Luận văn thạc sĩ về đầu tư thiên thần cho startup tại Israel: Kinh nghiệm và bài học cho Việt Nam

• Tác giả: Trần Thị Thu Trang
• Người hướng dẫn: PGS.TS Nguyễn Thị Kim Anh
• Trường học: Đại học Quốc gia Hà Nội
• Chuyên ngành: Kinh tế Quốc tế
• Đề tài: Đầu Tư Thiên Thần Cho Startup Tại Israel: Kinh Nghiệm Và Hàm Ý Cho Việt Nam
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2019
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ ĐẦU TƯ THIÊN THẦN CHO PHÁT TRIỂN STARTUP
• 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan tới đề tài
• 1.1.1. Các công trình nghiên cứu về lý luận
• 1.2. Công trình nghiên cứu về đầu tư thiên thần tại Israel
• 1.3. Công trình nghiên cứu về đầu tư thiên thần tại Việt Nam
• 2. CHƯƠNG 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Quy trình nghiên cứu và khung phân tích
• 2.2. Xác định vấn đề cần nghiên cứu
• 2.3. Nghiên cứu các công trình có liên quan
• 2.4. Xây dựng khung phân tích
• 2.5. Phương pháp nghiên cứu, thu thập dữ liệu
• 2.5.1. Phương pháp nghiên cứu tại bàn (Desktop Research)
• 2.5.2. Phương pháp thống kê
• 2.5.3. Phương pháp phân tích và tổng hợp
• 2.5.4. Phương pháp kế thừa
• 2.6. Tổng hợp kết quả, rút ra bài học kinh nghiệm và hàm ý cho Việt Nam
• 3. CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG ĐẦU TƯ THIÊN THẦN CHO PHÁT TRIỂN STARTUP TẠI ISRAEL
• 3.1. Giới thiệu về đất nước và tình hình phát triển startup của Israel
• 3.1.1. Giới thiệu về đất nước Israel
• 3.1.2. Tình hình khởi nghiệp tại Israel
• 3.2. Hoạt động đầu tư của thiên thần vào phát triển startup tại Israel
• 3.2.1. Đặc điểm của nhà đầu tư thiên thần và mạng lưới đầu tư thiên thần Israel
• 3.2.2. Đặc điểm về hoạt động đầu tư thiên thần tại Israel
• 3.2.3. Vai trò của đầu tư thiên thần trong phát triển startup tại Israel
• 3.2.4. Các nhân tố ảnh hưởng đến quyết định đầu tư của nhà đầu tư thiên thần vào phát triển startup tại Israel
• 3.2.5. Chính sách của chính phủ về đầu tư thiên thần tại Israel
• 3.2.6. Các yếu tố từ phía startup
• 3.2.7. Các yếu tố từ phía nhà đầu tư thiên thần
• 3.2.8. Một số bài học kinh nghiệm trong thúc đẩy đầu tư thiên thần tại Israel
• 4. CHƯƠNG 4: MỘT SỐ HÀM Ý CHO VIỆT NAM ĐỂ THÚC ĐẨY ĐẦU TƯ THIÊN THẦN VÀO PHÁT TRIỂN STARTUP
• 4.1. Tình hình khởi nghiệp và đầu tư thiên thần cho phát triển startup tại Việt Nam
• 4.1.1. Tình hình phát triển khởi nghiệp của Việt Nam
• 4.1.2. Khái quát đầu tư thiên thần tại Việt Nam
• 4.1.3. Vấn đề còn tồn tại
• 4.1.4. Một số giải pháp trên cơ sở kinh nghiệm của Israel để tăng cường đầu tư của các thiên thần vào phát triển startup ở Việt Nam trong những năm tới
• 4.1.4.1. Hoàn thiện chính sách, môi trường pháp lý
• 4.1.4.2. Tăng cường hỗ trợ tài chính
• 4.1.4.3. Đẩy mạnh hoạt động tư vấn, hỗ trợ kinh doanh. Hỗ trợ việc xây dựng cơ sở hạ tầng
• 4.1.4.4. Tăng cường truyền bá tạo động lực, cảm hứng
• 4.1.4.5. Đẩy mạnh hoạt động giáo dục đào tạo
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng quan về đầu tư thiên thần tại Israel

