Tổng quan nghiên cứu

Quan hệ Mỹ - Việt Nam đã trải qua nhiều bước phát triển quan trọng kể từ khi bình thường hóa quan hệ ngoại giao vào năm 1995. Đặc biệt, trong giai đoạn 2017 - 2020 dưới thời Tổng thống Mỹ Donald Trump, mối quan hệ này đã có những bước tiến vượt bậc trên nhiều lĩnh vực như chính trị - ngoại giao, thương mại - đầu tư, an ninh - quốc phòng và hợp tác y tế. Tổng kim ngạch thương mại song phương đã tăng từ 47,15 tỷ USD năm 2016 lên khoảng 90,8 tỷ USD năm 2020, trong đó Mỹ trở thành thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là làm rõ các nhân tố tác động, thực trạng quan hệ Mỹ - Việt Nam trong giai đoạn này, đồng thời dự báo triển vọng và đề xuất các hàm ý chính sách phù hợp. Phạm vi nghiên cứu bao gồm thời gian từ năm 1995 đến năm 2023, tập trung phân tích sâu giai đoạn 2017 - 2020, với phạm vi không gian là quan hệ song phương giữa hai nước và phạm vi lĩnh vực gồm chính trị - ngoại giao, thương mại - đầu tư, an ninh - quốc phòng và hợp tác y tế, môi trường. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho hoạch định chính sách đối ngoại của Việt Nam trong bối cảnh cạnh tranh chiến lược khu vực và toàn cầu ngày càng gay gắt.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng các lý thuyết quan hệ quốc tế như thuyết Hiện thực mới và lý thuyết Đối tác chiến lược để phân tích các động lực và chiến lược của Mỹ và Việt Nam trong bối cảnh cạnh tranh khu vực. Mô hình nghiên cứu tập trung vào các nhân tố khách quan (đại dịch COVID-19, tình hình khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, Đông Nam Á) và nhân tố chủ quan (chính sách đối ngoại của hai nước, các chuyến thăm cấp cao, các thỏa thuận hợp tác). Các khái niệm chính bao gồm: quan hệ đối tác toàn diện, chiến lược Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do và rộng mở, hợp tác an ninh - quốc phòng, hợp tác kinh tế - thương mại, và hợp tác y tế - môi trường.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp liên ngành, kết hợp nghiên cứu lịch sử, tổng hợp và phân tích tài liệu, phân tích chính sách và dự báo. Nguồn dữ liệu bao gồm các báo cáo chính thức của chính phủ Mỹ và Việt Nam, số liệu thống kê thương mại và đầu tư từ Tổng cục Hải quan và Bộ Kế hoạch và Đầu tư Việt Nam, các văn bản pháp luật và thỏa thuận song phương, cùng các bài viết học thuật trong và ngoài nước. Cỡ mẫu nghiên cứu là toàn bộ các tài liệu và số liệu liên quan đến quan hệ Mỹ - Việt Nam giai đoạn 1995-2023, tập trung phân tích sâu giai đoạn 2017-2020. Phương pháp chọn mẫu là chọn lọc các nguồn tin cậy, có tính đại diện và cập nhật. Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp định tính và định lượng, so sánh các chỉ số thương mại, đầu tư, và các hoạt động hợp tác chính trị - ngoại giao. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2022 đến cuối năm 2023, đảm bảo cập nhật các diễn biến mới nhất.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng cường hợp tác chính trị - ngoại giao: Trong giai đoạn 2017-2020, quan hệ chính trị - ngoại giao giữa Mỹ và Việt Nam được thúc đẩy mạnh mẽ với nhiều chuyến thăm cấp cao, như chuyến thăm Việt Nam của Tổng thống Donald Trump năm 2017 và Hội nghị Thượng đỉnh Mỹ - Triều Tiên năm 2019 tại Hà Nội. Các thỏa thuận hợp tác chiến lược được ký kết, củng cố vị thế của Việt Nam trong chiến lược Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương của Mỹ.

