Tổng quan nghiên cứu

Theo ước tính của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) năm 2017, trung bình cứ 160 người thì có 1 người mắc chứng tự kỷ. Ở Việt Nam, số trẻ được chẩn đoán tự kỷ ngày càng gia tăng, với khoảng 1.200 trẻ được chẩn đoán hoặc theo dõi mắc tự kỷ mỗi năm tại Bệnh viện Nhi đồng 1. Việc nuôi dạy con tự kỷ đặt ra nhiều thách thức lớn đối với cha mẹ, dẫn đến mức độ stress cao hơn so với cha mẹ có con phát triển bình thường hoặc có khuyết tật khác. Mức độ stress này ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe tâm thần, thể chất và chất lượng cuộc sống của cha mẹ, đồng thời tác động xấu đến quá trình can thiệp và hòa nhập của trẻ.

Luận văn tập trung nghiên cứu biểu hiện stress của cha mẹ có con tự kỷ tại thành phố Hồ Chí Minh, khảo sát trên 64 người cha mẹ có con tự kỷ. Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng các biểu hiện stress, các tác nhân gây stress, cách ứng phó và nhu cầu hỗ trợ xã hội của cha mẹ, từ đó đề xuất các biện pháp giảm stress hiệu quả. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao nhận thức, hỗ trợ tâm lý và cải thiện chất lượng cuộc sống cho cha mẹ, đồng thời góp phần thúc đẩy sự phát triển toàn diện của trẻ tự kỷ.

Phạm vi nghiên cứu giới hạn tại thành phố Hồ Chí Minh trong giai đoạn 2016-2018, tập trung vào các biểu hiện stress về mặt cảm xúc, nhận thức, hành vi và thể lý của cha mẹ, cùng các tác nhân gây stress liên quan đến đặc điểm của trẻ, vấn đề của cha mẹ và môi trường bên ngoài.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai mô hình lý thuyết chính:

  1. Mô hình stress của cha mẹ có con tự kỷ (Bluth, 2013): Mô hình gồm bốn thành phần cốt lõi là tác nhân gây stress, sự hỗ trợ, nguồn lực và kết quả. Tác nhân gây stress chủ yếu là đặc điểm của trẻ và nhận thức của cha mẹ về đặc điểm này. Nguồn lực và sự hỗ trợ đóng vai trò điều chỉnh, giảm thiểu kết quả tiêu cực như stress, trầm cảm và xung đột gia đình.

  2. Mô hình stress của gia đình có con khuyết tật phát triển (Perry, 2004): Mô hình nhấn mạnh tác nhân gây stress gồm đặc điểm của trẻ và các yếu tố khác trong cuộc sống như tài chính, công việc, mối quan hệ xã hội. Mô hình này giúp phân tích các nguồn lực cá nhân và xã hội ảnh hưởng đến mức độ stress của cha mẹ.

Các khái niệm chính được sử dụng bao gồm: stress (phản ứng tiêu cực về thể lý, cảm xúc, nhận thức và hành vi khi đối mặt với khó khăn vượt quá khả năng ứng phó), tự kỷ (rối loạn phát triển thần kinh ảnh hưởng đến giao tiếp, tương tác xã hội và hành vi), biểu hiện stress (cảm xúc, nhận thức, hành vi, thể lý), tác nhân gây stress (đặc điểm trẻ, vấn đề cha mẹ, môi trường).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp định lượng và định tính:

  • Nguồn dữ liệu: Khảo sát 64 cha mẹ có con tự kỷ tại thành phố Hồ Chí Minh, thu thập thông tin qua bảng hỏi và phỏng vấn sâu với 2 trường hợp điển hình.

  • Phương pháp chọn mẫu: Mẫu được chọn theo phương pháp thuận tiện từ các gia đình có con tự kỷ đang theo dõi tại các bệnh viện và mạng lưới tự kỷ địa phương.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm SPSS để xử lý số liệu thống kê mô tả và phân tích so sánh mức độ stress theo các đặc điểm nhân khẩu học và đặc điểm trẻ. Phân tích nội dung được áp dụng cho dữ liệu phỏng vấn nhằm làm rõ biểu hiện stress và cách ứng phó.

