Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động giám sát của Hội đồng nhân dân (HĐND) cấp xã là một chức năng quan trọng nhằm đảm bảo quyền lực nhà nước được thực thi đúng pháp luật và đáp ứng nguyện vọng của nhân dân. Tại thị xã Buôn Hồ, tỉnh Đắk Lắk, với 12 đơn vị hành chính cấp xã, trong đó có 45 thôn, buôn có đông đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống, hoạt động giám sát của HĐND cấp xã đóng vai trò then chốt trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng - an ninh và nâng cao đời sống nhân dân. Nhiệm kỳ 2016-2021, thị xã Buôn Hồ có 328 đại biểu HĐND cấp xã, trong đó tỷ lệ đại biểu nữ chỉ đạt khoảng 29,57%, đại biểu dân tộc thiểu số chiếm 24,08%, và đại biểu không phải đảng viên chiếm 26,21%.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ thực trạng hoạt động giám sát của HĐND cấp xã trên địa bàn thị xã Buôn Hồ, đánh giá chất lượng đại biểu, tổ chức bộ máy, phương thức giám sát, đồng thời đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát trong giai đoạn hiện nay. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào nhiệm kỳ 2016-2021, với đối tượng là hoạt động giám sát của HĐND cấp xã đối với Ủy ban nhân dân (UBND) cấp xã và các cơ quan liên quan. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần hoàn thiện cơ chế giám sát, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước ở cấp cơ sở, đồng thời tăng cường sự tham gia của nhân dân trong quản lý xã hội.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về quản lý công và nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, trong đó:

  • Lý thuyết về quyền lực nhà nước và quản lý địa phương: Nhấn mạnh vai trò của HĐND cấp xã là cơ quan quyền lực nhà nước gần dân nhất, đại diện cho ý chí và quyền làm chủ của nhân dân địa phương.
  • Lý thuyết về chức năng giám sát của cơ quan dân cử: Giám sát được hiểu là hoạt động theo dõi, đánh giá việc thực thi pháp luật và nghị quyết của các cơ quan hành chính nhằm đảm bảo tính minh bạch, hiệu quả và đúng pháp luật.
  • Mô hình tổ chức và hoạt động của HĐND cấp xã: Bao gồm Thường trực HĐND, các Ban của HĐND và đại biểu HĐND, với các hình thức giám sát như giám sát tại kỳ họp, giám sát chuyên đề, chất vấn và lấy phiếu tín nhiệm.

Các khái niệm chính gồm: giám sát, chức năng giám sát, chủ thể giám sát, đối tượng giám sát, hình thức giám sát và các yếu tố đảm bảo hoạt động giám sát.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp phân tích định tính và định lượng:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ văn phòng HĐND và UBND thị xã Buôn Hồ, các báo cáo giám sát, nghị quyết, biên bản kỳ họp, cùng các tài liệu pháp luật liên quan như Hiến pháp 2013, Luật Tổ chức chính quyền địa phương 2015, Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND 2015.
  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Nghiên cứu toàn bộ 328 đại biểu HĐND cấp xã nhiệm kỳ 2016-2021, phân tích các báo cáo và kết quả giám sát của 12 xã, phường trên địa bàn.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để đánh giá cơ cấu đại biểu, phân tích nội dung các hoạt động giám sát, so sánh tỷ lệ thực hiện các hình thức giám sát, đồng thời áp dụng phương pháp so sánh với các nghiên cứu tương tự trong nước.
  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và xử lý dữ liệu trong năm 2020-2021, phân tích và đề xuất giải pháp trong quý đầu năm 2021.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Cơ cấu và chất lượng đại biểu HĐND cấp xã: Tỷ lệ đại biểu nữ chiếm 29,57%, thấp hơn mức khuyến nghị 35-40% của Bộ Chính trị. Đại biểu dân tộc thiểu số chiếm 24,08%, đại biểu không phải đảng viên chiếm 26,21%. Về độ tuổi, chỉ khoảng 9,45% đại biểu dưới 35 tuổi, phần lớn đại biểu có độ tuổi trung bình từ 35-60. Trình độ chuyên môn chưa cao, với 64,32% đại biểu chưa qua đào tạo chuyên môn và 43,59% chưa qua đào tạo lý luận chính trị.

  2. Tổ chức bộ máy HĐND cấp xã: Mỗi xã, phường thành lập 2 Ban gồm Ban Pháp chế và Ban Kinh tế - xã hội, với 5 thành viên hoạt động kiêm nhiệm. Thường trực HĐND gồm Chủ tịch và Phó Chủ tịch, trong đó 12/12 Phó Chủ tịch là cán bộ chuyên trách.

