Tổng quan nghiên cứu

Vùng châu thổ sông Hồng, hay còn gọi là Đồng bằng Bắc Bộ, là cái nôi của nền văn hóa Việt Nam với nhiều giá trị truyền thống đặc sắc. Theo ước tính, vùng này lưu giữ hàng trăm di tích lịch sử, văn hóa vật thể và phi vật thể, góp phần quan trọng vào việc định hình bản sắc dân tộc. Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện đại hóa và toàn cầu hóa, các giá trị văn hóa truyền thống đang đứng trước nhiều thách thức như sự mai một và biến đổi nhanh chóng. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là khai thác và phát huy giá trị văn hóa truyền thống trong xã hội đương đại thông qua trường hợp vở diễn thực cảnh "Tinh hoa Bắc Bộ" tại xã Sài Sơn, huyện Quốc Oai, Hà Nội. Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn từ ý tưởng đầu tiên năm 2007 đến năm 2023, nhằm làm rõ các chất liệu văn hóa được sử dụng, cách thức vận dụng và đề xuất giải pháp phát huy giá trị văn hóa truyền thống trong đời sống hiện đại. Việc nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo tồn bản sắc văn hóa, đồng thời thúc đẩy phát triển du lịch văn hóa và kinh tế địa phương, góp phần nâng cao nhận thức cộng đồng về giá trị di sản văn hóa Bắc Bộ.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn áp dụng hai lý thuyết chính: Lý thuyết Sáng tạo truyền thống của Eric Hobsbawm và Lý thuyết các bên liên quan (Stakeholder Theory). Lý thuyết Sáng tạo truyền thống nhấn mạnh rằng các truyền thống không phải lúc nào cũng có nguồn gốc lâu đời mà có thể được tạo ra hoặc biến đổi nhằm phục vụ mục đích xã hội, chính trị cụ thể. Qua đó, luận văn phân tích cách các yếu tố văn hóa dân gian như múa rối nước, lễ hội, trang phục truyền thống được tái tạo và vận dụng trong vở diễn để phù hợp với bối cảnh đương đại. Lý thuyết các bên liên quan giúp phân tích vai trò của các nhóm như nghệ nhân, ban quản lý, khán giả, chính quyền địa phương trong việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống qua vở diễn.

Ba khái niệm chính được sử dụng gồm: Văn hóa truyền thống (tập hợp các giá trị, phong tục, tín ngưỡng được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác), Văn hóa phi vật thể (nghệ thuật biểu diễn, lễ hội, tín ngưỡng), và Sân khấu thực cảnh (loại hình nghệ thuật biểu diễn kết hợp cảnh quan tự nhiên và yếu tố văn hóa địa phương).

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp gồm:

  • Điền dã và điều tra xã hội học: Phỏng vấn sâu với hơn 30 đối tượng gồm nghệ nhân, diễn viên, ban quản lý, cán bộ xã Sài Sơn và khán giả; quan sát trực tiếp các buổi biểu diễn và hoạt động tại khu vực sân khấu từ tháng 3/2023 đến 12/2023.

  • Phương pháp lịch sử: Thu thập và phân tích tài liệu lịch sử, địa chí, truyền thuyết liên quan đến vùng đất Sài Sơn, chùa Thầy và Thiền sư Từ Đạo Hạnh; so sánh các yếu tố lịch sử được tái hiện trong vở diễn với tư liệu gốc để đánh giá tính xác thực.

  • Phương pháp so sánh: Đối chiếu vở diễn "Tinh hoa Bắc Bộ" với các show thực cảnh quốc tế như "Ấn tượng Lệ Giang" (Trung Quốc) để rút ra bài học về khai thác văn hóa truyền thống trong nghệ thuật biểu diễn.

Cỡ mẫu phỏng vấn gồm 30 người được chọn theo phương pháp chọn mẫu phi xác suất, tập trung vào các nhóm liên quan trực tiếp đến vở diễn và cộng đồng địa phương. Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp phân tích nội dung và so sánh định tính.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Khai thác đa dạng các giá trị văn hóa truyền thống Bắc Bộ: Vở diễn sử dụng hơn 20 phân cảnh nhỏ, tái hiện các yếu tố như múa rối nước, âm nhạc dân gian, trang phục truyền thống, lễ hội chùa Thầy, tín ngưỡng Phật giáo và Nho giáo. Ví dụ, phần "Cõi Phật" thể hiện rõ nét tín ngưỡng Phật giáo gắn liền với Thiền sư Từ Đạo Hạnh, phần "Ngày hội" tái hiện lễ hội truyền thống với các trò chơi dân gian như múa rối nước, nhảy sạp.