  • Timeline nghiên cứu: Thực hiện trong giai đoạn 2016-2018, bao gồm thu thập dữ liệu, xử lý số liệu và phân tích kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ biểu hiện stress của cha mẹ: Khoảng 75% cha mẹ có con tự kỷ trải qua mức độ stress từ trung bình đến cao. Biểu hiện stress về mặt cảm xúc như lo âu, mệt mỏi chiếm tỷ lệ 68%, biểu hiện nhận thức như khó tập trung và suy nghĩ tiêu cực chiếm 62%.

  2. Phân biệt theo giới tính cha mẹ: Mức độ stress của mẹ cao hơn cha, với 80% mẹ báo cáo stress cao so với 60% cha. Mẹ đơn thân có mức stress cao hơn 15% so với mẹ có chồng.

  3. Tác nhân gây stress: Đặc điểm của trẻ như hành vi hung hăng, khó kiểm soát chiếm 70% nguyên nhân gây stress. Vấn đề tài chính và thiếu hỗ trợ xã hội chiếm 55% và 48% tương ứng.

  4. Cách ứng phó stress: 60% cha mẹ sử dụng cách ứng phó tích cực như tìm kiếm thông tin, tham gia nhóm hỗ trợ; 40% còn lại có xu hướng ứng phó tiêu cực như tránh né, cáu gắt.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy mức độ stress của cha mẹ có con tự kỷ tại thành phố Hồ Chí Minh tương đồng với các nghiên cứu quốc tế, khẳng định đặc điểm hành vi của trẻ là tác nhân chính gây stress. Sự khác biệt về mức độ stress giữa cha và mẹ phản ánh vai trò chăm sóc chính của người mẹ trong gia đình. Tác động của stress không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần mà còn làm giảm hiệu quả can thiệp cho trẻ.

Biểu đồ phân bố mức độ stress theo giới tính cha mẹ và biểu đồ tỉ lệ các tác nhân gây stress sẽ minh họa rõ nét các phát hiện này. So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả phù hợp với báo cáo của Abou-Dagga (2013) và Hastings (2003) về mức độ stress cao hơn ở mẹ và tác động của đặc điểm trẻ.

Việc một phần lớn cha mẹ vẫn sử dụng cách ứng phó tích cực cho thấy tiềm năng phát triển các chương trình hỗ trợ tâm lý và giáo dục cho cha mẹ. Tuy nhiên, tỷ lệ ứng phó tiêu cực cũng cảnh báo về nhu cầu can thiệp sớm để tránh hậu quả nghiêm trọng như trầm cảm, rối loạn hành vi.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường chương trình giáo dục và tư vấn tâm lý cho cha mẹ: Triển khai các khóa đào tạo về nhận thức stress, kỹ năng ứng phó và chăm sóc trẻ tự kỷ nhằm giảm mức độ stress, đặc biệt tập trung vào mẹ đơn thân và các gia đình có mức stress cao. Thời gian thực hiện trong 12 tháng, do các trung tâm y tế và tổ chức xã hội phối hợp thực hiện.

  2. Phát triển mạng lưới hỗ trợ xã hội: Xây dựng các nhóm hỗ trợ cha mẹ có con tự kỷ tại cộng đồng để chia sẻ kinh nghiệm, giảm cảm giác cô lập và tăng cường sự hỗ trợ tinh thần. Mục tiêu tăng 30% số gia đình tham gia trong 2 năm tới, do các tổ chức phi chính phủ và chính quyền địa phương chủ trì.

  3. Cải thiện chính sách hỗ trợ tài chính: Đề xuất các chính sách trợ cấp chi phí can thiệp, khám chữa bệnh cho trẻ tự kỷ nhằm giảm áp lực tài chính cho gia đình. Thời gian vận động và triển khai trong 3 năm, phối hợp giữa Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội và các cơ quan liên quan.

  4. Tăng cường đào tạo chuyên môn cho cán bộ y tế, giáo dục: Nâng cao năng lực nhận biết và hỗ trợ stress cho cha mẹ trong quá trình can thiệp trẻ tự kỷ, đảm bảo dịch vụ toàn diện và hiệu quả. Thực hiện trong 18 tháng, do các trường đại học và bệnh viện chuyên khoa phối hợp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà nghiên cứu tâm lý học và giáo dục đặc biệt: Luận văn cung cấp dữ liệu thực tiễn và phân tích chuyên sâu về stress của cha mẹ có con tự kỷ, hỗ trợ phát triển các nghiên cứu tiếp theo về sức khỏe tâm thần và can thiệp.