  3. Hoạt động giám sát: HĐND cấp xã tổ chức ít nhất 2 kỳ họp thường lệ mỗi năm, thực hiện giám sát qua xem xét báo cáo, chất vấn, giám sát chuyên đề và lấy phiếu tín nhiệm. Tuy nhiên, hoạt động giám sát còn mang tính hình thức, nhiều kết luận giám sát chung chung, thiếu kiểm tra, đôn đốc thực hiện. Kỹ năng giám sát của đại biểu còn hạn chế, có hiện tượng né tránh, “giơ cao đánh khẽ” đối với đối tượng giám sát.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả giám sát: Sự lãnh đạo của Đảng là nhân tố quyết định, tuy nhiên cần tránh bao biện, làm thay. Năng lực cán bộ, công chức và đại biểu còn yếu về trình độ và kỹ năng. Điều kiện vật chất, kinh phí hoạt động chưa được đảm bảo đầy đủ. Sự ủng hộ, đồng thuận của xã hội và nhân dân còn hạn chế do hoạt động giám sát chưa thực sự phát huy hiệu quả.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy hoạt động giám sát của HĐND cấp xã tại thị xã Buôn Hồ đã có những chuyển biến tích cực như tổ chức kỳ họp đúng luật định, thành lập các Ban chuyên trách, thực hiện các hình thức giám sát đa dạng. Tuy nhiên, chất lượng đại biểu chưa đáp ứng yêu cầu, đặc biệt về trình độ chuyên môn và kỹ năng giám sát, dẫn đến hiệu quả giám sát chưa cao. So sánh với các nghiên cứu trong nước, tình trạng này là phổ biến ở nhiều địa phương, phản ánh sự cần thiết phải nâng cao năng lực đại biểu và cải tiến phương pháp giám sát.

Việc giám sát còn mang tính hình thức, thiếu sự kiểm tra, đôn đốc sau giám sát khiến nhiều kiến nghị chưa được thực hiện nghiêm túc, ảnh hưởng đến niềm tin của nhân dân. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ đại biểu theo giới tính, độ tuổi, trình độ chuyên môn và biểu đồ so sánh số lượng kỳ họp, số cuộc giám sát chuyên đề qua các năm để minh họa xu hướng hoạt động.

Những hạn chế này xuất phát từ nhiều nguyên nhân như sự thiếu đồng bộ trong tổ chức, hạn chế về nguồn lực, sự chưa rõ ràng trong phân công nhiệm vụ và sự phối hợp giữa các cơ quan liên quan. Do đó, cần có các giải pháp đồng bộ nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát của HĐND cấp xã.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng giám sát cho đại biểu HĐND cấp xã

    • Mục tiêu: Nâng tỷ lệ đại biểu có trình độ chuyên môn và kỹ năng giám sát đạt chuẩn trên 70% trong nhiệm kỳ tới.
    • Thời gian: Triển khai đào tạo định kỳ hàng năm.
    • Chủ thể thực hiện: Ban Tổ chức cấp ủy, Văn phòng HĐND phối hợp với các cơ sở đào tạo.

  2. Đổi mới phương pháp và hình thức giám sát

    • Mục tiêu: Tăng cường giám sát chuyên đề, giám sát trực tiếp tại cơ sở, giảm thiểu hình thức giám sát mang tính đối phó.
    • Thời gian: Áp dụng từ năm 2022.
    • Chủ thể thực hiện: Thường trực HĐND, các Ban của HĐND cấp xã.

  3. Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với hoạt động HĐND cấp xã

    • Mục tiêu: Đảm bảo sự chỉ đạo đúng hướng, tránh bao biện, làm thay, tạo điều kiện cho HĐND phát huy vai trò.
    • Thời gian: Liên tục trong nhiệm kỳ.
    • Chủ thể thực hiện: Cấp ủy Đảng địa phương.

  4. Bảo đảm điều kiện vật chất, kinh phí cho hoạt động giám sát

    • Mục tiêu: Đảm bảo kinh phí hoạt động giám sát đầy đủ, kịp thời, nâng cao hiệu quả công tác tham mưu, phục vụ.
    • Thời gian: Từ năm ngân sách 2022 trở đi.
    • Chủ thể thực hiện: UBND cấp xã, Văn phòng HĐND.

  5. Tăng cường phối hợp giữa HĐND, UBND và Ủy ban Mặt trận Tổ quốc

    • Mục tiêu: Nâng cao hiệu quả tiếp nhận, xử lý kiến nghị của cử tri, tăng cường sự đồng thuận xã hội.
    • Thời gian: Thường xuyên, có đánh giá hàng năm.
    • Chủ thể thực hiện: Thường trực HĐND, UBND, UBMTTQ cấp xã.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, đại biểu Hội đồng nhân dân cấp xã

    • Lợi ích: Nâng cao nhận thức, kỹ năng giám sát, hiểu rõ vai trò và trách nhiệm trong hoạt động giám sát.
    • Use case: Áp dụng trong công tác giám sát thực tiễn, xây dựng chương trình giám sát hiệu quả.