  2. Hiệu quả thu hút khán giả và phát triển du lịch: Trong năm 2019, vở diễn đón khoảng 80.000 khán giả, trong đó gần 50.000 là khách quốc tế, chiếm hơn 60% tổng lượng khách. Tinh hoa Bắc Bộ đã tổ chức hơn 600 đêm diễn, phục vụ hơn 500.000 lượt khách từ năm 2017 đến 2023. Tỷ lệ đánh giá 5 sao trên trang Facebook của vở diễn chiếm hơn 80%, điểm trung bình đạt 4.6/5.

  3. Sự kết hợp hài hòa giữa truyền thống và hiện đại: Vở diễn vận dụng công nghệ ánh sáng, âm thanh hiện đại kết hợp với các yếu tố văn hóa truyền thống, tạo nên trải nghiệm nghệ thuật độc đáo. Sân khấu nước rộng 4.300 m² với thủy đình mô phỏng theo nguyên bản chùa Thầy là điểm nhấn nổi bật, giúp tăng tính chân thực và hấp dẫn.

  4. Tác động tích cực đến cộng đồng địa phương: Vở diễn tạo việc làm cho khoảng 150 diễn viên, chủ yếu là người dân địa phương, góp phần nâng cao thu nhập bình quân đầu người xã Sài Sơn từ 55,6 triệu đồng năm 2020 lên 64,7 triệu đồng năm 2022, tăng 16,37%. Ngoài ra, vở diễn thúc đẩy phát triển các dịch vụ ăn uống, lưu trú và thương mại địa phương.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân thành công của vở diễn nằm ở việc lựa chọn và tái hiện các giá trị văn hóa truyền thống đặc trưng của vùng Bắc Bộ một cách chân thực, gần gũi nhưng vẫn sáng tạo, phù hợp với thị hiếu khán giả hiện đại. So với các nghiên cứu trước đây chỉ tập trung vào vai trò du lịch của các show thực cảnh, luận văn đã làm rõ cách thức vận dụng các chất liệu văn hóa truyền thống trong nghệ thuật biểu diễn, từ đó nâng cao giá trị văn hóa và giáo dục cộng đồng.

Việc sử dụng lý thuyết Sáng tạo truyền thống giúp giải thích sự biến đổi và tái tạo các yếu tố văn hóa trong vở diễn, đồng thời lý thuyết các bên liên quan cho thấy sự phối hợp hiệu quả giữa các nhóm trong việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng lượng khách và bảng phân tích các yếu tố văn hóa được sử dụng trong từng phân cảnh của vở diễn.

Kết quả nghiên cứu cũng cho thấy vở diễn không chỉ là sản phẩm nghệ thuật mà còn là công cụ quảng bá văn hóa, góp phần nâng cao nhận thức về di sản văn hóa Bắc Bộ trong cộng đồng trong nước và quốc tế.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đầu tư công nghệ và sáng tạo nghệ thuật: Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ trình chiếu, ánh sáng và âm thanh hiện đại nhằm nâng cao trải nghiệm khán giả, đồng thời phát triển các phân cảnh mới dựa trên các giá trị văn hóa truyền thống chưa được khai thác. Chủ thể thực hiện: Công ty Cổ phần Tuần Châu Hà Nội, trong vòng 1-2 năm tới.

  2. Mở rộng hợp tác với các địa phương và tổ chức văn hóa: Tăng cường liên kết với các địa phương vùng Bắc Bộ để khai thác thêm các giá trị văn hóa đặc trưng, đồng thời phối hợp với các viện nghiên cứu, trường đại học để đảm bảo tính chính xác và sâu sắc của nội dung. Chủ thể thực hiện: Ban quản lý vở diễn và Sở Văn hóa Thể thao Hà Nội, trong 3 năm tới.

  3. Phát triển các chương trình giáo dục và trải nghiệm văn hóa: Tổ chức các hoạt động giáo dục, workshop về múa rối nước, lễ hội truyền thống cho học sinh, sinh viên và du khách nhằm nâng cao nhận thức và sự yêu thích văn hóa truyền thống. Chủ thể thực hiện: Ban quản lý vở diễn phối hợp với các trường học, trong vòng 1 năm.

  4. Đẩy mạnh quảng bá và xúc tiến du lịch văn hóa: Sử dụng các kênh truyền thông đa phương tiện, hợp tác với các công ty du lịch để đưa vở diễn vào các tour du lịch văn hóa, thu hút thêm khách quốc tế và trong nước. Chủ thể thực hiện: Công ty Cổ phần Tuần Châu Hà Nội và Sở Du lịch Hà Nội, trong 1-2 năm tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà nghiên cứu văn hóa và lịch sử: Luận văn cung cấp phân tích sâu sắc về cách thức khai thác và phát huy giá trị văn hóa truyền thống trong nghệ thuật biểu diễn đương đại, giúp các nhà nghiên cứu có thêm tư liệu tham khảo về phương pháp và thực tiễn bảo tồn văn hóa.

  2. Quản lý và phát triển du lịch: Các cơ quan quản lý du lịch và doanh nghiệp du lịch có thể áp dụng các giải pháp và bài học từ vở diễn để phát triển sản phẩm du lịch văn hóa đặc sắc, nâng cao sức cạnh tranh và thu hút khách.

  3. Nghệ sĩ và đạo diễn sân khấu: Luận văn cung cấp cái nhìn toàn diện về việc kết hợp yếu tố truyền thống và hiện đại trong dàn dựng sân khấu thực cảnh, hỗ trợ sáng tạo nghệ thuật phù hợp với xu hướng và nhu cầu khán giả.

  4. Cộng đồng địa phương và các tổ chức văn hóa: Giúp nâng cao nhận thức về giá trị văn hóa truyền thống, khuyến khích sự tham gia tích cực trong việc bảo tồn và phát huy di sản văn hóa, đồng thời tạo cơ hội phát triển kinh tế địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Vở diễn Tinh hoa Bắc Bộ có những giá trị văn hóa truyền thống nào được khai thác?
    Vở diễn tái hiện các giá trị như múa rối nước, lễ hội chùa Thầy, tín ngưỡng Phật giáo, Nho giáo, trang phục truyền thống và các hoạt động đời sống nông thôn Bắc Bộ. Ví dụ, phần "Cõi Phật" thể hiện tín ngưỡng Phật giáo gắn liền với Thiền sư Từ Đạo Hạnh.

  2. Lượng khán giả của vở diễn có tăng trưởng như thế nào trong những năm qua?
    Năm 2019, vở diễn đón khoảng 80.000 khán giả, trong đó gần 50.000 là khách quốc tế, chiếm hơn 60%. Tổng lượt khách từ 2017 đến 2023 vượt quá 500.000 người, cho thấy sức hút lớn và sự phát triển bền vững.

  3. Vì sao vở diễn được tổ chức vào buổi tối?
    Buổi tối tận dụng thời gian rảnh của du khách, khắc phục thời tiết nắng nóng ban ngày, đồng thời tạo điều kiện cho hiệu ứng ánh sáng và công nghệ trình diễn phát huy tối đa, mang lại trải nghiệm huyền ảo, hấp dẫn.

  4. Vở diễn có tác động gì đến cộng đồng địa phương?
    Vở diễn tạo việc làm cho khoảng 150 diễn viên địa phương, góp phần nâng cao thu nhập bình quân đầu người xã Sài Sơn tăng 16,37% từ 2020 đến 2022. Ngoài ra, thúc đẩy phát triển dịch vụ ăn uống, lưu trú và thương mại địa phương.

  5. Làm thế nào để phát huy giá trị văn hóa truyền thống qua các show thực cảnh?
    Cần kết hợp chặt chẽ giữa yếu tố truyền thống và công nghệ hiện đại, đảm bảo tính chân thực và sáng tạo nghệ thuật, đồng thời tăng cường hợp tác với các bên liên quan và phát triển các chương trình giáo dục, quảng bá hiệu quả.

Kết luận

  • Luận văn làm rõ cách thức khai thác và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống Bắc Bộ qua vở diễn thực cảnh "Tinh hoa Bắc Bộ", góp phần bảo tồn và quảng bá di sản văn hóa.
  • Vở diễn đã thu hút hơn 500.000 lượt khán giả trong hơn 600 đêm diễn, tạo tác động tích cực đến phát triển du lịch và kinh tế địa phương.
  • Sự kết hợp hài hòa giữa yếu tố truyền thống và công nghệ hiện đại tạo nên trải nghiệm nghệ thuật độc đáo, phù hợp với thị hiếu đương đại.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao chất lượng vở diễn, mở rộng hợp tác và phát triển các chương trình giáo dục văn hóa.
  • Khuyến nghị các bên liên quan tiếp tục đầu tư, nghiên cứu và quảng bá để vở diễn trở thành biểu tượng văn hóa tiêu biểu của vùng Bắc Bộ và Việt Nam.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý văn hóa, du lịch và doanh nghiệp liên quan nên phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất nhằm phát huy tối đa giá trị văn hóa và kinh tế từ vở diễn. Độc giả quan tâm có thể liên hệ với Ban quản lý vở diễn để tham khảo thêm tài liệu và tham gia các hoạt động trải nghiệm văn hóa.