Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh điện ảnh Việt Nam phát triển mạnh mẽ, dòng phim dành cho tuổi mới lớn ngày càng thu hút sự quan tâm của công chúng và giới nghiên cứu. Theo ước tính, nhóm khán giả tuổi mới lớn (từ 10 đến 25 tuổi) chiếm tỷ lệ lớn trong tổng số người xem phim tại các rạp chiếu, đồng thời là lực lượng lao động chủ đạo trong tương lai gần. Luận văn tập trung nghiên cứu nghệ thuật dàn dựng trong hai bộ phim nổi bật chuyển thể từ tác phẩm văn học của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh: Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh (2015) của đạo diễn Victor Vũ và Cô gái đến từ hôm qua (2017) của đạo diễn Phan Gia Nhật Linh. Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích và so sánh nghệ thuật dàn dựng và dựng phim trong hai tác phẩm, từ đó rút ra những đặc trưng nghệ thuật phù hợp với đối tượng tuổi mới lớn, đồng thời góp phần nâng cao chất lượng phim điện ảnh dành cho nhóm khán giả này. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hai bộ phim được công chiếu tại Việt Nam trong giai đoạn 2015-2017, với bối cảnh quay chủ yếu tại các địa phương như Phú Yên, Khánh Hòa, Đà Nẵng và TP. Hồ Chí Minh. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho các nhà làm phim, đồng thời góp phần phát triển dòng phim tuổi mới lớn, đáp ứng nhu cầu giải trí và giáo dục của xã hội hiện đại.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn áp dụng hai lý thuyết chính trong nghiên cứu nghệ thuật điện ảnh: nghệ thuật dàn cảnh (mise-en-scène) và nghệ thuật dựng phim (montage). Nghệ thuật dàn cảnh được hiểu là việc bố trí các yếu tố trong khung hình như nhân vật, đạo cụ, ánh sáng, màu sắc nhằm tạo nên không gian và cảm xúc cho cảnh quay. Đây là công cụ quan trọng để thể hiện câu chuyện một cách trực quan và tạo nên dấu ấn thẩm mỹ riêng cho bộ phim. Nghệ thuật dựng phim là quá trình sắp xếp, cắt ghép các cảnh quay để tạo nên mạch truyện, nhịp điệu và ý nghĩa sâu sắc cho tác phẩm. Các khái niệm chính bao gồm:

  • Tuổi mới lớn (coming-of-age): giai đoạn chuyển tiếp từ trẻ con sang người lớn, với tâm lý và tính cách chưa định hình rõ ràng.
  • Dàn cảnh (mise-en-scène): bố trí không gian, nhân vật, ánh sáng, màu sắc trong khung hình.
  • Dựng phim (montage): kỹ thuật cắt ghép các cảnh quay để tạo nhịp điệu và ý nghĩa.
  • Phong cách đạo diễn: dấu ấn cá nhân thể hiện qua cách dàn dựng và dựng phim.
  • Thể loại phim tuổi mới lớn: phim tập trung vào sự trưởng thành, tâm lý và các mối quan hệ của nhân vật trẻ tuổi.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp kết hợp so sánh, khảo sát xã hội học và phân tích nội dung. Nguồn dữ liệu chính bao gồm hai bộ phim Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh và Cô gái đến từ hôm qua, cùng các bài báo, phê bình điện ảnh và tài liệu học thuật liên quan. Cỡ mẫu nghiên cứu là toàn bộ các cảnh quay trong hai bộ phim, với tổng số cảnh lần lượt là khoảng 70 và 106 cảnh. Phương pháp chọn mẫu là chọn toàn bộ các cảnh để phân tích chi tiết nghệ thuật dàn dựng và dựng phim. Phân tích dữ liệu dựa trên việc thống kê số lượng cảnh, phân cảnh, kỹ thuật dựng phim, bố cục dàn cảnh, kết hợp với so sánh phong cách của hai đạo diễn Victor Vũ và Phan Gia Nhật Linh. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2015 đến 2022, bao gồm giai đoạn công chiếu phim, thu thập dữ liệu và phân tích.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nghệ thuật dàn cảnh trong Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh tập trung vào cảnh ngoại chiếm ưu thế với các bối cảnh thiên nhiên tươi đẹp như cánh đồng lúa, con suối, rừng thưa tại Phú Yên và Khánh Hòa. Các cảnh nội được bố trí đơn giản, chân thực với đồ vật đời thường, tạo nên không gian sống động và gần gũi. Tỷ lệ cảnh ngoại chiếm khoảng 60% tổng số cảnh, góp phần tạo nên vẻ đẹp thơ mộng, lãng mạn phù hợp với tâm hồn tuổi mới lớn.

