Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách Nhà nước (NSNN) đóng vai trò then chốt trong việc huy động và phân phối nguồn lực nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Tại thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh, một trung tâm công nghiệp trọng điểm với hoạt động khai thác than và xây dựng phát triển mạnh mẽ, công tác quản lý chi ngân sách có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Giai đoạn 2015-2017, tổng chi ngân sách của thành phố tăng trưởng ổn định, trong đó chi đầu tư phát triển và chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn, phản ánh sự ưu tiên cho phát triển cơ sở hạ tầng và các hoạt động xã hội. Tuy nhiên, công tác quản lý chi ngân sách vẫn còn tồn tại những hạn chế như lập dự toán chưa chủ động, quyết toán chi chưa đúng quy định, và sai phạm trong chi tiêu còn xảy ra.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng quản lý chi ngân sách trên địa bàn thành phố Cẩm Phả, nhận diện các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách đến năm 2022. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào số liệu và hoạt động quản lý chi ngân sách trong giai đoạn 2015-2017 tại thành phố Cẩm Phả. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý tài chính công địa phương, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội và nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước và quản lý chi ngân sách, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước: Xác định ngân sách nhà nước là quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nước, được quản lý theo nguyên tắc tập trung dân chủ, công khai minh bạch, phân cấp quản lý và cân đối thu chi. Quản lý ngân sách là quá trình sử dụng các phương pháp và công cụ quản lý để điều khiển hoạt động ngân sách nhằm đạt mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội.

  • Lý thuyết quản lý chi ngân sách nhà nước: Quản lý chi ngân sách là tổ chức, giám sát quá trình phân phối và sử dụng quỹ tiền tệ tập trung nhằm thực hiện các chức năng của Nhà nước. Quản lý chi ngân sách bao gồm các khâu lập dự toán, chấp hành dự toán, kế toán, kiểm soát và quyết toán chi ngân sách.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: ngân sách nhà nước, chi ngân sách nhà nước, dự toán chi ngân sách, chấp hành chi ngân sách, quyết toán chi ngân sách, kiểm soát chi ngân sách, và các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý chi ngân sách như điều kiện kinh tế - xã hội, chính sách và thể chế kinh tế, cơ chế quản lý ngân sách, nhận thức và trình độ cán bộ quản lý.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp thu thập thông tin thứ cấp và sơ cấp. Thông tin thứ cấp được thu thập từ các báo cáo tài chính, văn bản pháp luật, số liệu thống kê của UBND thành phố Cẩm Phả và các cơ quan liên quan trong giai đoạn 2015-2017. Thông tin sơ cấp được thu thập qua khảo sát bằng bảng hỏi với 66 cán bộ thuộc cơ quan tài chính địa phương và 30 đơn vị sử dụng ngân sách trên địa bàn.

Phương pháp chọn mẫu áp dụng công thức Slovin với sai số 5%, đảm bảo tính đại diện cho đối tượng nghiên cứu. Phân tích dữ liệu sử dụng các kỹ thuật thống kê mô tả, so sánh số tuyệt đối và tương đối, phân tổ thống kê, bảng và đồ thị thống kê để đánh giá thực trạng quản lý chi ngân sách. Điểm trung bình theo thang đo Likert được sử dụng để đánh giá mức độ hiệu quả các khía cạnh quản lý chi ngân sách.

Timeline nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2015-2017 với mục tiêu đề xuất giải pháp đến năm 2022, nhằm nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách trên địa bàn thành phố Cẩm Phả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng lập dự toán chi ngân sách: Qua khảo sát, 72% cán bộ đánh giá công tác lập dự toán chi ngân sách ở mức khá và tốt, tuy nhiên vẫn còn 28% cho rằng công tác này chưa chủ động, phụ thuộc nhiều vào cấp trên. Dự toán chi đầu tư phát triển tăng trung bình 8% mỗi năm trong giai đoạn 2015-2017, phản ánh sự chú trọng phát triển cơ sở hạ tầng.

  2. Chấp hành dự toán chi ngân sách: Tỷ lệ thực hiện chi ngân sách so với dự toán đạt khoảng 95% trong các năm nghiên cứu, cho thấy công tác chấp hành dự toán tương đối sát với kế hoạch. Tuy nhiên, có hiện tượng vượt chi ở một số đơn vị, chiếm khoảng 7% tổng số đơn vị khảo sát.

  3. Quyết toán chi ngân sách: Công tác quyết toán chi ngân sách còn tồn tại sai phạm, với số tiền vi phạm qua thanh tra, kiểm tra trong giai đoạn 2015-2017 ước tính khoảng 1,2 tỷ đồng. Khoảng 65% cán bộ cho rằng công tác quyết toán chưa được thực hiện nghiêm túc, dẫn đến thất thoát ngân sách.

  4. Thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm: Công tác thanh tra, kiểm tra chi ngân sách được thực hiện thường xuyên, nhưng hiệu quả chưa cao. Tỷ lệ xử lý các sai phạm chiếm khoảng 60% số vụ phát hiện, cho thấy còn nhiều hạn chế trong việc xử lý triệt để các vi phạm.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy công tác quản lý chi ngân sách tại thành phố Cẩm Phả đã đạt được những tiến bộ nhất định, đặc biệt trong việc lập dự toán và chấp hành dự toán chi ngân sách. Tuy nhiên, các tồn tại như lập dự toán chưa chủ động, quyết toán chi chưa nghiêm túc và sai phạm trong chi tiêu vẫn còn phổ biến. Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ nhận thức chưa đầy đủ của một số cán bộ, trình độ quản lý còn hạn chế, cùng với hệ thống thông tin quản lý chưa đồng bộ và thiếu minh bạch.

So sánh với kinh nghiệm quản lý chi ngân sách tại các địa phương như thành phố Hồ Chí Minh và thị xã Phúc Yên, nơi có tỷ lệ thực hiện dự toán chi ngân sách đạt trên 98% và công tác kiểm soát chi được thực hiện chặt chẽ, thành phố Cẩm Phả cần tăng cường hơn nữa công tác giám sát, kiểm tra và nâng cao năng lực cán bộ quản lý. Việc áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý chi ngân sách cũng là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả quản lý.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ thực hiện dự toán chi ngân sách theo năm, biểu đồ tròn phân bổ cơ cấu chi ngân sách theo lĩnh vực, và bảng tổng hợp số tiền vi phạm qua thanh tra, kiểm tra chi ngân sách trong giai đoạn nghiên cứu.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác lập dự toán chi ngân sách: Động viên các đơn vị xã, phường chủ động xây dựng dự toán sát thực tế, dựa trên phân tích, dự báo kinh tế - xã hội địa phương. Mục tiêu nâng tỷ lệ dự toán được lập chủ động lên trên 90% trong vòng 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND thành phố phối hợp với các phòng ban chuyên môn.

  2. Nâng cao hiệu quả chấp hành dự toán chi ngân sách: Thực hiện nghiêm túc việc cấp phát ngân sách theo dự toán đã duyệt, hạn chế vượt chi. Áp dụng hệ thống kiểm soát chi tự động để giám sát kịp thời. Mục tiêu giảm tỷ lệ vượt chi xuống dưới 3% trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: Kho bạc Nhà nước thành phố và cơ quan tài chính.

  3. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm: Đẩy mạnh thanh tra, kiểm toán định kỳ và đột xuất các đơn vị sử dụng ngân sách, xử lý nghiêm các sai phạm để nâng cao tính răn đe. Mục tiêu xử lý triệt để trên 90% các vụ vi phạm phát hiện được trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Thanh tra thành phố, Sở Tài chính.

  4. Nâng cao trình độ cán bộ quản lý chi ngân sách: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ quản lý ngân sách, ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý chi ngân sách. Mục tiêu 100% cán bộ quản lý chi ngân sách được đào tạo trong vòng 3 năm. Chủ thể thực hiện: UBND thành phố phối hợp với các cơ sở đào tạo.

  5. Đổi mới cơ chế, chính sách quản lý và cải thiện tính công khai minh bạch: Áp dụng phần mềm quản lý ngân sách hiện đại, công khai thông tin chi ngân sách trên các kênh truyền thông để tăng cường giám sát của cộng đồng. Mục tiêu hoàn thiện hệ thống công khai minh bạch trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND thành phố, Sở Tài chính.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách địa phương: Nghiên cứu giúp nâng cao năng lực lập kế hoạch, chấp hành và kiểm soát chi ngân sách, từ đó nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách tại địa phương.

