Tổng quan nghiên cứu

Ngành chăn nuôi lợn thịt đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế nông nghiệp tại huyện Ba Chẽ, tỉnh Quảng Ninh. Theo số liệu thống kê giai đoạn 2017-2019, tổng đàn lợn của huyện giảm từ 17.508 con xuống còn khoảng 16.350 con, tương ứng tốc độ phát triển bình quân khoảng 93%. Sản lượng thịt hơi xuất chuồng cũng giảm từ 2.678 tấn xuống còn 2.332 tấn, đạt tốc độ phát triển bình quân 93,32%. Những biến động này phản ánh những khó khăn trong sản xuất như dịch bệnh, biến đổi khí hậu, chi phí thức ăn tăng cao và thị trường không ổn định.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích hoạt động chuỗi giá trị thịt lợn tại huyện Ba Chẽ, từ sản xuất, chế biến đến tiêu thụ, đồng thời đề xuất các giải pháp thúc đẩy phát triển bền vững chuỗi giá trị này. Phạm vi nghiên cứu tập trung trên địa bàn huyện Ba Chẽ, với dữ liệu thu thập từ năm 2017 đến 2019, kết hợp khảo sát thực địa từ tháng 6 đến tháng 10 năm 2019.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả kinh tế của ngành chăn nuôi lợn, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, tạo việc làm và tăng thu nhập cho người dân địa phương. Đồng thời, kết quả nghiên cứu sẽ hỗ trợ huyện Ba Chẽ trong việc quy hoạch vùng chăn nuôi, phát triển chuỗi giá trị thịt lợn theo hướng bền vững, đáp ứng nhu cầu thị trường và bảo vệ môi trường.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên khung lý thuyết chuỗi giá trị của Michael Porter (1985), tập trung vào các hoạt động tạo ra giá trị gia tăng trong toàn bộ quá trình từ sản xuất đến tiêu thụ sản phẩm. Khái niệm chuỗi giá trị được mở rộng theo nghĩa rộng, bao gồm nhiều tác nhân tham gia như người sản xuất, thu gom, chế biến, thương nhân và người tiêu dùng cuối cùng.

Ngoài ra, phương pháp phân tích chuỗi giá trị còn áp dụng các công cụ như phân tích chi phí - lợi nhuận, phân tích SWOT, phân tích quản trị và liên kết giữa các tác nhân trong chuỗi. Các khái niệm chuyên ngành như giá trị gia tăng (Value Added - VA), lợi nhuận thuần (Net Value Added - NVA), và các thuật ngữ về chuỗi cung ứng nông sản thực phẩm được sử dụng để đánh giá hiệu quả hoạt động của từng tác nhân.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu bao gồm thông tin thứ cấp từ các cơ quan quản lý như Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện Ba Chẽ, Trung tâm Dịch vụ Nông nghiệp, cùng các báo cáo thống kê giai đoạn 2017-2019. Thông tin sơ cấp được thu thập qua khảo sát trực tiếp và phỏng vấn sâu với 92 mẫu đại diện gồm 50 hộ chăn nuôi, 7 thương lái, 8 người giết mổ, 5 hộ bán lẻ, 2 hộ chế biến và 20 hộ tiêu dùng.

Phương pháp chọn mẫu phân tầng được áp dụng nhằm đảm bảo tính đại diện cho các nhóm tác nhân trong chuỗi. Dữ liệu thu thập được xử lý và phân tích bằng phần mềm Excel, kết hợp với phương pháp phân tích SWOT để đánh giá điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức của chuỗi giá trị thịt lợn huyện Ba Chẽ.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 6 đến tháng 10 năm 2019, bao gồm các bước thu thập dữ liệu, xử lý, phân tích và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Quy mô và sản lượng chăn nuôi lợn giảm: Tổng đàn lợn giảm khoảng 7% trong giai đoạn 2017-2019, từ 17.508 con xuống còn khoảng 16.350 con. Sản lượng thịt hơi xuất chuồng giảm tương ứng từ 2.678 tấn xuống 2.332 tấn, tốc độ phát triển bình quân 93,32%. Nguyên nhân chính là dịch bệnh, chi phí thức ăn tăng và thị trường bất ổn.