  2. Thương mại song phương tăng trưởng vượt bậc: Tổng kim ngạch thương mại hai chiều tăng từ 47,15 tỷ USD năm 2016 lên 90,8 tỷ USD năm 2020, tăng gần 93%. Mỹ trở thành thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam, chiếm 22,5% tổng kim ngạch xuất khẩu. Các mặt hàng chủ lực gồm dệt may (24,9%), điện thoại và linh kiện (11,7%), giày dép (10,7%) và máy tính, linh kiện điện tử (9,6%).

  3. Đầu tư trực tiếp của Mỹ vào Việt Nam tăng mạnh: Tổng vốn đầu tư trực tiếp của Mỹ đạt khoảng 10,6 tỷ USD giai đoạn 2017-2020, tăng gấp 2,5 lần so với giai đoạn trước đó. Mỹ trở thành nhà đầu tư nước ngoài lớn thứ 10 tại Việt Nam năm 2020, với các dự án quy mô lớn như của Intel và First Solar.

  4. Hợp tác an ninh - quốc phòng được mở rộng: Mỹ và Việt Nam tăng cường đối thoại chính sách quốc phòng, hợp tác trong an ninh hàng hải và hỗ trợ kỹ thuật. Mỹ đã dỡ bỏ lệnh cấm bán vũ khí sát thương cho Việt Nam từ năm 2016, tạo điều kiện nâng cao năng lực quốc phòng của Việt Nam.

Thảo luận kết quả

Sự phát triển quan hệ Mỹ - Việt Nam dưới thời Tổng thống Donald Trump phản ánh sự chuyển dịch chiến lược của Mỹ trong khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, nhằm kiềm chế ảnh hưởng ngày càng lớn của Trung Quốc. Việt Nam được xem là đối tác chiến lược quan trọng, vừa là thị trường kinh tế tiềm năng, vừa là đồng minh an ninh trong bối cảnh căng thẳng Biển Đông. Các số liệu thương mại và đầu tư cho thấy sự tăng trưởng bền vững, bất chấp tác động tiêu cực của đại dịch COVID-19. So với các nghiên cứu trước đây, kết quả này khẳng định xu hướng hợp tác sâu rộng hơn, đặc biệt trong lĩnh vực an ninh và kinh tế. Biểu đồ thể hiện sự tăng trưởng kim ngạch thương mại và đầu tư qua các năm sẽ minh họa rõ nét cho các phát hiện này. Tuy nhiên, thách thức vẫn tồn tại như sự cạnh tranh chiến lược giữa các cường quốc, rủi ro từ đại dịch và các vấn đề nội bộ của mỗi nước. Việc duy trì cân bằng lợi ích và phát huy vai trò trung tâm của ASEAN là yếu tố then chốt để thúc đẩy quan hệ song phương bền vững.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đối thoại chính trị và ngoại giao: Việt Nam và Mỹ cần duy trì và mở rộng các kênh đối thoại cấp cao, thúc đẩy trao đổi đoàn thường xuyên nhằm tăng cường hiểu biết và phối hợp chính sách, đặc biệt trong bối cảnh cạnh tranh khu vực gia tăng. Thời gian thực hiện: liên tục, chủ thể: Bộ Ngoại giao hai nước.

  2. Đẩy mạnh hợp tác kinh tế - thương mại: Việt Nam cần tận dụng các hiệp định thương mại tự do và cơ chế hợp tác hiện có để đa dạng hóa sản phẩm xuất khẩu sang Mỹ, đồng thời cải thiện môi trường đầu tư để thu hút thêm vốn đầu tư trực tiếp từ Mỹ. Thời gian thực hiện: 2024-2026, chủ thể: Bộ Công Thương, Bộ Kế hoạch và Đầu tư.

  3. Mở rộng hợp tác an ninh - quốc phòng: Hai bên nên tăng cường hợp tác trong đào tạo, chia sẻ thông tin tình báo và hỗ trợ kỹ thuật nhằm nâng cao năng lực bảo vệ chủ quyền và an ninh hàng hải, góp phần duy trì hòa bình khu vực. Thời gian thực hiện: 2024-2025, chủ thể: Bộ Quốc phòng hai nước.