Đầu tư thiên thần đã trở thành một phần quan trọng trong hệ sinh thái khởi nghiệp tại Israel. Quốc gia này nổi bật với mô hình đầu tư thiên thần phát triển mạnh mẽ, nhờ vào sự hỗ trợ từ chính phủ và các tổ chức tài chính. Đầu tư thiên thần không chỉ cung cấp vốn mà còn mang lại kinh nghiệm và mạng lưới kết nối cho các startup. Theo báo cáo của OECD, Israel đứng đầu thế giới về thu hút vốn đầu tư mạo hiểm trên đầu người. Điều này cho thấy vai trò của các nhà đầu tư thiên thần trong việc thúc đẩy sự phát triển của công ty khởi nghiệp. Hệ sinh thái khởi nghiệp tại Israel được xây dựng trên nền tảng của sự đổi mới sáng tạo và khả năng tiếp cận nguồn vốn từ các nhà đầu tư cá nhân. Chính phủ Israel đã thực hiện nhiều chính sách khuyến khích đầu tư, tạo điều kiện thuận lợi cho các startup phát triển.

1.1. Đặc điểm của đầu tư thiên thần tại Israel

Đầu tư thiên thần tại Israel có những đặc điểm nổi bật. Các nhà đầu tư thiên thần thường là những cá nhân có kinh nghiệm trong lĩnh vực kinh doanh và sẵn sàng chia sẻ kiến thức của họ với các startup. Họ không chỉ cung cấp vốn mà còn hỗ trợ về mặt chiến lược và quản lý. Theo nghiên cứu của Senor và Singer (2009), các nhà đầu tư thiên thần tại Israel thường tham gia vào các lĩnh vực công nghệ cao, nơi có tiềm năng tăng trưởng lớn. Họ cũng thường xuyên kết nối với nhau để tạo thành các mạng lưới đầu tư, giúp tăng cường khả năng tiếp cận vốn cho các công ty khởi nghiệp. Điều này tạo ra một môi trường thuận lợi cho sự phát triển của khởi nghiệp tại Israel.

II. Kinh nghiệm đầu tư thiên thần tại Israel

Kinh nghiệm từ Israel cho thấy rằng việc xây dựng một hệ sinh thái khởi nghiệp mạnh mẽ cần có sự kết hợp giữa đầu tư thiên thần và các chính sách hỗ trợ từ chính phủ. Các nhà đầu tư thiên thần tại Israel thường có xu hướng đầu tư vào các startup có tiềm năng đổi mới sáng tạo cao. Họ không chỉ tìm kiếm lợi nhuận tài chính mà còn quan tâm đến việc phát triển bền vững của các công ty khởi nghiệp. Một trong những yếu tố thành công của Israel là sự hỗ trợ từ các tổ chức tài chính và chính phủ, giúp tạo ra một môi trường thuận lợi cho khởi nghiệp. Các chính sách thuế ưu đãi và các chương trình hỗ trợ tài chính đã khuyến khích nhiều nhà đầu tư tham gia vào lĩnh vực này.

2.1. Vai trò của chính phủ trong đầu tư thiên thần

Chính phủ Israel đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy đầu tư thiên thần. Các chính sách hỗ trợ từ chính phủ không chỉ tạo điều kiện cho các nhà đầu tư tham gia vào thị trường mà còn giúp các startup tiếp cận nguồn vốn dễ dàng hơn. Chính phủ đã thiết lập các quỹ đầu tư mạo hiểm và các chương trình hỗ trợ tài chính nhằm khuyến khích các nhà đầu tư thiên thần. Theo báo cáo của OECD, các chính sách này đã giúp Israel trở thành một trong những quốc gia hàng đầu về khởi nghiệp. Sự kết hợp giữa đầu tư thiên thần và các chính sách hỗ trợ đã tạo ra một môi trường thuận lợi cho sự phát triển của các công ty khởi nghiệp tại Israel.

