I. Khái niệm đặc điểm của bảo đảm tranh tụng trong xét xử sơ thẩm vụ án hình sự
Bảo đảm tranh tụng trong xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là một khái niệm quan trọng trong hệ thống pháp luật Việt Nam. Theo đó, bảo đảm tranh tụng không chỉ đơn thuần là một nguyên tắc pháp lý mà còn là một cơ chế tố tụng nhằm đảm bảo quyền lợi của các bên tham gia. Tranh tụng được hiểu là quá trình mà trong đó các bên tham gia tố tụng, bao gồm bên buộc tội và bên bào chữa, có quyền bình đẳng trong việc trình bày quan điểm, chứng cứ và lập luận của mình. Điều này giúp Tòa án xác định sự thật khách quan của vụ án, từ đó đưa ra phán quyết công bằng và chính xác. Đặc điểm nổi bật của bảo đảm tranh tụng là sự hiện diện của Tòa án với vai trò trung gian, điều hành và giám sát quá trình tranh luận giữa các bên. Tòa án không chỉ là nơi giải quyết vụ án mà còn là chủ thể bảo đảm cho quyền lợi của các bên được thực hiện một cách đầy đủ và công bằng. Như vậy, bảo đảm tranh tụng trong xét xử sơ thẩm vụ án hình sự không chỉ là một yêu cầu pháp lý mà còn là một yếu tố thiết yếu để bảo vệ quyền con người và quyền công dân trong quá trình tố tụng.
II. Quy định của pháp luật về bảo đảm tranh tụng trong xét xử sơ thẩm vụ án hình sự
Luật Tố tụng hình sự Việt Nam đã có những quy định cụ thể nhằm bảo đảm tranh tụng trong xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. Theo Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015, nguyên tắc tranh tụng trong xét xử được bảo đảm được ghi nhận tại Điều 26. Điều này thể hiện sự chuyển biến tích cực trong việc nâng cao quyền con người và quyền công dân trong quá trình tố tụng. Các quy định này không chỉ tạo điều kiện cho các bên tham gia tố tụng có cơ hội bình đẳng trong việc trình bày quan điểm mà còn yêu cầu Tòa án phải thực hiện vai trò trung gian một cách công bằng và khách quan. Hệ thống pháp luật hiện hành cũng đã bổ sung nhiều quy định nhằm tăng cường quyền lợi cho bị cáo, như quyền có luật sư bào chữa, quyền được thông báo về các quyền lợi của mình. Những quy định này không chỉ giúp bảo vệ quyền lợi của các bên mà còn góp phần nâng cao chất lượng xét xử, giảm thiểu tình trạng oan sai trong tố tụng hình sự. Việc thực hiện các quy định này trong thực tiễn là rất quan trọng để đảm bảo rằng bảo đảm tranh tụng không chỉ là lý thuyết mà còn được áp dụng hiệu quả trong thực tế.
III. Thực tiễn và một số giải pháp bảo đảm tranh tụng trong xét xử sơ thẩm vụ án hình sự tại huyện Văn Lâm tỉnh Hưng Yên
Tại huyện Văn Lâm, tỉnh Hưng Yên, thực tiễn bảo đảm tranh tụng trong xét xử sơ thẩm vụ án hình sự đã cho thấy nhiều điểm tích cực nhưng cũng tồn tại không ít hạn chế. Số liệu thống kê cho thấy, trong giai đoạn từ 2016 đến 2020, số vụ án được xét xử sơ thẩm có sự tham gia của luật sư ngày càng tăng, cho thấy sự cải thiện trong việc thực hiện quyền bào chữa của bị cáo. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều vụ án mà quyền lợi của bị cáo chưa được bảo đảm đầy đủ, đặc biệt là trong việc thu thập chứng cứ và trình bày quan điểm tại phiên tòa. Nguyên nhân chủ yếu của tình trạng này là do sự thiếu hụt về kỹ năng và trình độ của những người tiến hành tố tụng, cũng như sự thiếu hụt trong công tác tuyên truyền, phổ biến về quyền lợi của các bên tham gia tố tụng. Để khắc phục những hạn chế này, cần có một số giải pháp như nâng cao trình độ, kỹ năng của những người tiến hành tố tụng, đẩy mạnh công tác tuyên truyền về quyền lợi của các bên tham gia tố tụng, và hoàn thiện các quy định của pháp luật nhằm bảo đảm tranh tụng một cách hiệu quả hơn trong thực tiễn.
