## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nông nghiệp Việt Nam ngày càng phát triển và hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế quốc tế, việc nâng cao giá trị gia tăng và phát triển bền vững chuỗi giá trị nông sản trở thành yêu cầu cấp thiết. Cây Thanh Long ruột đỏ, với giá trị dinh dưỡng cao và hương vị thơm ngon, đã trở thành cây trồng mũi nhọn tại huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ. Tính đến năm 2019, diện tích trồng Thanh Long ruột đỏ tại huyện đạt 56 ha, trong đó 37 ha đã cho thu hoạch, tập trung chủ yếu tại các xã Sơn Hùng, Thục Luyện và Tất Thắng. Tuy nhiên, chuỗi giá trị Thanh Long ruột đỏ tại đây vẫn còn nhiều hạn chế như thị trường tiêu thụ chưa ổn định, ứng dụng khoa học kỹ thuật còn hạn chế, và thiếu các cơ sở chế biến, bảo quản.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển chuỗi giá trị, phân tích thực trạng chuỗi giá trị Thanh Long ruột đỏ tại huyện Thanh Sơn, đồng thời đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả chuỗi giá trị trong giai đoạn 2020-2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các tác nhân trong chuỗi giá trị Thanh Long ruột đỏ trên địa bàn huyện Thanh Sơn, với số liệu thu thập từ năm 2017 đến 2019. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ xây dựng quy hoạch phát triển cây Thanh Long ruột đỏ, nâng cao thu nhập cho nông dân và thúc đẩy phát triển kinh tế nông nghiệp bền vững tại địa phương.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết chuỗi giá trị của Michael Porter và Kaplinsky & Morris, trong đó chuỗi giá trị được hiểu là tập hợp các hoạt động liên kết từ sản xuất đến tiêu thụ nhằm gia tăng giá trị sản phẩm. Khái niệm chuỗi giá trị nông sản được mở rộng bao gồm các tác nhân và hoạt động như sản xuất, thu gom, chế biến, phân phối và bán lẻ, đồng thời chịu ảnh hưởng bởi đặc tính mùa vụ, mau hỏng và chất lượng không đồng nhất của sản phẩm nông nghiệp.

Phân tích chuỗi giá trị được thực hiện qua các công cụ như lập sơ đồ chuỗi giá trị, phân tích chi phí và lợi nhuận, phân tích công nghệ và kiến thức của các tác nhân, phân tích thu nhập và việc làm trong chuỗi, cũng như quản trị và dịch vụ hỗ trợ. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển chuỗi giá trị bao gồm nhận thức và năng lực của người nông dân, vai trò của doanh nghiệp và thương lái, chính sách nhà nước, sự tham gia của nhà khoa học và các tổ chức nghiên cứu.

### Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp thu thập dữ liệu thứ cấp và sơ cấp. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo, tài liệu chuyên ngành, các cơ quan quản lý địa phương và các nghiên cứu liên quan. Dữ liệu sơ cấp được thu thập thông qua khảo sát trực tiếp 100 hộ nông dân trồng Thanh Long ruột đỏ tại 3 xã trọng điểm (Sơn Hùng, Thục Luyện, Tất Thắng), 10 thương lái thu mua và 20 hộ bán buôn/bán lẻ tại thị trấn Thanh Sơn và thành phố Việt Trì. Cỡ mẫu được xác định theo công thức Slovin với sai số 5%.

Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh và thang đo Likert để đánh giá nhận thức và lợi ích của các tác nhân trong chuỗi. Thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2017-2019 với thu thập số liệu sơ cấp năm 2019. Phân tích được thực hiện bằng phần mềm Excel và các công cụ thống kê phù hợp nhằm đảm bảo tính chính xác và khách quan.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Diện tích và năng suất trồng Thanh Long ruột đỏ tăng nhanh:** Diện tích trồng tăng từ 23 ha năm 2017 lên 56 ha năm 2019, tương đương tốc độ tăng 156,04%. Diện tích cho thu hoạch tăng từ 20 ha lên 37 ha, tốc độ tăng 136,01%. Năng suất bình quân đạt khoảng 108 tạ/ha năm 2019, tăng 7,3% so với năm 2017.

