Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ngày càng phát triển, các đơn vị sự nghiệp công (ĐVSNCL) đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp dịch vụ công và thực hiện các chính sách xã hội của Nhà nước. Theo Nghị định 60/2021/NĐ-CP có hiệu lực từ ngày 15/8/2021, các ĐVSNCL được giao cơ chế tự chủ tài chính nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động, giảm sự phụ thuộc vào ngân sách nhà nước. Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam (Viện KHGDVN) là một ĐVSNCL điển hình, thực hiện tự chủ tài chính với tỷ lệ tự chủ lên đến khoảng 70%, trong khi kinh phí hoạt động thường xuyên được giao có chỉ tiêu tiết kiệm khoảng 10% hàng năm.

Tổ chức kế toán trong các ĐVSNCL là một bộ phận không thể thiếu, cung cấp thông tin tài chính chính xác, kịp thời cho lãnh đạo và cơ quan chủ quản nhằm ra quyết định đúng đắn, đồng thời đảm bảo quản lý tài chính hiệu quả, minh bạch. Tuy nhiên, thực trạng tổ chức kế toán tại Viện KHGDVN còn tồn tại nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý tài chính và hoạt động chung của đơn vị.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là hệ thống hóa cơ sở lý luận về tổ chức kế toán trong ĐVSNCL, phân tích thực trạng tổ chức kế toán tại Viện KHGDVN trong giai đoạn 2019-2021, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tài chính, góp phần phát triển bền vững đơn vị. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc hỗ trợ các ĐVSNCL khác trong quá trình chuyển đổi cơ chế tài chính theo hướng tự chủ, đồng thời góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và dịch vụ công.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết quản lý tài chính công: Nhấn mạnh vai trò của quản lý tài chính trong các đơn vị công lập, đặc biệt là các ĐVSNCL, nhằm đảm bảo sử dụng nguồn lực hiệu quả, minh bạch và tuân thủ pháp luật.
  • Mô hình tổ chức kế toán trong ĐVSNCL: Bao gồm các mô hình kế toán tập trung, phân tán và hỗn hợp, phù hợp với quy mô, phạm vi hoạt động và mức độ tự chủ tài chính của đơn vị.
  • Khái niệm về tổ chức kế toán: Tổ chức kế toán là sự thiết lập mối quan hệ giữa các yếu tố cấu thành hạch toán kế toán nhằm phát huy tối đa vai trò của kế toán trong quản lý tài chính và quản lý chung.
  • Khái niệm tự chủ tài chính: Quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm trong quản lý tài chính, khai thác và sử dụng nguồn lực tài chính theo quy định của pháp luật.
  • Các nguyên tắc tổ chức kế toán: Đảm bảo tính chính xác, kịp thời, đầy đủ, minh bạch và phù hợp với đặc thù hoạt động của đơn vị.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Luận văn sử dụng dữ liệu sơ cấp thu thập từ Viện KHGDVN trong giai đoạn 2019-2021, bao gồm báo cáo tài chính, quy trình kế toán, khảo sát và phỏng vấn cán bộ kế toán; dữ liệu thứ cấp từ các văn bản pháp luật, tài liệu nghiên cứu trong và ngoài nước.
  • Phương pháp chọn mẫu: Lựa chọn mẫu khảo sát là các cán bộ kế toán và lãnh đạo Viện KHGDVN có liên quan trực tiếp đến công tác kế toán và quản lý tài chính.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích định tính để đánh giá thực trạng tổ chức kế toán, phân tích định lượng dựa trên số liệu tài chính và báo cáo kế toán nhằm xác định các điểm mạnh, hạn chế và nguyên nhân.
  • Timeline nghiên cứu: Quá trình nghiên cứu kéo dài từ tháng 1/2019 đến tháng 12/2021, bao gồm thu thập dữ liệu, xử lý, phân tích và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng tổ chức bộ máy kế toán: Viện KHGDVN áp dụng mô hình kế toán hỗn hợp, với bộ máy kế toán gồm phòng kế toán trung tâm và các bộ phận kế toán trực thuộc. Tuy nhiên, tỷ lệ nhân sự kế toán còn hạn chế, chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu chuyên môn và phân công nhiệm vụ chưa rõ ràng. Khoảng 30% nhân viên kế toán chưa được đào tạo chuyên sâu về kế toán hành chính sự nghiệp.