  2. Phim Cô gái đến từ hôm qua sử dụng nhiều cảnh ngoại trong bối cảnh đô thị nhỏ, với 106 cảnh quay đa dạng, tập trung vào sân trường, phố phường, bờ sông và các địa điểm quen thuộc. Cảnh ngoại chiếm khoảng 65% tổng số cảnh, được dàn dựng với bố cục chặt chẽ, sử dụng kỹ thuật số hỗ trợ tạo hiệu ứng hài hước và sinh động, phản ánh cuộc sống hiện đại của tuổi trẻ.

  3. Phong cách dựng phim của Victor Vũ trong Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh là dựng nối tiếp với trật tự tuyến tính, chia phim thành hai nửa rõ rệt, trong đó 44 cảnh đầu là hồi cố quá khứ. Nhịp phim được điều chỉnh linh hoạt bằng cách sử dụng số phân cảnh và độ dài cảnh khác nhau, kết hợp thủ pháp dựng phim trữ tình và đối lập để tạo cảm xúc sâu sắc. Ví dụ, cảnh trung thu vui tươi kéo dài 3 phút tạo hiệu ứng lan tỏa niềm vui, trong khi cảnh cháy nhà kho đối lập tạo cảm xúc bi thương.

  4. Phan Gia Nhật Linh trong Cô gái đến từ hôm qua chú trọng dàn cảnh nhóm nhân vật và bố cục cảnh ngoại, tạo hiệu ứng "đám đông" sinh động và hài hước. Phim sử dụng kỹ thuật dựng phim hiện đại, xen kẽ các cảnh hài hước và cảm xúc nhẹ nhàng, phù hợp với phong cách trẻ trung, tươi mới. Tỷ lệ cảnh nội và ngoại được cân đối để phản ánh chân thực cuộc sống học đường và tình cảm tuổi mới lớn.

Thảo luận kết quả

Sự khác biệt trong nghệ thuật dàn dựng và dựng phim giữa hai đạo diễn Victor Vũ và Phan Gia Nhật Linh phản ánh phong cách cá nhân và cách tiếp cận đề tài tuổi mới lớn. Victor Vũ ưu tiên tạo dựng không gian thiên nhiên thơ mộng, sử dụng dựng nối tiếp tuyến tính để dẫn dắt cảm xúc người xem, phù hợp với câu chuyện mang tính hoài niệm và lãng mạn. Trong khi đó, Phan Gia Nhật Linh khai thác bối cảnh đô thị hiện đại, sử dụng kỹ thuật dựng linh hoạt, nhấn mạnh yếu tố hài hước và sinh hoạt tập thể, tạo nên sự gần gũi với khán giả trẻ ngày nay.

So với các nghiên cứu trước đây về phim chuyển thể từ tác phẩm văn học, kết quả này khẳng định vai trò quan trọng của nghệ thuật dàn dựng và dựng phim trong việc truyền tải thông điệp và tạo nên phong cách riêng biệt cho từng bộ phim. Việc lựa chọn bối cảnh, cách bố trí cảnh quay và kỹ thuật dựng phim không chỉ phục vụ mục đích thẩm mỹ mà còn góp phần giáo dục, định hướng thẩm mỹ cho đối tượng tuổi mới lớn. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ cảnh ngoại và nội, bảng thống kê số phân cảnh theo từng loại dựng phim, giúp minh họa rõ nét sự khác biệt phong cách giữa hai đạo diễn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đầu tư vào khâu dàn cảnh thiên nhiên và bối cảnh thực tế phù hợp với nội dung phim tuổi mới lớn. Chủ thể thực hiện: các nhà sản xuất phim; Thời gian: 1-2 năm tới; Mục tiêu: nâng cao chất lượng hình ảnh và tạo không gian sống động, thu hút khán giả.

  2. Phát triển kỹ thuật dựng phim linh hoạt, kết hợp dựng nối tiếp và dựng đối lập để tạo nhịp điệu cảm xúc đa dạng. Chủ thể: đạo diễn và biên tập phim; Thời gian: trong quá trình hậu kỳ; Mục tiêu: tăng tính hấp dẫn và chiều sâu cho phim.

  3. Đào tạo chuyên sâu về nghệ thuật dàn dựng và dựng phim cho các đạo diễn trẻ, đặc biệt trong lĩnh vực phim tuổi mới lớn. Chủ thể: các trường đào tạo điện ảnh; Thời gian: liên tục; Mục tiêu: nâng cao năng lực sáng tạo và kỹ thuật cho thế hệ làm phim mới.

  4. Khuyến khích hợp tác giữa nhà nước và tư nhân trong sản xuất phim tuổi mới lớn để đảm bảo nguồn lực và chất lượng. Chủ thể: cơ quan quản lý văn hóa và các nhà đầu tư; Thời gian: dài hạn; Mục tiêu: phát triển bền vững dòng phim phục vụ giáo dục và giải trí.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Đạo diễn và nhà làm phim trẻ: Nghiên cứu giúp hiểu rõ kỹ thuật dàn dựng và dựng phim, từ đó phát triển phong cách cá nhân và nâng cao chất lượng tác phẩm.

  2. Sinh viên và giảng viên ngành điện ảnh, truyền thông: Cung cấp tài liệu tham khảo về nghệ thuật điện ảnh, đặc biệt trong lĩnh vực phim tuổi mới lớn và phim chuyển thể.

  3. Nhà nghiên cứu văn học và điện ảnh: Hỗ trợ phân tích mối quan hệ giữa văn học và điện ảnh, cũng như các yếu tố nghệ thuật trong chuyển thể phim.

  4. Nhà quản lý văn hóa và sản xuất phim: Giúp hoạch định chính sách, chiến lược phát triển dòng phim phục vụ đối tượng tuổi mới lớn, góp phần nâng cao chất lượng văn hóa đại chúng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Nghệ thuật dàn cảnh trong phim tuổi mới lớn có điểm gì đặc biệt?
    Dàn cảnh trong phim tuổi mới lớn thường tập trung tạo không gian gần gũi, chân thực hoặc thơ mộng, phản ánh tâm lý và thế giới quan của nhân vật trẻ tuổi. Ví dụ, trong Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh, cảnh đồng quê và thiên nhiên được dàn dựng tỉ mỉ để gợi nhớ ký ức tuổi thơ.

  2. Phương pháp dựng phim nào phù hợp với phim dành cho tuổi mới lớn?
    Dựng nối tiếp giúp câu chuyện rõ ràng, dễ theo dõi, trong khi dựng đối lập tạo điểm nhấn cảm xúc. Hai phương pháp này thường được kết hợp để tạo nhịp điệu sinh động, như trong phim Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh và Cô gái đến từ hôm qua.

  3. Vai trò của đạo diễn trong khâu dàn cảnh và dựng phim là gì?
    Đạo diễn quyết định phong cách, ý đồ nghệ thuật qua việc chỉ đạo dàn cảnh và dựng phim, phối hợp với các bộ phận khác để tạo nên tác phẩm hoàn chỉnh, thể hiện cá tính và thông điệp riêng.

  4. Làm thế nào để phim chuyển thể từ tác phẩm văn học giữ được tinh thần nguyên tác?
    Bằng cách đồng cảm sâu sắc với tác phẩm gốc, lựa chọn bối cảnh, nhân vật và kỹ thuật dựng phù hợp, đồng thời sáng tạo để phù hợp với ngôn ngữ điện ảnh, như hai bộ phim nghiên cứu đã làm rất tốt.

  5. Tại sao phim dành cho tuổi mới lớn lại quan trọng trong giáo dục và văn hóa?
    Phim tuổi mới lớn không chỉ giải trí mà còn giáo dục, định hướng thẩm mỹ và nhân cách cho thế hệ trẻ, góp phần xây dựng nền văn hóa lành mạnh và phát triển xã hội bền vững.

Kết luận

  • Luận văn đã phân tích chi tiết nghệ thuật dàn dựng và dựng phim trong hai bộ phim tuổi mới lớn nổi bật của điện ảnh Việt Nam.
  • Phong cách của đạo diễn Victor Vũ và Phan Gia Nhật Linh thể hiện sự đa dạng trong cách tiếp cận đề tài tuổi mới lớn, phù hợp với từng bối cảnh và đối tượng khán giả.
  • Kết quả nghiên cứu góp phần làm rõ vai trò của nghệ thuật dàn dựng và dựng phim trong việc tạo nên thành công của phim chuyển thể từ tác phẩm văn học.
  • Đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng phim tuổi mới lớn, đồng thời khuyến khích đào tạo và hợp tác sản xuất.
  • Khuyến khích các nhà làm phim, nhà nghiên cứu và quản lý văn hóa tiếp tục khai thác và phát triển dòng phim này trong tương lai gần.

Hành động tiếp theo: Các nhà làm phim và cơ sở đào tạo nên áp dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao kỹ năng và chất lượng sản phẩm, đồng thời mở rộng nghiên cứu sang các tác phẩm và thể loại phim khác dành cho tuổi mới lớn.