- **Chuỗi giá trị gồm hai kênh chính:** Kênh 1 là nông dân bán trực tiếp cho người tiêu dùng; kênh 2 là nông dân → thương lái → bán buôn/bán lẻ → người tiêu dùng. Phân tích giá trị gia tăng cho thấy lợi nhuận tập trung chủ yếu ở khâu thương mại, trong khi nông dân hưởng lợi thấp nhất.

- **Lợi ích và nhận thức của các tác nhân:** 78% chủ hộ trồng Thanh Long là nam, độ tuổi trung bình 53,5 tuổi, trình độ học vấn chủ yếu trung học cơ sở. Các tác nhân đều nhận thấy lợi ích khi tham gia chuỗi giá trị nhưng cũng gặp nhiều khó khăn như thiếu vốn, kỹ thuật, và thị trường không ổn định.

- **Hạn chế trong phát triển chuỗi giá trị:** Thiếu liên kết bền vững giữa các tác nhân, hợp đồng tiêu thụ chưa chặt chẽ, ứng dụng khoa học kỹ thuật còn hạn chế, cơ sở chế biến và bảo quản yếu kém, thị trường tiêu thụ phụ thuộc và chưa đa dạng.

### Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên xuất phát từ nhận thức và năng lực của người nông dân còn thấp, thiếu sự hỗ trợ kỹ thuật và tài chính, cùng với vai trò chưa rõ ràng của doanh nghiệp và chính quyền địa phương trong việc điều phối chuỗi giá trị. So sánh với các địa phương như Lập Thạch (Vĩnh Phúc) và Chợ Gạo (Tiền Giang), nơi đã xây dựng vùng sản xuất tập trung, áp dụng tiêu chuẩn VietGAP và có sự liên kết chặt chẽ giữa các tác nhân, chuỗi giá trị Thanh Long ruột đỏ tại Thanh Sơn còn nhiều tiềm năng để phát triển.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng diện tích và năng suất, bảng phân tích lợi nhuận theo từng khâu trong chuỗi, cũng như biểu đồ đánh giá mức độ hài lòng và khó khăn của các tác nhân. Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nâng cao nhận thức, cải thiện kỹ thuật và xây dựng cơ chế liên kết bền vững để phát triển chuỗi giá trị hiệu quả.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Tăng cường công tác chỉ đạo, điều hành:** Xây dựng kế hoạch phát triển chuỗi giá trị Thanh Long ruột đỏ giai đoạn 2020-2025 với mục tiêu tăng diện tích trồng đạt khoảng 100 ha, nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm. Chủ thể thực hiện là UBND huyện phối hợp với các sở ngành liên quan.

- **Đổi mới hình thức tổ chức sản xuất:** Khuyến khích thành lập các hợp tác xã, tổ hợp tác sản xuất theo mô hình cánh đồng lớn, áp dụng tiêu chuẩn VietGAP để nâng cao năng suất và chất lượng. Thời gian thực hiện trong 3 năm tới, do các tổ chức nông dân và chính quyền địa phương chủ trì.

- **Phát triển hoạt động xúc tiến thương mại và xây dựng thương hiệu:** Tổ chức các hội chợ, triển lãm, quảng bá sản phẩm Thanh Long ruột đỏ Thanh Sơn trong và ngoài tỉnh, xây dựng nhãn hiệu tập thể và hệ thống truy xuất nguồn gốc. Thực hiện liên tục trong giai đoạn 2020-2025, do Sở Công Thương và UBND huyện phối hợp thực hiện.

