Tổng quan nghiên cứu

Theo báo cáo của Quỹ Bảo trợ trẻ em Việt Nam năm 2020, trong tổng số gần 26 triệu trẻ em dưới 16 tuổi trên cả nước, có khoảng 2,8 triệu trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt như mồ côi, tàn tật, lang thang, lao động sớm và hơn 2 triệu trẻ em có nguy cơ rơi vào hoàn cảnh đặc biệt. Trẻ em mồ côi là nhóm đối tượng chịu nhiều thiệt thòi, cần được quan tâm chăm sóc đặc biệt. Làng trẻ em SOS Hà Nội là một trong những cơ sở điển hình trong việc chăm sóc, nuôi dưỡng và giáo dục trẻ em mồ côi, với quy mô 16 gia đình và khả năng đáp ứng nhu cầu chăm sóc cho 211 trẻ.

Người chăm sóc thay thế đóng vai trò quan trọng trong việc theo dõi, phát hiện và hỗ trợ tâm lý cho trẻ em mồ côi. Tuy nhiên, qua khảo sát thực tế, người chăm sóc thay thế tại Làng trẻ em SOS Hà Nội còn gặp nhiều áp lực tâm lý như căng thẳng, giao tiếp kém và thiếu niềm tin. Do đó, nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng hoạt động công tác xã hội trong hỗ trợ tâm lý cho người chăm sóc thay thế tại Làng trẻ em SOS Hà Nội trong giai đoạn 2018-2020, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động này.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào ba hoạt động chính: tham vấn tâm lý, huy động nguồn lực và giáo dục kỹ năng sống cho người chăm sóc thay thế. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cải thiện chất lượng cuộc sống, nâng cao năng lực ứng phó với khó khăn và góp phần bảo vệ, chăm sóc trẻ em mồ côi một cách toàn diện.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các khái niệm và lý thuyết về chăm sóc thay thế, tâm lý xã hội, hỗ trợ tâm lý và công tác xã hội. Theo Luật Trẻ em năm 2016, chăm sóc thay thế là việc tổ chức, gia đình hoặc cá nhân nhận trẻ em không còn cha mẹ hoặc không thể sống cùng cha mẹ để chăm sóc, nuôi dưỡng nhằm đảm bảo an toàn và lợi ích tốt nhất cho trẻ. Người chăm sóc thay thế là người trực tiếp thực hiện nhiệm vụ này.

Khái niệm hỗ trợ tâm lý được hiểu là các biện pháp, hoạt động như tư vấn, tham vấn tâm lý, trị liệu phục hồi tinh thần nhằm giúp người chăm sóc thay thế cảm thấy thoải mái, lạc quan và có khả năng ứng phó với các thử thách. Công tác xã hội trong hỗ trợ tâm lý là hoạt động nhằm trang bị kiến thức, kỹ năng và tạo động lực tinh thần cho người chăm sóc thay thế.

Ba hoạt động công tác xã hội chính được nghiên cứu gồm:

  • Tham vấn tâm lý: Quá trình trợ giúp tâm lý nhằm giúp người chăm sóc thay thế nhận thức, thay đổi cảm xúc và hành vi, phát triển năng lực giải quyết vấn đề.
  • Huy động nguồn lực: Quá trình thu hút các nguồn lực nhân lực, vật lực, tài lực từ cộng đồng, tổ chức để hỗ trợ tâm lý cho người chăm sóc thay thế.
  • Giáo dục kỹ năng sống: Quá trình tác động nhằm hình thành năng lực hành động tích cực, giúp người chăm sóc thay thế kiểm soát cảm xúc, giao tiếp và ứng phó hiệu quả với các tình huống trong cuộc sống.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định lượng và định tính với cỡ mẫu 47 người chăm sóc thay thế tại Làng trẻ em SOS Hà Nội. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu toàn bộ đối tượng người chăm sóc thay thế đang làm việc tại Làng trong giai đoạn nghiên cứu (2018-2020).

Các phương pháp thu thập dữ liệu bao gồm:

  • Nghiên cứu tài liệu: Thu thập thông tin từ các văn bản pháp luật, chính sách, tài liệu chuyên ngành về công tác xã hội và chăm sóc thay thế.
  • Điều tra bằng bảng hỏi: Thu thập dữ liệu định lượng về nhu cầu hỗ trợ tâm lý, mức độ hài lòng và các yếu tố ảnh hưởng.
  • Phỏng vấn sâu: Thu thập thông tin định tính từ lãnh đạo Làng, cán bộ và người chăm sóc thay thế để làm rõ thực trạng và nguyên nhân.
  • Phân tích thống kê toán học: Xử lý số liệu định lượng bằng các công cụ thống kê để đảm bảo độ tin cậy và tính chính xác của kết quả.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2018 đến năm 2020, tập trung phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động công tác xã hội trong hỗ trợ tâm lý.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đặc điểm người chăm sóc thay thế: Trong 47 người được khảo sát, 48,9% nằm trong độ tuổi 40-50, 78,7% là nữ giới, 48,9% có trình độ học vấn cao đẳng trở lên. Độ tuổi trung bình và giới tính nữ chiếm đa số ảnh hưởng đến tâm lý và khả năng tiếp nhận hỗ trợ.