  2. Hệ thống chứng từ và tài khoản kế toán: Viện đã xây dựng hệ thống chứng từ kế toán theo Thông tư 107/2017/TT-BTC, tuy nhiên việc áp dụng chưa đồng bộ, một số chứng từ chưa được kiểm tra kỹ lưỡng trước khi ghi sổ. Hệ thống tài khoản kế toán được lựa chọn phù hợp nhưng còn thiếu các tài khoản chi tiết phục vụ quản lý nội bộ, dẫn đến khó khăn trong việc phân tích chi tiết chi phí.

  3. Công tác ghi sổ và báo cáo tài chính: Báo cáo tài chính được lập đầy đủ theo quy định, tuy nhiên thời gian lập báo cáo còn chậm, trung bình mất khoảng 45 ngày sau khi kết thúc kỳ kế toán, vượt quá quy định 90 ngày. Tỷ lệ sai sót trong báo cáo tài chính khoảng 5%, chủ yếu do lỗi nhập liệu và thiếu kiểm tra chéo.

  4. Kiểm tra kế toán và ứng dụng công nghệ thông tin: Công tác kiểm tra kế toán thường xuyên được thực hiện nhưng chưa có hệ thống kiểm tra nội bộ chặt chẽ, dẫn đến một số sai sót chưa được phát hiện kịp thời. Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong kế toán còn hạn chế, chỉ khoảng 40% nghiệp vụ kế toán được xử lý qua phần mềm, ảnh hưởng đến tốc độ và độ chính xác của thông tin.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các hạn chế trên xuất phát từ việc Viện KHGDVN đang trong quá trình chuyển đổi cơ chế tài chính theo mô hình tự chủ, đòi hỏi bộ máy kế toán phải thích ứng nhanh với các yêu cầu mới về quản lý tài chính và báo cáo. So với các nghiên cứu trong nước về tổ chức kế toán tại các đơn vị sự nghiệp công, kết quả nghiên cứu cho thấy Viện KHGDVN có nhiều điểm tương đồng về khó khăn trong tổ chức bộ máy và áp dụng công nghệ thông tin.

Việc tổ chức bộ máy kế toán chưa hợp lý làm giảm hiệu quả quản lý, gây khó khăn trong việc cung cấp thông tin kịp thời cho lãnh đạo. Hệ thống chứng từ và tài khoản chưa chi tiết ảnh hưởng đến khả năng phân tích và kiểm soát chi phí, làm giảm tính minh bạch tài chính. Thời gian lập báo cáo tài chính kéo dài và tỷ lệ sai sót cao ảnh hưởng đến chất lượng thông tin quản lý. Việc kiểm tra kế toán chưa chặt chẽ và ứng dụng CNTT hạn chế làm giảm hiệu quả kiểm soát nội bộ.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện tỷ lệ nhân sự kế toán được đào tạo, tỷ lệ sai sót trong báo cáo tài chính theo năm, mức độ ứng dụng CNTT trong kế toán, và sơ đồ mô hình tổ chức bộ máy kế toán hiện tại của Viện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo và nâng cao năng lực nhân sự kế toán: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về kế toán hành chính sự nghiệp và kỹ năng ứng dụng công nghệ thông tin cho cán bộ kế toán. Mục tiêu đạt 100% nhân viên kế toán được đào tạo trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo Viện phối hợp với các cơ sở đào tạo chuyên ngành.

  2. Hoàn thiện hệ thống chứng từ và tài khoản kế toán: Xây dựng và bổ sung các tài khoản chi tiết phục vụ quản lý nội bộ, đồng thời thiết lập quy trình kiểm tra chứng từ chặt chẽ trước khi ghi sổ. Thời gian thực hiện: 6 tháng. Chủ thể thực hiện: Phòng kế toán và Ban quản lý tài chính.

  3. Rút ngắn thời gian lập báo cáo tài chính và nâng cao chất lượng báo cáo: Áp dụng quy trình kiểm tra chéo và sử dụng phần mềm kế toán hiện đại để giảm thiểu sai sót và đẩy nhanh tiến độ lập báo cáo. Mục tiêu giảm thời gian lập báo cáo xuống dưới 30 ngày. Chủ thể thực hiện: Phòng kế toán, Ban lãnh đạo Viện.

  4. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác kế toán: Triển khai phần mềm kế toán tích hợp, đào tạo sử dụng và xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ tự động. Mục tiêu đạt 80% nghiệp vụ kế toán được xử lý qua phần mềm trong 18 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo Viện, phòng CNTT và phòng kế toán.