  2. Chuyên gia tư vấn tâm lý và nhân viên xã hội: Thông tin về biểu hiện stress và tác nhân gây stress giúp xây dựng chương trình hỗ trợ phù hợp, nâng cao hiệu quả tư vấn và can thiệp.

  3. Nhà hoạch định chính sách và quản lý y tế, giáo dục: Cơ sở khoa học để thiết kế chính sách hỗ trợ tài chính, giáo dục và y tế cho gia đình có trẻ tự kỷ, góp phần cải thiện chất lượng cuộc sống và hòa nhập xã hội.

  4. Cha mẹ và người chăm sóc trẻ tự kỷ: Hiểu rõ về stress, cách nhận biết và ứng phó, từ đó chủ động tìm kiếm sự hỗ trợ và cải thiện sức khỏe tâm thần, nâng cao hiệu quả chăm sóc và giáo dục trẻ.

Câu hỏi thường gặp

  1. Stress của cha mẹ có con tự kỷ biểu hiện như thế nào?
    Stress biểu hiện qua cảm xúc (lo âu, mệt mỏi), nhận thức (khó tập trung, suy nghĩ tiêu cực), hành vi (cáu gắt, tránh né) và thể lý (mất ngủ, đau đầu). Ví dụ, nhiều cha mẹ cảm thấy cô đơn và kiệt sức trong quá trình chăm sóc con.

  2. Tác nhân chính gây stress cho cha mẹ là gì?
    Đặc điểm hành vi của trẻ như hung hăng, khó kiểm soát là tác nhân chính, bên cạnh đó là áp lực tài chính và thiếu hỗ trợ xã hội. Nghiên cứu cho thấy 70% cha mẹ bị stress do hành vi không thích nghi của trẻ.

  3. Có sự khác biệt về mức độ stress giữa cha và mẹ không?
    Có, mẹ thường chịu mức độ stress cao hơn cha, đặc biệt là mẹ đơn thân. Điều này do mẹ thường là người chăm sóc chính và chịu nhiều áp lực hơn trong gia đình.

  4. Cha mẹ thường ứng phó stress bằng cách nào?
    Khoảng 60% cha mẹ sử dụng cách ứng phó tích cực như tìm kiếm thông tin, tham gia nhóm hỗ trợ; 40% còn lại có xu hướng ứng phó tiêu cực như tránh né hoặc cáu gắt. Việc hỗ trợ cha mẹ phát triển kỹ năng ứng phó là rất cần thiết.

  5. Làm thế nào để giảm stress cho cha mẹ có con tự kỷ?
    Các giải pháp bao gồm giáo dục tâm lý, xây dựng mạng lưới hỗ trợ xã hội, cải thiện chính sách tài chính và nâng cao năng lực chuyên môn cho cán bộ y tế, giáo dục. Ví dụ, các nhóm hỗ trợ cộng đồng giúp cha mẹ chia sẻ và giảm cảm giác cô lập.

Kết luận

  • Cha mẹ có con tự kỷ tại thành phố Hồ Chí Minh trải qua mức độ stress cao, ảnh hưởng đa chiều đến sức khỏe tâm thần và thể chất.
  • Đặc điểm hành vi của trẻ là tác nhân gây stress chủ yếu, trong khi sự hỗ trợ xã hội và nguồn lực cá nhân đóng vai trò điều chỉnh.
  • Mức độ stress của mẹ cao hơn cha, đặc biệt ở các mẹ đơn thân và những gia đình có điều kiện kinh tế khó khăn.
  • Cách ứng phó stress của cha mẹ đa dạng, cần tăng cường hỗ trợ để phát triển các chiến lược ứng phó tích cực.
  • Đề xuất các giải pháp giáo dục, hỗ trợ xã hội, chính sách tài chính và đào tạo chuyên môn nhằm giảm stress và nâng cao chất lượng cuộc sống cho cha mẹ.

Next steps: Triển khai các chương trình hỗ trợ tâm lý và giáo dục cho cha mẹ trong vòng 12-24 tháng, đồng thời vận động chính sách hỗ trợ tài chính trong 3 năm tới.

Call to action: Các tổ chức, nhà nghiên cứu và chính quyền địa phương cần phối hợp để thực hiện các giải pháp thiết thực, giúp cha mẹ có con tự kỷ vượt qua stress, đồng hành cùng trẻ phát triển toàn diện.