  2. Nhà hoạch định chính sách tài chính công: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng và điều chỉnh chính sách quản lý chi ngân sách phù hợp với điều kiện thực tế của các thành phố công nghiệp như Cẩm Phả.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Tài liệu tham khảo hữu ích về lý thuyết và thực tiễn quản lý chi ngân sách nhà nước, phương pháp nghiên cứu và phân tích số liệu thực tế.

  4. Các cơ quan thanh tra, kiểm toán và kiểm soát tài chính: Hỗ trợ trong việc đánh giá hiệu quả công tác quản lý chi ngân sách, phát hiện và xử lý các sai phạm trong chi tiêu ngân sách nhà nước.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý chi ngân sách nhà nước là gì?
    Quản lý chi ngân sách nhà nước là quá trình tổ chức, giám sát và điều chỉnh việc phân phối và sử dụng các khoản chi ngân sách nhằm đảm bảo hiệu quả và đúng mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội. Ví dụ, việc lập dự toán chi ngân sách và kiểm soát chi tiêu theo dự toán là các hoạt động quản lý chi ngân sách.

  2. Tại sao quản lý chi ngân sách tại địa phương lại quan trọng?
    Quản lý chi ngân sách tại địa phương giúp đảm bảo nguồn lực tài chính được sử dụng hiệu quả, phục vụ phát triển kinh tế - xã hội địa phương, đồng thời giảm thiểu thất thoát, lãng phí. Thành phố Cẩm Phả với đặc thù công nghiệp phát triển cần quản lý chi ngân sách chặt chẽ để thúc đẩy tăng trưởng bền vững.

  3. Những nhân tố nào ảnh hưởng đến quản lý chi ngân sách?
    Các nhân tố bao gồm điều kiện kinh tế - xã hội, chính sách và thể chế kinh tế, cơ chế quản lý ngân sách, nhận thức và trình độ cán bộ quản lý, cũng như hệ thống thông tin và công nghệ quản lý. Ví dụ, trình độ cán bộ thấp có thể dẫn đến lập dự toán không chính xác và quyết toán sai quy định.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách?
    Cần tăng cường đào tạo cán bộ, áp dụng công nghệ thông tin, thực hiện kiểm tra, thanh tra thường xuyên, nâng cao tính minh bạch và công khai trong quản lý ngân sách. Thành phố Cẩm Phả có thể học hỏi kinh nghiệm từ các địa phương như thành phố Hồ Chí Minh và thị xã Phúc Yên.

  5. Các bước chính trong chu trình quản lý chi ngân sách là gì?
    Chu trình quản lý chi ngân sách gồm lập dự toán chi ngân sách, chấp hành dự toán, kế toán và kiểm soát chi ngân sách, quyết toán chi ngân sách, và thanh tra, kiểm tra chi ngân sách. Mỗi bước đều có vai trò quan trọng trong đảm bảo sử dụng ngân sách hiệu quả và đúng quy định.

Kết luận

  • Luận văn đã phân tích thực trạng quản lý chi ngân sách trên địa bàn thành phố Cẩm Phả giai đoạn 2015-2017, chỉ ra những thành tựu và hạn chế trong công tác lập dự toán, chấp hành, quyết toán và kiểm soát chi ngân sách.
  • Nhận diện các nhân tố khách quan và chủ quan ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý chi ngân sách, bao gồm điều kiện kinh tế - xã hội, chính sách quản lý, trình độ cán bộ và hệ thống thông tin.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách, tập trung vào tăng cường lập dự toán, nâng cao chấp hành dự toán, kiểm soát chi, đào tạo cán bộ và minh bạch tài chính.
  • Nghiên cứu có giá trị thực tiễn cao, cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý tài chính công tại thành phố Cẩm Phả và các địa phương tương tự.
  • Khuyến nghị các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi đánh giá hiệu quả và mở rộng nghiên cứu đến các lĩnh vực ngân sách khác nhằm hoàn thiện hệ thống quản lý ngân sách nhà nước.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý ngân sách thành phố Cẩm Phả cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tăng cường đào tạo và ứng dụng công nghệ thông tin để nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững.