Tổng quan nghiên cứu

Ngành chăn nuôi lợn thịt đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế nông nghiệp tại huyện Ba Chẽ, tỉnh Quảng Ninh. Theo số liệu thống kê giai đoạn 2017-2019, tổng đàn lợn giảm từ 17.508 con xuống còn khoảng 16.350 con, tương ứng tốc độ phát triển bình quân 93,63%. Sản lượng thịt hơi xuất chuồng cũng giảm từ 2.678 tấn xuống còn 2.332 tấn, đạt tốc độ phát triển bình quân 93,32%. Nguyên nhân chính là do ảnh hưởng của dịch bệnh, biến đổi khí hậu, chi phí thức ăn tăng cao và thị trường tiêu thụ không ổn định. Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích chuỗi giá trị lợn thịt tại huyện Ba Chẽ, đánh giá hoạt động của các tác nhân trong chuỗi, từ sản xuất đến tiêu thụ, đồng thời đề xuất các giải pháp thúc đẩy phát triển bền vững ngành hàng này. Phạm vi nghiên cứu tập trung trên địa bàn huyện Ba Chẽ trong giai đoạn 2017-2019, với dữ liệu sơ cấp thu thập trực tiếp từ tháng 6 đến tháng 10 năm 2019. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả kinh tế chuỗi giá trị lợn thịt, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, tạo việc làm và tăng thu nhập cho người dân địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn áp dụng các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về chuỗi giá trị, bao gồm:

  • Khái niệm chuỗi giá trị theo Michael Porter (1985), nhấn mạnh chuỗi các hoạt động tạo ra giá trị gia tăng cho sản phẩm từ khâu thiết kế, sản xuất đến phân phối và dịch vụ hậu mãi.
  • Phân tích chuỗi giá trị toàn cầu theo Kaplinsky và Gereffi, tập trung vào các mối liên kết giữa các tác nhân trong chuỗi, phân phối lợi ích và vai trò nâng cấp chuỗi.
  • Phương pháp phân tích ngành hàng (filière), chú trọng vào các dòng chảy vật chất, quan hệ kinh tế giữa các tác nhân và phân tích chiến lược phát triển ngành hàng.
  • Các khái niệm chuyên ngành như: tác nhân trong chuỗi giá trị (người sản xuất, thu gom, giết mổ, bán lẻ, tiêu dùng), giá trị gia tăng (VA), phân tích SWOT, quản trị chuỗi giá trị và các công cụ phân tích chi phí - lợi nhuận, công nghệ, thu nhập và việc làm trong chuỗi.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu bao gồm:

  • Dữ liệu thứ cấp: Số liệu thống kê từ Phòng Nông nghiệp & PTNT, Chi cục Thống kê huyện Ba Chẽ, các báo cáo chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2017-2019.
  • Dữ liệu sơ cấp: Khảo sát trực tiếp 92 mẫu gồm 50 hộ chăn nuôi, 7 thương lái, 8 người giết mổ, 5 hộ bán lẻ, 2 hộ chế biến và 20 hộ tiêu dùng, thu thập từ tháng 6 đến tháng 10 năm 2019.

Phương pháp phân tích:

  • Phân tích kinh tế chuỗi giá trị dựa trên chi phí trung gian, doanh thu, giá trị gia tăng và lợi nhuận thuần của từng tác nhân.
  • Phân tích SWOT để đánh giá điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức của chuỗi giá trị lợn thịt.
  • Sử dụng phần mềm Excel để xử lý và tổng hợp dữ liệu.
  • Phương pháp chọn mẫu phân tầng nhằm đảm bảo đại diện cho các nhóm tác nhân trong chuỗi.
  • Phỏng vấn sâu và khảo sát thực địa nhằm thu thập thông tin định tính và định lượng.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Quy mô và sản lượng chăn nuôi lợn giảm: Tổng đàn lợn giảm từ 17.508 con năm 2017 xuống còn khoảng 16.350 con năm 2019, sản lượng thịt hơi xuất chuồng giảm từ 2.678 tấn xuống 2.332 tấn, tốc độ phát triển bình quân 93,32%. Nguyên nhân chủ yếu do dịch bệnh, chi phí thức ăn tăng và thị trường không ổn định.