  2. Lãnh đạo cấp ủy Đảng và chính quyền địa phương

    • Lợi ích: Hiểu rõ vai trò lãnh đạo, chỉ đạo hoạt động HĐND, từ đó tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động giám sát.
    • Use case: Xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội phù hợp với thực tiễn giám sát.

  3. Các nhà nghiên cứu, giảng viên chuyên ngành quản lý công và luật học

    • Lợi ích: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về hoạt động giám sát của cơ quan dân cử cấp xã.
    • Use case: Tham khảo để phát triển nghiên cứu sâu hơn về quản lý nhà nước và pháp luật địa phương.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước và tổ chức xã hội liên quan

    • Lợi ích: Nắm bắt thực trạng, hạn chế và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả giám sát, góp phần hoàn thiện bộ máy nhà nước.
    • Use case: Xây dựng chương trình phối hợp, hỗ trợ hoạt động giám sát tại địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động giám sát của HĐND cấp xã bao gồm những nội dung gì?
    Hoạt động giám sát bao gồm giám sát việc thực hiện nghị quyết của HĐND, giám sát hoạt động của Thường trực HĐND, UBND cấp xã, giám sát văn bản quy phạm pháp luật của UBND, và giám sát việc thi hành Hiến pháp, pháp luật tại địa phương. Ví dụ, HĐND xã có thể giám sát việc thực hiện các dự án phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn.

  2. Ai là chủ thể thực hiện giám sát trong HĐND cấp xã?
    Chủ thể giám sát gồm HĐND xã tại kỳ họp, Thường trực HĐND, các Ban của HĐND và từng đại biểu HĐND xã. Mỗi chủ thể có thẩm quyền và nhiệm vụ cụ thể trong việc theo dõi, đánh giá hoạt động của UBND và các cơ quan liên quan.

  3. Những khó khăn chính trong hoạt động giám sát của HĐND cấp xã hiện nay là gì?
    Khó khăn gồm chất lượng đại biểu chưa cao, kỹ năng giám sát hạn chế, kinh phí hoạt động chưa đầy đủ, sự phối hợp giữa các cơ quan chưa chặt chẽ, và hoạt động giám sát còn mang tính hình thức, thiếu kiểm tra, đôn đốc sau giám sát.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát của HĐND cấp xã?
    Cần tăng cường đào tạo kỹ năng cho đại biểu, đổi mới phương pháp giám sát, đảm bảo kinh phí và điều kiện vật chất, tăng cường sự lãnh đạo của Đảng và phối hợp giữa các cơ quan liên quan. Ví dụ, tổ chức các khóa bồi dưỡng kỹ năng giám sát chuyên sâu cho đại biểu.

  5. Vai trò của Đảng trong hoạt động giám sát của HĐND cấp xã như thế nào?
    Đảng lãnh đạo hoạt động HĐND thông qua định hướng, chỉ đạo và kiểm tra việc thực hiện các chủ trương, chính sách. Sự lãnh đạo đúng mức giúp nâng cao hiệu quả giám sát, tránh tình trạng bao biện hoặc làm thay, đảm bảo HĐND phát huy vai trò cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương.

Kết luận

  • Hoạt động giám sát của HĐND cấp xã tại thị xã Buôn Hồ có vai trò quan trọng trong quản lý nhà nước và phát triển kinh tế - xã hội địa phương.
  • Cơ cấu đại biểu còn nhiều hạn chế về tỷ lệ nữ, trình độ chuyên môn và kỹ năng giám sát, ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động.
  • Tổ chức bộ máy HĐND cấp xã đảm bảo theo quy định, nhưng hoạt động giám sát còn mang tính hình thức, thiếu kiểm tra, đôn đốc sau giám sát.
  • Yếu tố chính trị - pháp lý, năng lực cán bộ, điều kiện vật chất và sự đồng thuận xã hội là những nhân tố quyết định hiệu quả giám sát.
  • Cần triển khai đồng bộ các giải pháp đào tạo, đổi mới phương pháp, tăng cường lãnh đạo của Đảng và bảo đảm điều kiện hoạt động để nâng cao hiệu quả giám sát trong nhiệm kỳ tới.

Next steps: Triển khai các chương trình đào tạo kỹ năng giám sát, xây dựng kế hoạch giám sát chuyên đề cụ thể, tăng cường phối hợp giữa các cơ quan liên quan và đánh giá định kỳ hiệu quả hoạt động giám sát.

Call to action: Các đại biểu HĐND cấp xã và cơ quan quản lý địa phương cần chủ động tham gia, phối hợp và thực hiện nghiêm túc các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng hoạt động giám sát, góp phần xây dựng chính quyền địa phương trong sạch, vững mạnh.