  2. Nhu cầu tham vấn tâm lý: 83% người chăm sóc thay thế đánh giá rất cần thiết tham vấn hỗ trợ xây dựng, duy trì và phát triển các mối quan hệ trong gia đình; 80% cần tham vấn về mối quan hệ với đồng nghiệp cùng công việc. Về hỗ trợ sức khỏe tâm thần, 78,7% cần tham vấn giúp vượt qua cảm giác chán nản, bế tắc; 72,3% cần tham vấn xây dựng tinh thần lạc quan.

  3. Hoạt động huy động nguồn lực: Làng trẻ em SOS Hà Nội đã huy động được nhiều nguồn lực từ cán bộ, nhân viên, các tổ chức và doanh nghiệp địa phương để tổ chức các hoạt động hỗ trợ tâm lý. Tuy nhiên, mức độ huy động và phân bổ nguồn lực còn hạn chế, chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu thực tế.

  4. Giáo dục kỹ năng sống: Các hoạt động giáo dục kỹ năng sống được tổ chức qua lớp tập huấn, câu lạc bộ và sinh hoạt nhóm, giúp người chăm sóc thay thế nâng cao khả năng giao tiếp, quản lý cảm xúc và ứng phó với áp lực công việc. Mức độ hài lòng về các hoạt động này đạt khoảng 70%.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy người chăm sóc thay thế tại Làng trẻ em SOS Hà Nội có nhu cầu rất lớn về hỗ trợ tâm lý, đặc biệt là tham vấn xây dựng các mối quan hệ và hỗ trợ sức khỏe tinh thần. Điều này phù hợp với các nghiên cứu quốc tế về vai trò của công tác xã hội trong hỗ trợ tâm lý cho nhóm đối tượng chăm sóc trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt.

Sự chiếm ưu thế của nữ giới và độ tuổi trung niên trong nhóm người chăm sóc thay thế tạo ra những áp lực tâm lý đặc thù như căng thẳng do thay đổi sinh lý và trách nhiệm chăm sóc nhiều trẻ cùng lúc. Các hoạt động công tác xã hội hiện nay đã phần nào đáp ứng nhu cầu nhưng còn thiếu sự đồng bộ và chuyên nghiệp trong huy động nguồn lực và tổ chức giáo dục kỹ năng sống.

So sánh với các nghiên cứu trong nước, kết quả này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nâng cao trình độ chuyên môn và kỹ năng của nhân viên công tác xã hội, cũng như sự quan tâm, chỉ đạo sát sao của ban lãnh đạo Làng để đảm bảo các hoạt động hỗ trợ tâm lý được thực hiện hiệu quả, bền vững.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ nhu cầu tham vấn theo từng nội dung, bảng thống kê đặc điểm người chăm sóc thay thế và biểu đồ mức độ hài lòng với các hoạt động giáo dục kỹ năng sống.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo chuyên môn cho nhân viên công tác xã hội

    • Động từ hành động: Tổ chức các khóa đào tạo nâng cao kỹ năng tham vấn, tư vấn tâm lý.
    • Target metric: 100% nhân viên công tác xã hội được đào tạo bài bản trong vòng 12 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo Làng trẻ em SOS phối hợp với các trung tâm đào tạo chuyên ngành.

  2. Xây dựng chương trình tham vấn tâm lý định kỳ cho người chăm sóc thay thế

    • Động từ hành động: Thiết kế và triển khai các buổi tham vấn nhóm và cá nhân.
    • Target metric: Tối thiểu 1 buổi tham vấn/tháng cho mỗi nhóm người chăm sóc thay thế.
    • Chủ thể thực hiện: Nhân viên công tác xã hội và chuyên gia tâm lý.

  3. Huy động và đa dạng hóa nguồn lực hỗ trợ tâm lý

    • Động từ hành động: Mở rộng quan hệ đối tác với các tổ chức phi chính phủ, doanh nghiệp để tăng quỹ hỗ trợ.
    • Target metric: Tăng 30% nguồn lực tài chính và vật chất trong 18 tháng tới.
    • Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo Làng và bộ phận vận động tài trợ.

  4. Phát triển các hoạt động giáo dục kỹ năng sống phù hợp

    • Động từ hành động: Tổ chức các lớp tập huấn kỹ năng giao tiếp, quản lý cảm xúc, giải quyết mâu thuẫn.
    • Target metric: 80% người chăm sóc thay thế tham gia và đánh giá tích cực sau khóa học.
    • Chủ thể thực hiện: Bộ phận giáo dục phối hợp với nhân viên công tác xã hội.

  5. Tăng cường sự quan tâm, chỉ đạo của ban lãnh đạo

    • Động từ hành động: Ban lãnh đạo cần thường xuyên theo dõi, đánh giá và điều chỉnh các hoạt động hỗ trợ tâm lý.
    • Target metric: Báo cáo đánh giá hoạt động hỗ trợ tâm lý được thực hiện hàng quý.
    • Chủ thể thực hiện: Ban giám đốc Làng trẻ em SOS Hà Nội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhân viên công tác xã hội và cán bộ quản lý tại các cơ sở bảo trợ xã hội

    • Lợi ích: Nắm bắt các phương pháp hỗ trợ tâm lý hiệu quả cho người chăm sóc thay thế, nâng cao kỹ năng nghề nghiệp.
    • Use case: Áp dụng mô hình tham vấn và huy động nguồn lực trong thực tiễn công tác.

  2. Ban lãnh đạo và quản lý Làng trẻ em SOS và các trung tâm chăm sóc trẻ em mồ côi

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng và nhu cầu hỗ trợ tâm lý của người chăm sóc thay thế để xây dựng chính sách phù hợp.
    • Use case: Lập kế hoạch phát triển nguồn lực và tổ chức các hoạt động hỗ trợ tâm lý.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành công tác xã hội, tâm lý học

    • Lợi ích: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn về công tác xã hội trong hỗ trợ tâm lý.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu tiếp theo hoặc ứng dụng trong giảng dạy.

  4. Các tổ chức phi chính phủ, tổ chức xã hội hoạt động trong lĩnh vực bảo vệ trẻ em

    • Lợi ích: Hiểu rõ nhu cầu và thực trạng hỗ trợ tâm lý để phối hợp hiệu quả với các cơ sở bảo trợ xã hội.
    • Use case: Thiết kế chương trình hỗ trợ, vận động tài trợ và hợp tác phát triển.

Câu hỏi thường gặp

  1. Công tác xã hội trong hỗ trợ tâm lý cho người chăm sóc thay thế là gì?
    Công tác xã hội trong hỗ trợ tâm lý là hoạt động giúp người chăm sóc thay thế nâng cao năng lực ứng phó với áp lực, cải thiện tâm trạng và phát triển kỹ năng giao tiếp thông qua các biện pháp như tham vấn, giáo dục kỹ năng sống và huy động nguồn lực.

  2. Tại sao người chăm sóc thay thế cần được hỗ trợ tâm lý?
    Người chăm sóc thay thế thường chịu áp lực lớn từ công việc chăm sóc nhiều trẻ em mồ côi, có thể gặp căng thẳng, mệt mỏi và cảm giác cô đơn. Hỗ trợ tâm lý giúp họ duy trì sức khỏe tinh thần, nâng cao hiệu quả công việc và cải thiện chất lượng cuộc sống.

  3. Các hoạt động công tác xã hội nào được áp dụng trong nghiên cứu này?
    Ba hoạt động chính gồm tham vấn tâm lý, huy động nguồn lực và giáo dục kỹ năng sống. Tham vấn giúp người chăm sóc thay thế nhận thức và giải quyết vấn đề tâm lý; huy động nguồn lực tạo điều kiện vật chất và tinh thần; giáo dục kỹ năng sống trang bị kỹ năng ứng phó và giao tiếp.

  4. Phương pháp nghiên cứu được sử dụng như thế nào?
    Nghiên cứu kết hợp phương pháp định lượng (bảng hỏi với 47 người chăm sóc thay thế) và định tính (phỏng vấn sâu lãnh đạo, cán bộ và người chăm sóc thay thế), sử dụng phân tích thống kê để đảm bảo tính chính xác và tin cậy của kết quả.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả hoạt động công tác xã hội trong hỗ trợ tâm lý?
    Cần tăng cường đào tạo chuyên môn cho nhân viên công tác xã hội, xây dựng chương trình tham vấn định kỳ, đa dạng hóa nguồn lực hỗ trợ, phát triển các hoạt động giáo dục kỹ năng sống và tăng cường sự quan tâm, chỉ đạo của ban lãnh đạo cơ sở.

Kết luận

  • Người chăm sóc thay thế tại Làng trẻ em SOS Hà Nội có nhu cầu hỗ trợ tâm lý rất lớn, đặc biệt trong tham vấn xây dựng mối quan hệ và hỗ trợ sức khỏe tinh thần.
  • Hoạt động công tác xã hội hiện nay đã triển khai các chương trình tham vấn, huy động nguồn lực và giáo dục kỹ năng sống nhưng còn nhiều hạn chế về quy mô và chuyên môn.
  • Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động gồm hệ thống chính sách, năng lực cán bộ, sự chủ động của người chăm sóc thay thế và sự quan tâm của ban lãnh đạo.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao chất lượng hoạt động công tác xã hội trong hỗ trợ tâm lý, góp phần cải thiện đời sống tinh thần và hiệu quả công việc của người chăm sóc thay thế.
  • Tiếp theo, cần triển khai các chương trình đào tạo, xây dựng kế hoạch tham vấn định kỳ và tăng cường huy động nguồn lực trong vòng 1-2 năm tới để đạt hiệu quả bền vững.

Call-to-action: Các cơ sở bảo trợ xã hội, nhà quản lý và nhân viên công tác xã hội nên áp dụng các giải pháp đề xuất để nâng cao chất lượng hỗ trợ tâm lý, góp phần bảo vệ và phát triển toàn diện trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt.