I. Tổng Quan Pháp Luật Bảo Vệ Quyền Lợi Người Tiêu Dùng
Pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (BVQLNTD) ở Việt Nam, cũng như trên thế giới, tập trung điều chỉnh mối quan hệ giữa người tiêu dùng (NTD), cơ quan quản lý, doanh nghiệp và các tổ chức xã hội. NTD đóng vai trò trung tâm, sức mua của họ thúc đẩy sự phát triển bền vững của doanh nghiệp và là động lực quan trọng cho kinh tế. Tuy nhiên, trong mối quan hệ này, NTD thường ở thế yếu, thiếu thông tin, kiến thức và khả năng kiểm tra chất lượng hàng hóa, dịch vụ. Luật BVQLNTD được ban hành ngày 17/11/2010, nhưng hành vi xâm phạm quyền lợi NTD vẫn diễn ra. Luật BVQLNTD năm 2010 được đánh giá là tiến bộ, nhưng chưa thực sự là công cụ hữu hiệu để bảo vệ NTD. Đến tháng 06/2023, Luật BVQLNTD năm 2023 đã chính thức được ban hành, với những điều chỉnh sửa đổi mới nhằm khắc phục các bất cập vướng mắc trong quy định cũ và sắp tới sẽ có hiệu lực thi hành từ 01/07/2024 kỳ vọng sẽ giúp bảo vệ quyền lợi cho NTD được tốt hơn. Các vấn đề khó khăn, vướng mắc vẫn đang xảy ra và một trong các lĩnh vực mà NTD bị vi phạm quyền và lợi ích rất đáng quan tâm đó là an toàn vệ sinh thực phẩm (ATVSTP), bởi lể đây là lĩnh vực thiết yếu trong đời sống cùa mỗi cá nhân.
1.1. Khái niệm và vai trò của Người Tiêu Dùng NTD
Trong mọi nền kinh tế, NTD là lực lượng đông đảo và là động lực cho sự phát triển sản xuất, kinh doanh. Họ có tác động to lớn đến quá trình vận hành, phát triển của thị trường. NTD bao gồm tất cả chúng ta. Họ là nhóm kỉnh tế lớn nhất gây ảnh hưởng và chịu ảnh hưởng bởi hầu hết các quyết định kinh tế Nhà nước và tư nhân. Theo Điều 2 Luật BVQLNTD năm 1993 của Trung Quốc quy định: Trường hợp NTD, vì nhu cầu cuộc sống, mua, sử dụng hàng hóa, dịch vụ thì các quyền và lợi ích họp pháp cùa mình sẽ được bảo vệ theo quy định của Luật này và trường hợp Luật này không quy định thì sẽ được bảo vệ theo các quy định khác có liên quan của pháp luật.
1.2. Tầm quan trọng của Bảo Vệ Quyền Lợi NTD về ATVSTP
Việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật về BVQLNTD nói chung và trong lĩnh vực ATVSTP nói riêng là cần thiết và cấp bách. Pháp luật về BVQLNTD và ATTP là công cụ pháp lý bảo vệ, định hướng chủ thể sản xuất kinh doanh, tạo ra môi trường kinh doanh an toàn, bảo vệ quyền lợi của các bên, đặc biệt là NTD. Pháp luật về an toàn thực phẩm có vai trò quan trọng trong việc đảm bảo sức khỏe và tính mạng của người dân, cũng như sự phát triển bền vững của xã hội. Việc bảo vệ quyền lợi của NTD trong lĩnh vực này đòi hỏi sự nỗ lực của cả nhà nước, doanh nghiệp và người tiêu dùng.
II. Thực Trạng Vi Phạm An Toàn Vệ Sinh Thực Phẩm Hiện Nay
Mặc dù trong những năm gần đây, các tỉnh thành trên cả nước đều triển khai thi hành pháp luật về ATVSTP và được lãnh đạo các cấp, các ngành quan tâm, coi trọng, tuy nhiên, tình hình mất vệ sinh an toàn thực phẩm vẫn còn diễn biến phức tạp. Theo báo cáo của Cục An toàn thực phẩm, trong 10 tháng đầu năm 2021, cả 1 nước xảy ra 77 vụ ngộ độc thực phẩm với tổng số 1.900 người mắc. Trong 10 tháng đầu năm 2021, các đoàn thanh tra, kiểm tra của Trung ương và địa phương đã tiến hành kiểm tra 342.621 cơ sở thực phẩm, phát hiện 39.563 cơ sở vi phạm về an toàn thực phẩm (ATTP). Các vi phạm chủ yếu về điều kiện vệ sinh cơ sở, không có giấy chứng nhận tập huấn kiến thức ATTP hoặc tập huấn không đầy đủ; thực phẩm không rõ nguồn gốc, xuất xứ, hết hạn sử dụng. Ngoài ra, việc sử dụng thực phẩm, phụ gia thực phẩm không rõ nguồn gốc, không có nhãn phụ tiếng Việt trong các cơ sở kinh doanh thực phẩm, bếp ăn tập thể, nhà hàng vẫn còn tồn tại.
2.1. Nguyên nhân dẫn đến Tình Trạng Vi Phạm ATVSTP
Một trong các nguyên nhân dẫn đến thực trạng trên đó là điều chỉnh pháp luật vẫn chưa đáp ứng được những yêu cầu về BVQLNTD trong khi quyền lợi của họ đã và đang bị xâm phạm. Thực trạng công tác BVQLNTD nói chung và trong lĩnh vực ATTP nói riêng cho thấy, mặc dù đã có Luật BVQLNTD, Luật ATVSTP và nhiều văn bản quy định liên quan nhưng việc thực thi vẫn chưa hiệu quả, chưa có chế tài đủ mạnh để ngăn chặn, xử phạt, bồi thường thoa đáng cho NTD.
2.2. Vai trò mờ nhạt của các thiết chế Nhà Nước về BVQLNTD
Vai trò của các thiết chế Nhà nước và tổ chức xã hội tham gia BVQLNTD còn tương đối mờ nhạt, chưa xác định rõ ràng được vai trò, chức năng cụ thể trong công tác quản lý. Khi có vụ việc vi phạm xảy ra không xác định rõ được thẩm quyền hoặc đùn đẩy trách nhiệm giữa các cơ quan nhà nước cho nhau. Điều này dẫn đến việc xử lý vi phạm không kịp thời và không hiệu quả, gây thiệt hại lớn cho NTD.
2.3. Tác động tiêu cực của Thực Phẩm Bẩn đến Sức Khỏe cộng đồng
Thực phẩm bẩn, hàng giả, hàng nhái gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe người tiêu dùng, thậm chí dẫn đến tử vong. Ngoài ra, nó còn gây mất lòng tin của người dân vào hệ thống quản lý và kinh doanh thực phẩm, ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế xã hội.
III. Giải Pháp Hoàn Thiện Pháp Luật BVQLNTD Về ATVSTP
Từ các phân tích trên cho thấy, việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật về BVQLNTD nói chung và trong lĩnh vực ATVSTP nói riêng là cần thiết và cấp bách. Pháp luật về BVQLNTD và ATTP là công cụ pháp lý bảo vệ, định hướng chủ thế sản xuất kinh doanh, tạo ra môi trường kinh doanh an toàn, bảo vệ quyền lợi cùa các bên, đặc biệt là NTD. Bên cạnh đó tháng 06/2023 Luật BVQLNTD năm 2023 đã ban hành có nhiều điểm mới thay đổi để phù hợp với thực tế phát sinh và sẽ có hiệu lực thi hành từ 01/07/2024, hiện tại chưa có văn bản hướng dẫn thi hành liên quan. Việc đánh giá khách quan hệ thống pháp luật về BVQLNTD trong lĩnh vực an toàn, vệ sinh thực phẩm, nghiên cứu chỉ ra những ưu điểm, hạn chế của quy định pháp luật và khó khăn trong công tác thực thi quy định này, đồng thời đề ra nhừng biện pháp khả thi, hữu hiệu sẽ là việc thiết thực giúp ích cho các Cơ quan Nhà nước có thẩm quyền trong xây dựng chính sách pháp luật và bổ sung các hướng dẫn thi hành pháp luật về BVQLNTD, ATVSTP trong thời gian tới.
3.1. Nâng cao hiệu quả Kiểm Soát An Toàn Thực Phẩm
Cần tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra định kỳ và đột xuất đối với các cơ sở sản xuất, kinh doanh thực phẩm. Xử lý nghiêm các hành vi vi phạm về ATVSTP. Đẩy mạnh việc truy xuất nguồn gốc thực phẩm để đảm bảo an toàn cho người tiêu dùng.
3.2. Tăng cường Tuyên Truyền Giáo Dục về ATVSTP
Nâng cao nhận thức của người dân về ATVSTP, giúp họ có kiến thức và kỹ năng lựa chọn thực phẩm an toàn. Phổ biến kiến thức pháp luật về BVQLNTD trong lĩnh vực ATVSTP đến doanh nghiệp và người tiêu dùng.