- **Nâng cao quản lý chất lượng sản phẩm:** Đẩy mạnh ứng dụng khoa học kỹ thuật trong sản xuất, bảo quản và chế biến sau thu hoạch, hỗ trợ đào tạo kỹ thuật cho nông dân và các tác nhân trong chuỗi. Thời gian thực hiện 3 năm, do Trung tâm Khuyến nông và các cơ quan chuyên môn đảm nhiệm.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Nông dân và các hộ trồng Thanh Long:** Nhận biết rõ hơn về chuỗi giá trị, lợi ích và khó khăn khi tham gia, từ đó nâng cao hiệu quả sản xuất và thu nhập.

- **Doanh nghiệp và thương lái:** Hiểu rõ vai trò trong chuỗi giá trị, cơ hội liên kết với nông dân và các tác nhân khác để tối ưu hóa lợi nhuận và phát triển bền vững.

- **Cơ quan quản lý nhà nước và chính quyền địa phương:** Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách hỗ trợ, quy hoạch phát triển nông nghiệp và thúc đẩy liên kết chuỗi giá trị.

- **Các nhà nghiên cứu và học viên ngành kinh tế nông nghiệp:** Tham khảo phương pháp nghiên cứu, phân tích chuỗi giá trị và các giải pháp phát triển chuỗi giá trị nông sản trong thực tiễn.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Chuỗi giá trị Thanh Long ruột đỏ gồm những khâu nào?**  
Chuỗi giá trị gồm các khâu chính: sản xuất (nông dân), thu mua (thương lái), bán buôn/bán lẻ và tiêu dùng cuối cùng. Mỗi khâu đều tạo ra giá trị gia tăng cho sản phẩm.

2. **Tại sao lợi nhuận của nông dân trong chuỗi giá trị thấp?**  
Nguyên nhân do quy mô sản xuất nhỏ lẻ, thiếu liên kết bền vững, chi phí sản xuất cao và thị trường tiêu thụ không ổn định, trong khi các khâu thương mại thu lợi nhiều hơn.

3. **Phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong luận văn là gì?**  
Nghiên cứu sử dụng phương pháp thu thập dữ liệu thứ cấp và sơ cấp, khảo sát trực tiếp với cỡ mẫu 100 hộ nông dân, 10 thương lái và 20 hộ bán buôn/bán lẻ, phân tích thống kê mô tả và so sánh.

4. **Các giải pháp chính để phát triển chuỗi giá trị Thanh Long ruột đỏ là gì?**  
Bao gồm tăng cường chỉ đạo điều hành, đổi mới tổ chức sản xuất, xúc tiến thương mại và xây dựng thương hiệu, nâng cao quản lý chất lượng sản phẩm.

5. **Lợi ích của việc phát triển chuỗi giá trị đối với nông dân là gì?**  
Giúp nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm, mở rộng thị trường tiêu thụ, tăng thu nhập và giảm rủi ro trong sản xuất kinh doanh.

## Kết luận

- Chuỗi giá trị Thanh Long ruột đỏ tại huyện Thanh Sơn có tiềm năng phát triển lớn với diện tích trồng tăng 156,04% trong giai đoạn 2017-2019.  
- Lợi nhuận tập trung chủ yếu ở khâu thương mại, trong khi nông dân hưởng lợi thấp, cần cải thiện liên kết và kỹ thuật sản xuất.  
- Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển chuỗi giá trị bao gồm nhận thức của nông dân, vai trò doanh nghiệp, chính sách nhà nước và sự tham gia của nhà khoa học.  
- Đề xuất các giải pháp đồng bộ nhằm nâng cao hiệu quả chuỗi giá trị, bao gồm chỉ đạo điều hành, tổ chức sản xuất, xúc tiến thương mại và quản lý chất lượng.  
- Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để các bên liên quan triển khai các hoạt động phát triển chuỗi giá trị Thanh Long ruột đỏ bền vững trong giai đoạn 2020-2025.

**Hành động tiếp theo:** Các cơ quan quản lý và tác nhân trong chuỗi cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, giám sát và điều chỉnh để phát triển chuỗi giá trị hiệu quả và bền vững.