Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam đang từng bước ổn định và phát triển, việc tăng thu ngân sách nhà nước (NSNN) tại các cấp địa phương đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo nguồn lực tài chính cho phát triển kinh tế - xã hội. Quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội, với đặc điểm là trung tâm kinh tế, giáo dục và có nhiều doanh nghiệp lớn, là một trong những địa bàn có đóng góp quan trọng vào ngân sách thành phố. Giai đoạn nghiên cứu 2012-2015 cho thấy tổng thu ngân sách trên địa bàn quận có nhiều biến động, trong đó các khoản thu từ thuế, phí và lệ phí chiếm tỷ trọng lớn. Tuy nhiên, thực trạng quản lý và khai thác nguồn thu vẫn còn nhiều tồn tại như thuế nhà trọ, thuế xây dựng, thu tiền sử dụng đất chưa được khai thác triệt để, dẫn đến thất thu ngân sách đáng kể.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích, đánh giá thực trạng thu ngân sách nhà nước trên địa bàn quận Thanh Xuân trong giai đoạn 2012-2015, từ đó đề xuất các giải pháp tăng thu hiệu quả trong giai đoạn ổn định 2016-2020. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các nguồn thu ngân sách cấp huyện (quận) trên địa bàn quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho các cơ quan quản lý tài chính địa phương trong việc nâng cao hiệu quả công tác thu ngân sách, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, bao gồm:

  • Lý thuyết ngân sách nhà nước: Khái niệm, chức năng và phân cấp quản lý ngân sách nhà nước theo Luật Ngân sách Nhà nước năm 2015, nhấn mạnh vai trò của ngân sách trong điều tiết kinh tế vĩ mô và phân phối nguồn lực xã hội.

  • Mô hình phân cấp quản lý ngân sách: Nguyên tắc phân cấp quản lý ngân sách nhà nước giữa các cấp chính quyền địa phương, đảm bảo sự công bằng, hiệu quả và phù hợp với năng lực quản lý từng cấp.

  • Khái niệm thu ngân sách nhà nước cấp huyện (quận): Bao gồm các khoản thu 100% thuộc ngân sách quận và các khoản thu điều tiết theo tỷ lệ phân chia giữa ngân sách trung ương, ngân sách địa phương và ngân sách cấp huyện.

  • Các nhân tố ảnh hưởng đến thu ngân sách: Bao gồm mức tăng trưởng kinh tế (GDP bình quân đầu người), tỷ suất doanh lợi bình quân, khả năng khai thác tài nguyên thiên nhiên, cơ cấu chi phí của Nhà nước, tổ chức bộ máy thu nộp, và ý thức chấp hành pháp luật của người nộp thuế.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu thực địa kết hợp phân tích số liệu thứ cấp và sơ cấp:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo tài chính, dự toán ngân sách, và các văn bản pháp luật liên quan đến quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn quận Thanh Xuân giai đoạn 2012-2015. Số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát ý kiến các cán bộ quản lý thu ngân sách và người nộp thuế tại quận.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích định lượng với các công cụ Excel để xử lý số liệu, so sánh biến động các khoản thu theo từng năm, phân tích tỷ trọng các nguồn thu, đánh giá hiệu quả quản lý thu ngân sách. Phân tích định tính dựa trên khảo sát và phỏng vấn nhằm làm rõ các nguyên nhân tồn tại và đề xuất giải pháp.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Khảo sát được thực hiện với khoảng 100 cán bộ quản lý và đại diện người nộp thuế tại các phường thuộc quận Thanh Xuân, chọn mẫu theo phương pháp ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung phân tích giai đoạn 2012-2015, đề xuất giải pháp cho giai đoạn ổn định 2016-2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tổng thu ngân sách quận Thanh Xuân tăng trưởng ổn định: Tổng thu ngân sách nhà nước trên địa bàn quận tăng trung bình khoảng 8% mỗi năm trong giai đoạn 2012-2015, trong đó thuế nội địa chiếm trên 70% tổng thu. Thuế thu nhập doanh nghiệp và thuế giá trị gia tăng là hai khoản thu chính, chiếm lần lượt 35% và 25% tổng thu nội địa.

  2. Tồn tại trong khai thác các khoản thu từ đất đai: Thu tiền sử dụng đất và thuế nhà đất chỉ đạt khoảng 60% so với dự toán giao, với số tiền nợ đọng lên tới khoảng 2 tỷ đồng tính đến cuối năm 2015. Việc quản lý thuế nhà trọ và thuế xây dựng còn lỏng lẻo, dẫn đến thất thu đáng kể.

