tăng cường kiểm soát chi ngân sách qua Kho bạc Nhà nước
Để tăng cường kiểm soát chi ngân sách, Kho bạc Nhà nước huyện cần nâng cao năng lực của đội ngũ kiểm soát viên, đồng thời ứng dụng hiệu quả các phần mềm quản lý hiện đại. Cần có cơ chế phối hợp thông tin thường xuyên giữa Kho bạc và cơ quan tài chính để kịp thời phát hiện và ngăn chặn các khoản chi không đúng quy định. Việc từ chối thanh toán các khoản chi không đủ điều kiện phải được thực hiện một cách kiên quyết và đúng pháp luật.
4.2. Hoàn thiện quy trình quyết toán ngân sách nhà nước minh bạch
Quy trình quyết toán chi NSNN cần được hoàn thiện theo hướng đơn giản hóa thủ tục nhưng vẫn đảm bảo sự chặt chẽ. Cần quy định rõ trách nhiệm của thủ trưởng các đơn vị trong việc lập và báo cáo quyết toán. Kết quả thẩm định quyết toán phải được thông báo công khai. Những đơn vị vi phạm quy định về quyết toán cần có chế tài xử lý nghiêm minh để nâng cao kỷ luật tài chính. Sự minh bạch trong quyết toán là cơ sở để đánh giá chính xác hiệu quả chi thường xuyên.
V. Top giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên NSNN
Dựa trên phân tích thực trạng và cơ sở lý luận, luận văn đề xuất một hệ thống các giải pháp đồng bộ nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách tại huyện Mang Yang. Nhóm giải pháp trọng tâm tập trung vào việc hoàn thiện cơ chế, chính sách và nâng cao năng lực thực thi. Thứ nhất, hoàn thiện toàn diện các khâu trong chu trình ngân sách, từ lập dự toán sát thực tế, chấp hành dự toán nghiêm minh, đến quyết toán ngân sách minh bạch và kịp thời. Thứ hai, tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát tài chính. Hoạt động này cần được tiến hành thường xuyên, có trọng tâm, trọng điểm, tập trung vào các lĩnh vực, đơn vị có rủi ro cao. Kết quả thanh tra phải được xử lý nghiêm, thu hồi đầy đủ các khoản chi sai quy định. Thứ ba, đẩy mạnh thực hiện cơ chế tự chủ tài chính đối với các đơn vị sự nghiệp công lập. Điều này không chỉ giúp giảm gánh nặng cho ngân sách mà còn tạo động lực để các đơn vị nâng cao chất lượng dịch vụ, tăng nguồn thu và sử dụng kinh phí hiệu quả hơn. Thứ tư, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực làm công tác tài chính - kế toán tại các cơ quan, đơn vị, đặc biệt là tại Phòng Tài chính - Kế hoạch và Kho bạc Nhà nước huyện Mang Yang.
5.1. Nâng cao năng lực cán bộ Phòng Tài chính Kế hoạch và KBNN
Con người là yếu tố then chốt. Cần xây dựng kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng thường xuyên về chuyên môn nghiệp vụ, kỹ năng phân tích, dự báo và kiến thức pháp luật cho đội ngũ cán bộ tài chính. Việc bố trí, sử dụng cán bộ phải dựa trên năng lực thực tế, đồng thời có chính sách đãi ngộ hợp lý để thu hút và giữ chân người tài, góp phần nâng cao chất lượng quản lý tài chính công.
5.2. Đẩy mạnh cơ chế tự chủ tài chính cho đơn vị sự nghiệp công lập
Việc thực hiện cơ chế tự chủ tài chính cần có lộ trình cụ thể, phù hợp với đặc thù của từng lĩnh vực như giáo dục, y tế. Cần có cơ chế khuyến khích các đơn vị tăng cường cung cấp dịch vụ, xã hội hóa nguồn lực để tự chủ một phần hoặc toàn bộ chi thường xuyên. Điều này giúp phân bổ ngân sách nhà nước tập trung hơn cho các nhiệm vụ thực sự cần thiết và các đối tượng chính sách.
5.3. Hoàn thiện công tác thanh tra kiểm tra và xử lý vi phạm
Công tác thanh tra cần đổi mới phương pháp, tăng cường ứng dụng công nghệ để phân tích rủi ro và lựa chọn đối tượng thanh tra hiệu quả. Cần xây dựng cơ chế phối hợp đồng bộ giữa thanh tra tài chính, kiểm toán nhà nước (nếu có) và các cơ quan pháp luật để xử lý dứt điểm các vi phạm, tạo sự răn đe và củng cố kỷ cương, kỷ luật trong chi ngân sách nhà nước.
