Tổng quan nghiên cứu

Quản lý ngân sách nhà nước (NSNN) là một trong những công cụ tài chính vĩ mô quan trọng nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội và đảm bảo an ninh quốc phòng. Tại Quận Kiến An, thành phố Hải Phòng, công tác quản lý NSNN đóng vai trò thiết yếu trong việc thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của chính quyền địa phương. Giai đoạn nghiên cứu từ 2012 đến 2016 cho thấy tổng thu ngân sách quận có sự biến động, trong đó hai năm đầu tiên tổng thu vượt dự toán trên 100%, nhưng ba năm tiếp theo không đạt dự toán giao. Cơ cấu nguồn thu ngân sách cũng có sự chuyển biến tích cực với tỷ trọng thuế tăng từ 43% năm 2012 lên 61% năm 2016.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý NSNN cấp quận, phân tích thực trạng công tác quản lý NSNN tại Quận Kiến An trong giai đoạn 2012-2016, đánh giá kết quả và hạn chế, từ đó đề xuất các biện pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính địa phương. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào công tác quản lý NSNN trên địa bàn Quận Kiến An, với dữ liệu thu thập từ các báo cáo tài chính, số liệu quyết toán và phỏng vấn cán bộ quản lý ngân sách quận.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý chính quyền địa phương trong việc hoạch định chính sách tài chính, nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại Quận Kiến An nói riêng và thành phố Hải Phòng nói chung.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng hai khung lý thuyết chính: lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước và mô hình phân cấp quản lý ngân sách.

  1. Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước: NSNN được hiểu là bản dự toán thu chi tài chính hàng năm của Nhà nước, do Chính phủ lập và Quốc hội quyết định, nhằm đảm bảo thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Quản lý NSNN bao gồm các khâu lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra, thanh tra ngân sách. Các khái niệm chính gồm: dự toán ngân sách, cân đối ngân sách, phân bổ ngân sách, kiểm soát ngân sách.

  2. Mô hình phân cấp quản lý ngân sách: Phân cấp quản lý NSNN là việc xác định phạm vi trách nhiệm và quyền hạn của các cấp chính quyền trong quản lý, điều hành thu chi ngân sách, nhằm tăng tính chủ động, hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính địa phương. Mô hình này nhấn mạnh vai trò của ngân sách cấp quận trong hệ thống ngân sách địa phương, với các nguồn thu và nhiệm vụ chi cụ thể, đồng thời đảm bảo sự phối hợp giữa ngân sách trung ương và địa phương.

Các khái niệm chuyên ngành được sử dụng gồm: ngân sách nhà nước cấp quận, dự toán ngân sách, chấp hành dự toán, quyết toán ngân sách, kiểm tra ngân sách, phân cấp quản lý ngân sách, cân đối thu chi ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp thu thập số liệu thứ cấp và sơ cấp.

  • Nguồn dữ liệu thứ cấp: Bao gồm các báo cáo thu chi ngân sách của UBND Quận Kiến An, Sở Tài chính thành phố Hải Phòng, các tài liệu pháp luật liên quan như Luật Ngân sách Nhà nước 2015, các báo cáo khoa học và tài liệu chuyên ngành về quản lý ngân sách.

  • Nguồn dữ liệu sơ cấp: Thu thập thông tin qua phỏng vấn trực tiếp lãnh đạo Phòng Tài chính - Kế hoạch và cán bộ phụ trách ngân sách quận nhằm làm rõ thực trạng quản lý ngân sách.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả và so sánh để đánh giá các chỉ tiêu thu, chi ngân sách qua các năm 2012-2016. Phân tích số liệu bằng phần mềm Excel để tổng hợp, kiểm tra và đánh giá hiệu quả quản lý ngân sách. Các chỉ tiêu được kiểm tra bao gồm tỷ lệ thực hiện dự toán thu, chi ngân sách, cơ cấu nguồn thu, cân đối thu chi ngân sách.

  • Cỡ mẫu và timeline: Nghiên cứu tập trung vào toàn bộ số liệu thu chi ngân sách của Quận Kiến An trong giai đoạn 2012-2016, với các cuộc phỏng vấn được thực hiện trong năm 2017 nhằm bổ sung thông tin thực tiễn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tình hình thu ngân sách: Tổng thu ngân sách Quận Kiến An giai đoạn 2012-2016 có sự biến động rõ rệt. Năm 2012 và 2013, tổng thu ngân sách vượt dự toán lần lượt 102,4% và 101,4%. Tuy nhiên, từ năm 2014 đến 2016, tổng thu ngân sách không đạt dự toán giao, với mức tăng trưởng bình quân khoảng 22% mỗi năm. Cơ cấu nguồn thu chuyển dịch tích cực, tỷ trọng thuế trong tổng thu ngân sách tăng từ 43% năm 2012 lên 61% năm 2016, phản ánh sự gia tăng đóng góp của các khoản thuế vào ngân sách quận.