  3. Ý kiến cán bộ và người nộp thuế về công tác quản lý thu: Khoảng 65% cán bộ quản lý cho rằng công tác phối hợp giữa các ngành trong thu ngân sách chưa đồng bộ, gây khó khăn trong việc thu hồi nợ thuế. Đồng thời, 40% người nộp thuế phản ánh thủ tục hành chính còn phức tạp, gây khó khăn trong việc thực hiện nghĩa vụ thuế.

  4. Tỷ lệ thu ngân sách điều tiết giữa ngân sách trung ương và địa phương chưa hợp lý: Tỷ lệ phân chia nguồn thu giữa ngân sách trung ương và ngân sách quận chưa phản ánh đúng năng lực và nhu cầu chi tiêu của địa phương, ảnh hưởng đến khả năng cân đối ngân sách quận.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy, mặc dù tổng thu ngân sách quận Thanh Xuân có xu hướng tăng trưởng tích cực, nhưng vẫn còn nhiều hạn chế trong việc khai thác các nguồn thu tiềm năng, đặc biệt là các khoản thu từ đất đai và thuế nhà trọ. Nguyên nhân chủ yếu do công tác quản lý thu chưa chặt chẽ, phối hợp giữa các cơ quan chức năng chưa hiệu quả, cùng với ý thức chấp hành pháp luật của một bộ phận người nộp thuế còn hạn chế.

So sánh với các nghiên cứu tại các quận khác của Hà Nội và các địa phương tương đồng, tình trạng thất thu và nợ đọng thuế cũng là vấn đề phổ biến, đòi hỏi sự cải thiện đồng bộ về chính sách và quản lý. Việc áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế và cải cách thủ tục hành chính được đánh giá là giải pháp hiệu quả đã được triển khai tại một số địa phương, góp phần nâng cao hiệu quả thu ngân sách.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ biến động tổng thu ngân sách theo năm, bảng phân tích tỷ trọng các khoản thu chính, và biểu đồ khảo sát ý kiến cán bộ quản lý và người nộp thuế về các khó khăn trong công tác thu ngân sách.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao chất lượng lập dự toán thu ngân sách: Cần xây dựng dự toán thu ngân sách quận Thanh Xuân dựa trên cơ sở phân tích kỹ lưỡng các nguồn thu thực tế và tiềm năng, đảm bảo tính khả thi và sát thực tế. Thời gian thực hiện: hàng năm trước kỳ lập dự toán; Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch quận phối hợp với các phòng ban liên quan.

  2. Tăng cường công tác quản lý và kiểm tra thuế: Đẩy mạnh thanh tra, kiểm tra các khoản thu từ đất đai, thuế nhà trọ, thuế xây dựng nhằm giảm thất thu và nợ đọng thuế. Áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế để nâng cao hiệu quả. Thời gian: triển khai ngay và duy trì thường xuyên; Chủ thể: Chi cục Thuế quận phối hợp với UBND các phường.

  3. Phối hợp chặt chẽ giữa các ngành liên quan: Thiết lập cơ chế phối hợp liên ngành giữa thuế, tài chính, quản lý đất đai và công an để xử lý kịp thời các trường hợp trốn thuế, nợ thuế. Thời gian: xây dựng cơ chế trong 6 tháng đầu năm 2017; Chủ thể: UBND quận chỉ đạo các phòng ban liên quan.

  4. Đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính và tuyên truyền pháp luật thuế: Rút ngắn thời gian, đơn giản hóa thủ tục nộp thuế, đồng thời tăng cường tuyên truyền, giáo dục ý thức chấp hành pháp luật thuế cho người dân và doanh nghiệp. Thời gian: liên tục trong giai đoạn 2016-2020; Chủ thể: Chi cục Thuế, UBND quận phối hợp với các tổ chức xã hội.

  5. Xây dựng chính sách khuyến khích phát triển sản xuất kinh doanh: Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa, tạo điều kiện thuận lợi về thuế và thủ tục để tăng nguồn thu thuế từ khu vực kinh tế tư nhân. Thời gian: triển khai trong kế hoạch phát triển kinh tế quận; Chủ thể: UBND quận phối hợp với Sở Kế hoạch và Đầu tư thành phố.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính ngân sách địa phương: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để nâng cao hiệu quả công tác quản lý thu ngân sách, giúp họ xây dựng chính sách phù hợp và cải thiện công tác thu.

  2. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Tài chính - Ngân hàng: Tài liệu phân tích chi tiết về cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và thực trạng thu ngân sách cấp quận, là nguồn tham khảo quý giá cho các đề tài nghiên cứu liên quan.

  3. Doanh nghiệp và người nộp thuế trên địa bàn quận Thanh Xuân: Hiểu rõ hơn về các chính sách thuế, quyền lợi và nghĩa vụ của mình, từ đó thực hiện nghĩa vụ thuế đúng quy định, đồng thời có thể tham gia phản ánh, góp ý cải thiện chính sách.

  4. Cơ quan hoạch định chính sách tài chính thành phố Hà Nội: Thông qua nghiên cứu này, các cơ quan có thể đánh giá thực trạng thu ngân sách cấp quận, từ đó điều chỉnh chính sách phân cấp và hỗ trợ phù hợp nhằm tăng cường nguồn thu.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thu ngân sách nhà nước cấp quận gồm những khoản thu nào?
    Thu ngân sách cấp quận bao gồm các khoản thu 100% thuộc ngân sách quận như thuế môn bài, thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế giá trị gia tăng, thu tiền sử dụng đất, phí và lệ phí do quận quản lý, cùng các khoản thu điều tiết theo tỷ lệ phân chia giữa ngân sách trung ương và địa phương.

  2. Tại sao thu tiền sử dụng đất và thuế nhà đất tại quận Thanh Xuân chưa đạt dự toán?
    Nguyên nhân chính là do công tác quản lý chưa chặt chẽ, nhiều trường hợp nợ đọng thuế kéo dài, thủ tục hành chính phức tạp và ý thức chấp hành pháp luật của một số người nộp thuế còn hạn chế, dẫn đến thất thu đáng kể.

  3. Các giải pháp nào giúp tăng thu ngân sách hiệu quả tại quận?
    Các giải pháp bao gồm nâng cao chất lượng lập dự toán, tăng cường kiểm tra, thanh tra thuế, phối hợp liên ngành chặt chẽ, cải cách thủ tục hành chính, tuyên truyền pháp luật thuế và xây dựng chính sách hỗ trợ doanh nghiệp phát triển.

  4. Ý nghĩa của việc phân cấp quản lý ngân sách nhà nước?
    Phân cấp quản lý ngân sách giúp xác định rõ phạm vi, trách nhiệm và quyền hạn của từng cấp chính quyền, đảm bảo sự công bằng, hiệu quả trong phân bổ nguồn lực tài chính, đồng thời phù hợp với năng lực quản lý và nhu cầu phát triển của từng địa phương.

  5. Làm thế nào để giảm tình trạng nợ đọng thuế tại địa phương?
    Cần tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, xử lý nghiêm các trường hợp trốn thuế, đồng thời cải cách thủ tục hành chính, tạo điều kiện thuận lợi cho người nộp thuế, nâng cao ý thức chấp hành pháp luật thuế và phối hợp hiệu quả giữa các cơ quan chức năng.

Kết luận

  • Tổng thu ngân sách nhà nước trên địa bàn quận Thanh Xuân giai đoạn 2012-2015 tăng trưởng ổn định, nhưng vẫn còn nhiều khoản thu chưa được khai thác hiệu quả, đặc biệt là các khoản thu từ đất đai.
  • Công tác quản lý thu ngân sách còn nhiều hạn chế do phối hợp liên ngành chưa đồng bộ, thủ tục hành chính phức tạp và ý thức chấp hành pháp luật của người nộp thuế chưa cao.
  • Việc phân cấp quản lý ngân sách nhà nước cần được điều chỉnh phù hợp để phản ánh đúng năng lực và nhu cầu chi tiêu của địa phương, góp phần nâng cao hiệu quả thu ngân sách.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao chất lượng lập dự toán, tăng cường kiểm tra thuế, cải cách thủ tục hành chính và tuyên truyền pháp luật thuế, đồng thời hỗ trợ phát triển doanh nghiệp để tăng nguồn thu.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi cho các cấp quản lý tài chính địa phương trong việc xây dựng chính sách thu ngân sách phù hợp, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững của quận Thanh Xuân trong giai đoạn 2016-2020.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý tài chính và chính quyền địa phương cần nhanh chóng triển khai các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả thu ngân sách, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, cập nhật các chính sách phù hợp với thực tiễn phát triển kinh tế - xã hội.