3.3. Hoàn thiện Cơ Chế Bảo Vệ Người Tiêu Dùng hiệu quả
Cần có cơ chế tiếp nhận và xử lý khiếu nại của người tiêu dùng một cách nhanh chóng và hiệu quả. Xây dựng hệ thống bồi thường thiệt hại cho người tiêu dùng bị thiệt hại do thực phẩm không an toàn.
IV. Vai Trò của Hội Bảo Vệ Quyền Lợi Người Tiêu Dùng
Vai trò của các thiết chế Nhà nước và tổ chức xã hội tham gia BVQLNTD còn tương đối mờ nhạt, chưa xác định rõ ràng được vai trò, chức năng cụ thể trong công tác quản lý. Khi có vụ việc vi phạm xảy ra không xác định rõ được thẩm quyền hoặc đùn đẩy trách nhiệm giữa các cơ quan nhà nước cho nhau. Từ các phân tích trên cho thấy, việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật về BVQLNTD nói chung và trong lĩnh vực ATVSTP nói riêng là cần thiết và cấp bách.
4.1. Nâng cao Năng lực của Hội Bảo Vệ Người Tiêu Dùng
Cần tạo điều kiện cho các Hội Bảo vệ người tiêu dùng hoạt động hiệu quả hơn, có đủ nguồn lực để thực hiện vai trò giám sát, tư vấn và hỗ trợ người tiêu dùng. Tăng cường phối hợp giữa các Hội Bảo vệ người tiêu dùng với các cơ quan quản lý nhà nước trong công tác bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.
4.2. Phối hợp chặt chẽ giữa các Cơ Quan Quản Lý Nhà Nước
Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý nhà nước trong công tác quản lý ATVSTP, tránh tình trạng chồng chéo, đùn đẩy trách nhiệm. Xác định rõ vai trò và trách nhiệm của từng cơ quan để đảm bảo hiệu quả quản lý.
V. Thực Tiễn Thi Hành Pháp Luật và Giải Quyết Tranh Chấp
Việc thực thi pháp luật về BVQLNTD trong lĩnh vực ATVSTP vẫn còn nhiều hạn chế, đặc biệt là trong việc giải quyết tranh chấp. Quy trình giải quyết tranh chấp còn phức tạp, tốn kém và kéo dài, gây khó khăn cho người tiêu dùng. Cần có cơ chế giải quyết tranh chấp nhanh chóng, hiệu quả và ít tốn kém hơn để bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng.
5.1. Hoàn thiện pháp luật về Giải Quyết Tranh Chấp với NTD
Cần có quy định cụ thể về trình tự, thủ tục giải quyết tranh chấp về ATVSTP, đảm bảo tính minh bạch và công bằng. Xây dựng cơ chế hòa giải hiệu quả để giải quyết tranh chấp một cách nhanh chóng và ít tốn kém.
5.2. Đảm bảo Bồi Thường Thiệt Hại thỏa đáng cho NTD
Cần có quy định rõ ràng về mức bồi thường thiệt hại cho người tiêu dùng bị thiệt hại do thực phẩm không an toàn. Tạo điều kiện cho người tiêu dùng tiếp cận công lý để bảo vệ quyền lợi của mình.
VI. Định Hướng Tương Lai Pháp Luật Bảo Vệ NTD Về ATVSTP
Pháp luật về BVQLNTD trong lĩnh vực ATVSTP cần được hoàn thiện để đáp ứng yêu cầu của thực tiễn, bảo vệ hiệu quả quyền lợi của người tiêu dùng và góp phần xây dựng một xã hội văn minh, an toàn. Việc thực thi pháp luật cần được tăng cường để đảm bảo pháp luật được thực hiện nghiêm minh, công bằng.
6.1. Tích cực Hội Nhập Quốc Tế về BVQLNTD
Nghiên cứu và áp dụng kinh nghiệm quốc tế về BVQLNTD trong lĩnh vực ATVSTP. Tham gia các tổ chức quốc tế về BVQLNTD để học hỏi và chia sẻ kinh nghiệm.
6.2. Đẩy mạnh ứng dụng Công Nghệ trong Quản Lý An Toàn Thực Phẩm
Ứng dụng công nghệ thông tin để quản lý ATVSTP hiệu quả hơn, giúp người tiêu dùng dễ dàng truy xuất nguồn gốc thực phẩm. Xây dựng hệ thống thông tin cảnh báo về thực phẩm không an toàn để người tiêu dùng biết và phòng tránh.