  2. Tình hình chi ngân sách: Chi ngân sách quận tập trung vào các nhiệm vụ chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển. Chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn, đảm bảo các hoạt động quốc phòng, an ninh, giáo dục, y tế và các chương trình mục tiêu quốc gia. Việc phân bổ và quản lý chi ngân sách được thực hiện theo dự toán được giao, tuân thủ các nguyên tắc tiết kiệm và hiệu quả.

  3. Cân đối thu - chi ngân sách: Qua các năm, Quận Kiến An duy trì được sự cân đối giữa thu và chi ngân sách, tuy nhiên vẫn còn tồn tại một số năm chi vượt dự toán, gây áp lực lên nguồn tài chính địa phương. Việc kiểm tra, thanh tra ngân sách được thực hiện thường xuyên nhằm phát hiện và xử lý các sai phạm, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách.

  4. Những hạn chế trong quản lý ngân sách: Công tác lập dự toán còn thiếu chính xác do dự báo kinh tế chưa sát thực tế; việc chấp hành dự toán chưa đồng đều giữa các đơn vị sử dụng ngân sách; công tác quyết toán và kiểm tra ngân sách còn hạn chế về năng lực và phương tiện quản lý. Ngoài ra, sự phụ thuộc vào nguồn thu từ đất đai và các khoản thu không ổn định cũng ảnh hưởng đến tính bền vững của ngân sách quận.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố như cơ chế quản lý tài chính chưa hoàn chỉnh, trình độ cán bộ quản lý ngân sách còn hạn chế, hệ thống thông tin quản lý chưa đồng bộ và sự biến động của môi trường kinh tế - xã hội địa phương. So sánh với các quận lân cận như Lê Chân và huyện Kiến Thụy, Quận Kiến An có tiềm năng phát triển kinh tế lớn nhưng chưa khai thác hiệu quả nguồn lực tài chính do công tác quản lý ngân sách chưa được hoàn thiện toàn diện.

Dữ liệu thu chi ngân sách có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện tỷ lệ thực hiện dự toán thu, cơ cấu nguồn thu theo năm, cũng như bảng cân đối thu chi ngân sách để minh họa rõ nét sự biến động và cân đối tài chính của quận. Việc nâng cao chất lượng công tác quản lý ngân sách sẽ góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo an sinh xã hội và nâng cao đời sống nhân dân trên địa bàn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao chất lượng công tác lập dự toán ngân sách: Cần áp dụng các phương pháp dự báo kinh tế chính xác hơn, dựa trên phân tích dữ liệu thực tế và xu hướng phát triển kinh tế xã hội của quận. Thời gian thực hiện: ngay trong các kỳ lập dự toán hàng năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch Quận phối hợp với các đơn vị liên quan.

  2. Tăng cường công tác chấp hành dự toán ngân sách: Đẩy mạnh công tác giám sát, kiểm tra việc thực hiện dự toán thu, chi ngân sách tại các đơn vị sử dụng ngân sách nhằm đảm bảo tuân thủ đúng quy định, tiết kiệm và hiệu quả. Thời gian: liên tục trong năm ngân sách. Chủ thể: UBND Quận, Phòng Tài chính - Kế hoạch, Kho bạc Nhà nước.

  3. Hoàn thiện công tác quyết toán và kiểm tra ngân sách: Nâng cao năng lực cán bộ quản lý ngân sách, ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý và kiểm tra ngân sách, đảm bảo tính chính xác, minh bạch và kịp thời trong báo cáo quyết toán. Thời gian: trong vòng 1-2 năm tới. Chủ thể: Phòng Tài chính - Kế hoạch, Kho bạc Nhà nước, UBND Quận.

  4. Đa dạng hóa nguồn thu ngân sách: Giảm sự phụ thuộc vào nguồn thu từ đất đai bằng cách phát triển các ngành kinh tế dịch vụ, thương mại, công nghiệp phù hợp với tiềm năng của quận, đồng thời tăng cường thu thuế, phí theo đúng quy định. Thời gian: trung hạn 3-5 năm. Chủ thể: UBND Quận, các phòng ban chuyên môn, các doanh nghiệp địa phương.

  5. Cải cách hành chính và nâng cao trình độ cán bộ quản lý ngân sách: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực chuyên môn, kỹ năng quản lý ngân sách cho cán bộ, đồng thời cải tiến thủ tục hành chính để tạo điều kiện thuận lợi cho công tác quản lý ngân sách. Thời gian: liên tục và định kỳ hàng năm. Chủ thể: UBND Quận, Sở Tài chính thành phố Hải Phòng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà quản lý ngân sách địa phương: Giúp hiểu rõ hơn về thực trạng và các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp quận, từ đó áp dụng vào công tác quản lý tài chính tại địa phương mình.

  2. Cán bộ, chuyên viên phòng Tài chính - Kế hoạch các quận, huyện: Cung cấp kiến thức chuyên sâu về quy trình lập dự toán, chấp hành, quyết toán và kiểm tra ngân sách, hỗ trợ nâng cao năng lực chuyên môn và thực tiễn công tác.

  3. Các nhà nghiên cứu, học viên cao học ngành Quản trị Kinh doanh, Tài chính công: Là tài liệu tham khảo bổ ích cho việc nghiên cứu, học tập về quản lý ngân sách nhà nước, đặc biệt trong bối cảnh phân cấp quản lý ngân sách địa phương.

  4. Các cơ quan hoạch định chính sách tài chính công: Giúp đánh giá thực trạng quản lý ngân sách cấp quận, từ đó xây dựng các chính sách, quy định phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý ngân sách nhà nước cấp quận có vai trò gì trong phát triển kinh tế địa phương?
    Quản lý ngân sách cấp quận là công cụ tài chính quan trọng giúp chính quyền địa phương phân bổ nguồn lực tài chính hợp lý, đảm bảo các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, an ninh quốc phòng. Ví dụ, tại Quận Kiến An, ngân sách được sử dụng để đầu tư hạ tầng, giáo dục và y tế, góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

  2. Các nguồn thu ngân sách chính của Quận Kiến An gồm những gì?
    Nguồn thu chính bao gồm thuế (thuế giá trị gia tăng, thuế thu nhập cá nhân, thuế sử dụng đất), phí, lệ phí và các khoản thu khác như tiền sử dụng đất. Tỷ trọng thuế trong tổng thu ngân sách quận tăng từ 43% năm 2012 lên 61% năm 2016, cho thấy sự gia tăng đóng góp của thuế vào ngân sách.

  3. Những khó khăn chính trong công tác quản lý ngân sách tại Quận Kiến An là gì?
    Khó khăn gồm dự toán ngân sách chưa chính xác, chấp hành dự toán chưa đồng đều, năng lực cán bộ quản lý còn hạn chế, hệ thống thông tin quản lý chưa đồng bộ và sự phụ thuộc vào nguồn thu không ổn định như thu từ đất đai.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác lập dự toán ngân sách?
    Cần áp dụng các phương pháp dự báo kinh tế chính xác, dựa trên phân tích dữ liệu thực tế và xu hướng phát triển kinh tế xã hội địa phương. Đồng thời tăng cường phối hợp giữa các phòng ban liên quan để xây dựng dự toán sát với thực tế.

  5. Vai trò của công tác kiểm tra, thanh tra ngân sách trong quản lý NSNN?
    Công tác kiểm tra, thanh tra giúp phát hiện và xử lý các sai phạm trong thu chi ngân sách, đảm bảo tính minh bạch, tiết kiệm và hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính. Tại Quận Kiến An, việc này góp phần nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách và giảm thiểu thất thoát, lãng phí.

Kết luận

  • Quản lý ngân sách nhà nước cấp quận là công cụ quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội và đảm bảo an ninh quốc phòng địa phương.
  • Thực trạng quản lý NSNN tại Quận Kiến An giai đoạn 2012-2016 cho thấy sự biến động trong thu ngân sách, với tỷ trọng thuế tăng dần và cân đối thu chi được duy trì.
  • Công tác lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra ngân sách còn tồn tại hạn chế do năng lực quản lý và cơ chế chưa hoàn chỉnh.
  • Đề xuất các biện pháp nâng cao chất lượng lập dự toán, tăng cường chấp hành dự toán, hoàn thiện quyết toán, đa dạng hóa nguồn thu và cải cách hành chính nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý và chuyên gia tài chính trong việc hoàn thiện công tác quản lý ngân sách cấp quận, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại Quận Kiến An và thành phố Hải Phòng.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất trong kế hoạch phát triển ngân sách hàng năm, đồng thời tổ chức đào tạo nâng cao năng lực cán bộ quản lý ngân sách.

Call to action: Các cơ quan quản lý ngân sách địa phương cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các biện pháp cải tiến, đảm bảo nguồn lực tài chính được sử dụng hiệu quả, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững.