I. Giới thiệu và cơ sở lý luận
Luận án tiến sĩ luật học này tập trung vào việc nghiên cứu pháp luật bảo hộ hình ảnh thương mại tổng thể, một khái niệm mới trong lĩnh vực pháp luật thương mại. Hình ảnh thương mại tổng thể, hay còn gọi là trade dress, bao gồm các yếu tố như kiểu dáng, màu sắc, bao bì, và các đặc điểm khác giúp nhận diện sản phẩm hoặc dịch vụ. Hoa Kỳ là quốc gia tiên phong trong việc bảo hộ đối tượng này, với các quy định chi tiết và thực tiễn áp dụng phong phú. Tại Việt Nam, mặc dù chưa có quy định cụ thể về bảo hộ hình ảnh thương mại tổng thể, một số yếu tố của nó vẫn được bảo hộ thông qua luật sở hữu trí tuệ và luật cạnh tranh không lành mạnh. Luận án nhằm mục đích phân tích các quy định và thực tiễn áp dụng pháp luật tại Hoa Kỳ, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật Việt Nam.
1.1. Khái niệm và đặc điểm của hình ảnh thương mại tổng thể
Hình ảnh thương mại tổng thể được định nghĩa là tổng thể các yếu tố hình ảnh giúp nhận diện sản phẩm hoặc dịch vụ. Các yếu tố này bao gồm kiểu dáng, màu sắc, bao bì, và thậm chí cả cách bố trí cửa hàng. Đặc điểm chính của hình ảnh thương mại tổng thể là tính phân biệt và khả năng tạo ấn tượng với người tiêu dùng. Ví dụ, kiểu dáng chai nước hoa của một thương hiệu nổi tiếng có thể được coi là một phần của hình ảnh thương mại tổng thể.
1.2. Cơ sở lý thuyết nghiên cứu
Luận án dựa trên các lý thuyết cơ bản như lý thuyết cạnh tranh, lý thuyết về quyền sở hữu, và lý thuyết chi phí tìm kiếm. Các lý thuyết này giúp giải thích tại sao việc bảo hộ hình ảnh thương mại tổng thể là cần thiết trong môi trường kinh doanh hiện đại. Lý thuyết cạnh tranh nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bảo vệ các yếu tố giúp phân biệt sản phẩm, trong khi lý thuyết về quyền sở hữu bảo vệ quyền lợi của chủ sở hữu đối với các yếu tố sáng tạo.
II. Pháp luật bảo hộ hình ảnh thương mại tổng thể tại Hoa Kỳ
Hoa Kỳ là quốc gia có hệ thống pháp luật tiên tiến về bảo hộ hình ảnh thương mại tổng thể. Các quy định này được ghi nhận trong Luật Lanham và được áp dụng rộng rãi trong thực tiễn xét xử. Điều kiện để được bảo hộ bao gồm tính phân biệt, tính phi chức năng, và không gây nhầm lẫn với các dấu hiệu đã được bảo hộ khác. Luận án phân tích các án lệ tiêu biểu tại Hoa Kỳ để làm rõ cách thức áp dụng các quy định này.
2.1. Điều kiện bảo hộ
Để được bảo hộ, hình ảnh thương mại tổng thể phải có tính phân biệt, nghĩa là nó phải giúp người tiêu dùng nhận diện được nguồn gốc của sản phẩm. Tính phân biệt có thể được xác định thông qua việc sử dụng lâu dài và rộng rãi. Ngoài ra, các yếu tố của hình ảnh thương mại tổng thể phải mang tính phi chức năng, nghĩa là chúng không liên quan đến chức năng cơ bản của sản phẩm.
2.2. Thực tiễn áp dụng pháp luật
Thực tiễn xét xử tại Hoa Kỳ cho thấy các tòa án thường xem xét kỹ lưỡng các yếu tố như tính phân biệt và khả năng gây nhầm lẫn. Ví dụ, trong vụ án Two Pesos, Inc. v. Taco Cabana, Inc., Tòa án Tối cao Hoa Kỳ đã xác nhận rằng hình ảnh thương mại tổng thể có thể được bảo hộ nếu nó có tính phân biệt.
III. Pháp luật Việt Nam và đề xuất hoàn thiện
Tại Việt Nam, mặc dù chưa có quy định cụ thể về bảo hộ hình ảnh thương mại tổng thể, một số yếu tố của nó vẫn được bảo hộ thông qua luật sở hữu trí tuệ và luật cạnh tranh không lành mạnh. Tuy nhiên, việc thiếu quy định cụ thể dẫn đến nhiều bất cập trong thực tiễn áp dụng pháp luật. Luận án đề xuất một số giải pháp hoàn thiện pháp luật Việt Nam, bao gồm việc bổ sung quy định về bảo hộ hình ảnh thương mại tổng thể và cải thiện cơ chế thực thi.
3.1. Bất cập trong pháp luật hiện hành
Một trong những bất cập chính là việc thiếu quy định cụ thể về bảo hộ hình ảnh thương mại tổng thể. Điều này dẫn đến việc các yếu tố như kiểu dáng, màu sắc, và bao bì không được bảo hộ đầy đủ. Ví dụ, một số doanh nghiệp đã sử dụng các yếu tố tương tự của đối thủ cạnh tranh mà không bị xử lý.
3.2. Đề xuất hoàn thiện pháp luật
Luận án đề xuất việc bổ sung quy định về bảo hộ hình ảnh thương mại tổng thể vào luật sở hữu trí tuệ của Việt Nam. Đồng thời, cần cải thiện cơ chế thực thi để đảm bảo quyền lợi của các chủ sở hữu. Các quy định mới cần phù hợp với thực tiễn kinh doanh và cân bằng lợi ích của các bên liên quan.