  4. Tăng cường hợp tác y tế và ứng phó khẩn cấp: Phát huy kinh nghiệm hợp tác trong đại dịch COVID-19, hai nước cần xây dựng các cơ chế phối hợp ứng phó khẩn cấp, chia sẻ công nghệ y tế và hỗ trợ phát triển hệ thống y tế cộng đồng. Thời gian thực hiện: 2024-2027, chủ thể: Bộ Y tế, các tổ chức y tế liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà hoạch định chính sách đối ngoại và an ninh: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và phân tích sâu sắc giúp xây dựng chiến lược hợp tác hiệu quả với Mỹ trong bối cảnh cạnh tranh khu vực.

  2. Giảng viên và sinh viên chuyên ngành Quan hệ quốc tế: Tài liệu tham khảo hữu ích cho việc nghiên cứu, giảng dạy về quan hệ Mỹ - Việt Nam và chính sách đối ngoại trong khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.

  3. Doanh nghiệp và nhà đầu tư: Cung cấp thông tin chi tiết về xu hướng thương mại và đầu tư giữa hai nước, giúp doanh nghiệp định hướng chiến lược kinh doanh và đầu tư phù hợp.

  4. Các tổ chức nghiên cứu và phân tích chính sách: Luận văn là nguồn dữ liệu và phân tích cập nhật, hỗ trợ các tổ chức trong việc đánh giá và dự báo xu hướng quan hệ quốc tế.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quan hệ Mỹ - Việt Nam dưới thời Tổng thống Donald Trump có điểm gì nổi bật?
    Quan hệ được thúc đẩy mạnh mẽ trên nhiều lĩnh vực, đặc biệt là chính trị - ngoại giao với các chuyến thăm cấp cao, thương mại tăng gần gấp đôi từ 2016 đến 2020, và hợp tác an ninh được mở rộng.

  2. Đại dịch COVID-19 ảnh hưởng thế nào đến quan hệ hai nước?
    Dịch bệnh gây gián đoạn giao lưu, nhưng cũng thúc đẩy hợp tác y tế, hỗ trợ vaccine và thiết bị y tế, đồng thời tăng cường phối hợp trong phòng chống dịch.

  3. Mỹ có vai trò gì trong chiến lược Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương liên quan đến Việt Nam?
    Mỹ xem Việt Nam là đối tác chiến lược quan trọng để cân bằng ảnh hưởng Trung Quốc, hỗ trợ nâng cao năng lực an ninh hàng hải và thúc đẩy hợp tác kinh tế.

  4. Các lĩnh vực hợp tác kinh tế nào phát triển mạnh nhất?
    Dệt may, điện thoại và linh kiện, giày dép, máy tính và linh kiện điện tử là các ngành xuất khẩu chủ lực của Việt Nam sang Mỹ.

  5. Việt Nam cần làm gì để phát huy lợi thế trong quan hệ với Mỹ?
    Việt Nam cần đa dạng hóa sản phẩm xuất khẩu, cải thiện môi trường đầu tư, tăng cường đối thoại chính trị và mở rộng hợp tác an ninh, y tế để tận dụng tối đa cơ hội hợp tác.

Kết luận

  • Quan hệ Mỹ - Việt Nam dưới thời Tổng thống Donald Trump (2017-2020) có sự phát triển toàn diện, đặc biệt trong chính trị - ngoại giao, thương mại và an ninh.
  • Kim ngạch thương mại song phương tăng gần gấp đôi, Mỹ trở thành thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam.
  • Hợp tác an ninh - quốc phòng được mở rộng với việc dỡ bỏ lệnh cấm bán vũ khí sát thương.
  • Đại dịch COVID-19 vừa là thách thức vừa là cơ hội thúc đẩy hợp tác y tế và phòng chống dịch.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung vào tăng cường đối thoại, đa dạng hóa hợp tác kinh tế, mở rộng an ninh và phát triển hợp tác y tế.

Luận văn đóng góp một cái nhìn toàn diện và cập nhật về quan hệ Mỹ - Việt Nam, cung cấp cơ sở khoa học cho hoạch định chính sách và nghiên cứu học thuật. Đề nghị các nhà nghiên cứu, hoạch định chính sách và doanh nghiệp quan tâm tiếp tục theo dõi và khai thác các cơ hội hợp tác trong bối cảnh khu vực và toàn cầu biến động.