  2. Cơ cấu tiêu thụ nội vùng chiếm 70%, ngoại vùng 30%: Sản phẩm lợn thịt chủ yếu tiêu thụ trong tỉnh (khoảng 70%), phần còn lại được xuất khẩu sang các tỉnh lân cận. Kênh tiêu thụ ngoài tỉnh có tiềm năng nhưng chưa được khai thác hiệu quả.

  3. Chuỗi giá trị có nhiều tác nhân tham gia nhưng quy mô nhỏ lẻ: Hộ chăn nuôi và bán lẻ chiếm số lượng lớn nhất, hoạt động chủ yếu tự phát, thiếu liên kết hợp đồng, chưa chuyên nghiệp. Các lò giết mổ có công suất nhỏ, chủ yếu làm thủ công, chưa có nhà máy chế biến công nghiệp.

  4. Phân phối lợi ích chưa công bằng: Người chăn nuôi chịu nhiều rủi ro nhất, lợi nhuận thấp do bị ép giá bởi thương lái và các tác nhân trung gian khác. Các tác nhân như người bán lẻ và lò mổ thu lợi cao hơn so với người sản xuất.

Thảo luận kết quả

Sự giảm sút quy mô và sản lượng chăn nuôi lợn phản ánh tác động tiêu cực của dịch bệnh và biến động thị trường, tương đồng với các nghiên cứu ngành hàng chăn nuôi tại các địa phương khác. Việc tiêu thụ chủ yếu nội vùng cho thấy hạn chế trong mở rộng thị trường, làm giảm khả năng tăng thu nhập cho người chăn nuôi. Chuỗi giá trị lợn thịt tại Ba Chẽ còn manh mún, thiếu sự liên kết chặt chẽ giữa các tác nhân, dẫn đến hiệu quả kinh tế thấp và rủi ro cao cho người sản xuất. Phân phối lợi ích không công bằng làm giảm động lực đầu tư và phát triển bền vững chuỗi. Kết quả này phù hợp với các nghiên cứu trước đây về chuỗi giá trị ngành hàng nông sản tại Việt Nam, nhấn mạnh vai trò của liên kết và quản trị chuỗi trong nâng cao hiệu quả. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bổ giá trị gia tăng giữa các tác nhân và bảng so sánh lợi nhuận từng nhóm tác nhân để minh họa rõ ràng hơn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường liên kết chuỗi giá trị: Xây dựng các hợp đồng liên kết giữa người chăn nuôi, thương lái, cơ sở giết mổ và chế biến nhằm ổn định giá cả và đảm bảo chất lượng sản phẩm. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể: UBND huyện, các tổ chức hợp tác xã, doanh nghiệp.

  2. Phát triển cơ sở chế biến hiện đại: Đầu tư xây dựng nhà máy chế biến thịt lợn quy mô công nghiệp, áp dụng công nghệ bảo quản tiên tiến để nâng cao giá trị gia tăng sản phẩm. Thời gian: 3-5 năm. Chủ thể: Doanh nghiệp, chính quyền địa phương.

  3. Hỗ trợ kỹ thuật và vốn cho người chăn nuôi: Cung cấp đào tạo kỹ thuật chăn nuôi an toàn sinh học, hỗ trợ vay vốn ưu đãi để mở rộng quy mô và nâng cao năng suất. Thời gian: liên tục. Chủ thể: Trung tâm dịch vụ nông nghiệp, ngân hàng chính sách.