  5. Tăng cường công tác kiểm tra, kiểm soát kế toán: Thiết lập bộ phận kiểm tra nội bộ chuyên trách, thực hiện kiểm tra định kỳ và đột xuất nhằm phát hiện và xử lý kịp thời các sai sót. Thời gian triển khai: 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo Viện và phòng kế toán.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo các đơn vị sự nghiệp công: Giúp hiểu rõ về tổ chức kế toán trong mô hình tự chủ tài chính, từ đó xây dựng chiến lược quản lý tài chính hiệu quả, nâng cao năng lực quản trị đơn vị.

  2. Cán bộ kế toán và tài chính: Cung cấp kiến thức chuyên sâu về tổ chức bộ máy kế toán, hệ thống chứng từ, tài khoản và báo cáo tài chính phù hợp với đặc thù ĐVSNCL, đồng thời hướng dẫn áp dụng công nghệ thông tin trong kế toán.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kế toán, kiểm toán: Là tài liệu tham khảo quý giá về lý thuyết và thực tiễn tổ chức kế toán trong ĐVSNCL, đặc biệt trong bối cảnh chuyển đổi cơ chế tài chính theo Nghị định 60/2021/NĐ-CP.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước và các cơ quan chủ quản: Hỗ trợ đánh giá thực trạng tổ chức kế toán tại các ĐVSNCL, từ đó xây dựng chính sách, quy định phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tổ chức kế toán trong đơn vị sự nghiệp công có điểm gì khác biệt so với doanh nghiệp?
    Tổ chức kế toán trong ĐVSNCL tập trung vào quản lý tài chính công, tuân thủ chế độ kế toán hành chính sự nghiệp, phản ánh chính xác việc sử dụng ngân sách nhà nước và các nguồn tài chính công, trong khi doanh nghiệp chú trọng vào lợi nhuận và báo cáo tài chính theo chuẩn mực kế toán doanh nghiệp.

  2. Mô hình kế toán nào phù hợp nhất với đơn vị sự nghiệp công có quy mô lớn và phân tán?
    Mô hình kế toán hỗn hợp (kết hợp tập trung và phân tán) phù hợp với đơn vị quy mô lớn, hoạt động trên nhiều địa bàn, giúp cân bằng giữa quản lý tập trung và tự chủ tại các đơn vị trực thuộc.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra kế toán trong ĐVSNCL?
    Cần thiết lập bộ phận kiểm tra nội bộ chuyên trách, thực hiện kiểm tra định kỳ và đột xuất, đồng thời ứng dụng công nghệ thông tin để tự động hóa kiểm soát, giảm thiểu sai sót và tăng tính minh bạch.

  4. Tại sao việc ứng dụng công nghệ thông tin trong kế toán lại quan trọng?
    Ứng dụng CNTT giúp xử lý nhanh chóng, chính xác các nghiệp vụ kế toán, giảm thiểu sai sót, nâng cao hiệu quả quản lý thông tin tài chính và hỗ trợ ra quyết định kịp thời.

  5. Các đơn vị sự nghiệp công cần làm gì để thích ứng với cơ chế tự chủ tài chính?
    Cần hoàn thiện tổ chức bộ máy kế toán, nâng cao năng lực nhân sự, xây dựng hệ thống chứng từ và tài khoản phù hợp, đẩy mạnh ứng dụng CNTT, đồng thời tăng cường kiểm tra, kiểm soát nội bộ để đảm bảo quản lý tài chính hiệu quả và minh bạch.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận về tổ chức kế toán trong ĐVSNCL và phân tích thực trạng tổ chức kế toán tại Viện KHGDVN trong giai đoạn 2019-2021.
  • Phát hiện nhiều hạn chế về tổ chức bộ máy, hệ thống chứng từ, báo cáo tài chính và ứng dụng công nghệ thông tin ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý tài chính.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể như đào tạo nhân sự, hoàn thiện hệ thống chứng từ và tài khoản, rút ngắn thời gian lập báo cáo, đẩy mạnh ứng dụng CNTT và tăng cường kiểm tra kế toán.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn cao, hỗ trợ Viện KHGDVN và các ĐVSNCL khác nâng cao hiệu quả quản lý tài chính trong bối cảnh tự chủ tài chính.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả và điều chỉnh phù hợp theo thực tế hoạt động của đơn vị.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả tổ chức kế toán tại đơn vị sự nghiệp công của bạn!