  2. Cơ cấu tiêu thụ nội vùng chiếm ưu thế: Khoảng 70% sản phẩm thịt lợn tiêu thụ trong nội vùng tỉnh Quảng Ninh, 30% còn lại tiêu thụ ngoài tỉnh. Kênh thị trường trong tỉnh có tiềm năng phát triển để nâng cao thu nhập cho người chăn nuôi.

  3. Chuỗi giá trị gồm nhiều tác nhân nhỏ lẻ: Hộ chăn nuôi và bán lẻ chiếm số lượng lớn nhất trong chuỗi, nhưng hoạt động còn manh mún, thiếu liên kết chặt chẽ. Các lò giết mổ có công suất nhỏ, chủ yếu hoạt động thủ công, chưa có nhà máy chế biến công nghiệp.

  4. Phân phối lợi ích chưa công bằng: Người chăn nuôi chịu nhiều rủi ro nhất, lợi nhuận thấp và không ổn định. Các tác nhân trung gian như thương lái và người bán lẻ thu lợi nhiều hơn, gây áp lực lên người sản xuất.

Thảo luận kết quả

Sự suy giảm quy mô và sản lượng chăn nuôi lợn phản ánh tác động tiêu cực của dịch bệnh và biến động thị trường, phù hợp với các nghiên cứu trong ngành chăn nuôi nông thôn miền núi. Việc tiêu thụ chủ yếu nội vùng cho thấy thị trường địa phương vẫn là kênh chính, tuy nhiên chưa khai thác hiệu quả các thị trường ngoài tỉnh.

Chuỗi giá trị thịt lợn tại Ba Chẽ còn phân tán, thiếu sự liên kết và hợp đồng chính thức giữa các tác nhân, dẫn đến hiệu quả kinh tế thấp và rủi ro cao cho người chăn nuôi. Điều này tương đồng với các nghiên cứu về chuỗi giá trị nông sản tại các vùng miền núi khác, nơi mà sự thiếu chuyên môn hóa và quy mô nhỏ lẻ là rào cản lớn.

Phân tích chi phí và lợi nhuận cho thấy người chăn nuôi phải chịu chi phí đầu vào cao trong khi giá bán không ổn định, dẫn đến thu nhập thấp. Các biểu đồ phân phối giá trị gia tăng trong chuỗi có thể minh họa rõ sự chênh lệch lợi ích giữa các tác nhân, từ đó làm nổi bật nhu cầu cải thiện quản trị và liên kết chuỗi.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường liên kết chuỗi giá trị: Xây dựng các hợp đồng liên kết giữa người chăn nuôi, thương lái, cơ sở giết mổ và chế biến nhằm ổn định giá cả và đảm bảo chất lượng sản phẩm. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể: UBND huyện phối hợp với các tổ chức ngành nghề.

  2. Hỗ trợ kỹ thuật và vốn cho người chăn nuôi: Cung cấp đào tạo kỹ thuật chăn nuôi an toàn sinh học, hỗ trợ vay vốn ưu đãi để mở rộng quy mô và nâng cao năng suất. Thời gian: liên tục trong 3 năm. Chủ thể: Ngân hàng chính sách xã hội, Trung tâm Dịch vụ Nông nghiệp.

  3. Phát triển cơ sở chế biến hiện đại: Đầu tư xây dựng nhà máy chế biến thịt lợn quy mô công nghiệp, áp dụng công nghệ bảo quản và chế biến tiên tiến để nâng cao giá trị sản phẩm. Thời gian: 3-5 năm. Chủ thể: Doanh nghiệp địa phương, chính quyền tỉnh.

  4. Xây dựng thương hiệu và mở rộng thị trường: Tổ chức các chương trình quảng bá, xây dựng nhãn hiệu sản phẩm thịt lợn Ba Chẽ, kết nối với các siêu thị và thị trường ngoài tỉnh. Thời gian: 1-3 năm. Chủ thể: Ban quản lý OCOP huyện, các hiệp hội ngành hàng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Người chăn nuôi lợn tại các vùng miền núi: Nghiên cứu cung cấp thông tin về chuỗi giá trị, giúp họ hiểu rõ vai trò và lợi ích trong chuỗi, từ đó nâng cao hiệu quả sản xuất.

  2. Các nhà quản lý và hoạch định chính sách địa phương: Tài liệu hỗ trợ xây dựng chính sách phát triển chăn nuôi bền vững, quy hoạch vùng chăn nuôi và phát triển kinh tế nông thôn.

  3. Doanh nghiệp chế biến và thương mại nông sản: Giúp nhận diện cơ hội đầu tư, phát triển liên kết chuỗi và nâng cao giá trị sản phẩm thịt lợn.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành kinh tế nông nghiệp: Cung cấp cơ sở lý thuyết và phương pháp phân tích chuỗi giá trị thực tiễn, làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chuỗi giá trị thịt lợn là gì?
    Chuỗi giá trị thịt lợn là tập hợp các hoạt động và tác nhân từ sản xuất, thu gom, chế biến đến tiêu thụ sản phẩm thịt lợn, mỗi khâu tạo ra giá trị gia tăng cho sản phẩm cuối cùng.

  2. Tại sao chuỗi giá trị thịt lợn ở Ba Chẽ còn manh mún?
    Do quy mô chăn nuôi nhỏ lẻ, thiếu liên kết hợp đồng chính thức giữa các tác nhân, cùng với hạn chế về kỹ thuật và thị trường chưa ổn định.

  3. Người chăn nuôi chịu thiệt thòi như thế nào trong chuỗi?
    Người chăn nuôi phải chịu chi phí đầu vào cao, rủi ro dịch bệnh và bị ép giá bởi các tác nhân trung gian, dẫn đến lợi nhuận thấp và không ổn định.

  4. Giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả chuỗi giá trị?
    Tăng cường liên kết chuỗi, hỗ trợ kỹ thuật và vốn cho người chăn nuôi, phát triển cơ sở chế biến hiện đại và xây dựng thương hiệu sản phẩm.

  5. Chuỗi giá trị này có thể áp dụng cho các địa phương khác không?
    Có, các phương pháp phân tích và giải pháp đề xuất có thể điều chỉnh phù hợp để áp dụng cho các vùng có điều kiện tương tự nhằm phát triển chăn nuôi bền vững.

Kết luận

  • Chuỗi giá trị thịt lợn huyện Ba Chẽ có quy mô nhỏ, phân tán và thiếu liên kết chặt chẽ giữa các tác nhân.
  • Sản lượng thịt lợn và tổng đàn lợn có xu hướng giảm trong giai đoạn 2017-2019 do nhiều yếu tố khách quan và chủ quan.
  • Người chăn nuôi chịu nhiều rủi ro và lợi nhuận thấp, trong khi các tác nhân trung gian thu lợi nhiều hơn.
  • Cần thiết xây dựng các giải pháp liên kết chuỗi, hỗ trợ kỹ thuật, phát triển chế biến và mở rộng thị trường để nâng cao hiệu quả kinh tế.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho việc phát triển bền vững ngành chăn nuôi lợn tại Ba Chẽ và các địa phương tương tự.

Tiếp theo, các cơ quan quản lý và doanh nghiệp cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất nhằm thúc đẩy phát triển chuỗi giá trị thịt lợn, góp phần nâng cao thu nhập và ổn định kinh tế nông thôn. Để biết thêm chi tiết và ứng dụng thực tiễn, quý độc giả và các bên liên quan có thể tham khảo toàn bộ luận văn nghiên cứu.