  4. Mở rộng thị trường tiêu thụ: Tăng cường quảng bá thương hiệu, xây dựng nhãn hiệu sản phẩm, kết nối với các siêu thị trong và ngoài tỉnh để đa dạng hóa kênh tiêu thụ. Thời gian: 1-3 năm. Chủ thể: UBND huyện, các doanh nghiệp, hiệp hội ngành hàng.

  5. Tăng cường quản lý chất lượng và an toàn thực phẩm: Xây dựng hệ thống kiểm soát chất lượng, giám sát dịch bệnh và vệ sinh an toàn thực phẩm trong toàn chuỗi. Thời gian: liên tục. Chủ thể: Chi cục thú y, cơ quan quản lý thị trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Người chăn nuôi lợn tại địa phương: Nắm bắt thực trạng chuỗi giá trị, hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng và các giải pháp nâng cao hiệu quả sản xuất.

  2. Các doanh nghiệp và hợp tác xã trong ngành chăn nuôi và chế biến thịt lợn: Áp dụng các mô hình liên kết, quản trị chuỗi và phát triển sản phẩm theo hướng bền vững.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước và chính quyền địa phương: Làm cơ sở xây dựng chính sách hỗ trợ, quy hoạch phát triển ngành chăn nuôi lợn và quản lý chất lượng sản phẩm.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành kinh tế nông nghiệp, quản trị chuỗi giá trị: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, phân tích chuỗi giá trị và ứng dụng thực tiễn tại địa phương miền núi.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chuỗi giá trị lợn thịt là gì?
    Chuỗi giá trị lợn thịt là tập hợp các hoạt động và tác nhân từ sản xuất, thu gom, giết mổ, chế biến đến tiêu thụ sản phẩm thịt lợn, tạo ra giá trị gia tăng cho sản phẩm cuối cùng.

  2. Tại sao chuỗi giá trị lợn thịt ở Ba Chẽ còn manh mún?
    Do quy mô chăn nuôi nhỏ lẻ, thiếu liên kết hợp đồng, công nghệ chế biến còn thủ công và thị trường tiêu thụ chủ yếu nội vùng, chưa phát triển kênh tiêu thụ ngoài tỉnh.

  3. Người chăn nuôi gặp những rủi ro gì trong chuỗi giá trị?
    Người chăn nuôi chịu rủi ro dịch bệnh, biến động giá thức ăn, bị ép giá bởi thương lái và thiếu sự hỗ trợ kỹ thuật, vốn đầu tư.

  4. Giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả chuỗi giá trị?
    Tăng cường liên kết chuỗi, phát triển cơ sở chế biến hiện đại, hỗ trợ kỹ thuật và vốn, mở rộng thị trường tiêu thụ và quản lý chất lượng sản phẩm.

  5. Chuỗi giá trị này có thể áp dụng cho các địa phương khác không?
    Có, đặc biệt các huyện miền núi có điều kiện tương tự có thể tham khảo mô hình và giải pháp để phát triển ngành chăn nuôi lợn bền vững.

Kết luận

  • Chuỗi giá trị lợn thịt tại huyện Ba Chẽ có quy mô nhỏ, sản lượng và quy mô chăn nuôi giảm trong giai đoạn 2017-2019 do nhiều yếu tố khách quan và chủ quan.
  • Các tác nhân trong chuỗi hoạt động tự phát, thiếu liên kết chặt chẽ, phân phối lợi ích chưa công bằng, ảnh hưởng đến hiệu quả kinh tế và bền vững chuỗi.
  • Nghiên cứu đã phân tích chi tiết các yếu tố ảnh hưởng, phân tích SWOT và đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả chuỗi giá trị.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung vào xây dựng liên kết chuỗi, phát triển chế biến hiện đại, hỗ trợ kỹ thuật và mở rộng thị trường tiêu thụ trong vòng 1-5 năm tới.
  • Kêu gọi các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và người dân địa phương phối hợp thực hiện các giải pháp để phát triển ngành chăn nuôi lợn bền vững, góp phần nâng cao đời sống và phát triển kinh tế nông thôn.