III. Bài học cho Việt Nam từ kinh nghiệm của Israel

Việt Nam có thể học hỏi nhiều từ kinh nghiệm của Israel trong việc phát triển đầu tư thiên thần cho các startup. Để thu hút vốn đầu tư từ các nhà đầu tư thiên thần, Việt Nam cần xây dựng một hệ sinh thái khởi nghiệp mạnh mẽ, bao gồm các chính sách hỗ trợ từ chính phủ và các tổ chức tài chính. Việc tạo ra các mạng lưới đầu tư cũng rất quan trọng, giúp kết nối các nhà đầu tư với các công ty khởi nghiệp. Ngoài ra, việc nâng cao nhận thức về vai trò của đầu tư thiên thần trong phát triển kinh tế cũng cần được chú trọng. Các chương trình đào tạo và hỗ trợ cho các nhà đầu tư thiên thần sẽ giúp tăng cường khả năng đầu tư vào các startup tại Việt Nam.

3.1. Đề xuất chính sách cho Việt Nam

Để thúc đẩy đầu tư thiên thần tại Việt Nam, cần có các chính sách cụ thể nhằm hỗ trợ các nhà đầu tư và startup. Chính phủ nên xem xét việc áp dụng các chính sách thuế ưu đãi cho các nhà đầu tư thiên thần, nhằm khuyến khích họ tham gia vào thị trường. Bên cạnh đó, việc xây dựng các chương trình hỗ trợ tài chính và tư vấn cho các công ty khởi nghiệp cũng rất cần thiết. Các tổ chức tài chính có thể đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối các nhà đầu tư với các startup, tạo ra một môi trường thuận lợi cho sự phát triển của khởi nghiệp tại Việt Nam.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0 bùng nổ, tinh thần khởi nghiệp đang lan rộng mạnh mẽ trên toàn cầu, trong đó Việt Nam cũng chứng kiến sự phát triển nhanh chóng của các startup. Theo báo cáo của ngành, tại Anh, nhà đầu tư thiên thần chiếm 28,4% vốn đầu tư giai đoạn đầu cho các startup, tương đương 318 triệu bảng; tại Mỹ, con số này lên tới 72%, tương đương 20,1 tỷ đô la vào năm 2010. Đầu tư thiên thần không chỉ cung cấp nguồn vốn quan trọng mà còn hỗ trợ startup về kinh nghiệm, kỹ năng và mạng lưới quan hệ. Israel được xem là quốc gia điển hình với hệ sinh thái khởi nghiệp phát triển vượt bậc, đứng thứ hai thế giới về số lượng doanh nghiệp khởi nghiệp chỉ sau Mỹ, nhờ chính sách thu hút vốn đầu tư mạo hiểm và thiên thần hiệu quả.

Luận văn tập trung nghiên cứu hoạt động đầu tư thiên thần tại Israel trong giai đoạn 2000-2018, phân tích đặc điểm, vai trò và các nhân tố ảnh hưởng đến quyết định đầu tư của nhà đầu tư thiên thần. Từ đó, rút ra bài học kinh nghiệm và đề xuất hàm ý chính sách phù hợp để thúc đẩy đầu tư thiên thần phát triển startup tại Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh năm 2016 được chọn là Năm quốc gia khởi nghiệp. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hoàn thiện hệ sinh thái khởi nghiệp, tăng cường nguồn vốn và hỗ trợ phát triển doanh nghiệp đổi mới sáng tạo tại Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về đầu tư thiên thần và phát triển startup. Trước hết, khái niệm startup được hiểu là doanh nghiệp trong giai đoạn đầu phát triển, tập trung vào đổi mới sáng tạo và ứng dụng công nghệ mới nhằm tạo ra sản phẩm hoặc mô hình kinh doanh mới có khả năng tăng trưởng nhanh. Đầu tư thiên thần là hình thức đầu tư của các cá nhân giàu có, sử dụng vốn cá nhân để hỗ trợ startup giai đoạn đầu, đồng thời cung cấp kinh nghiệm, mạng lưới và tư vấn quản trị.

Ba khái niệm chính được sử dụng gồm: (1) Đặc điểm và vai trò của nhà đầu tư thiên thần trong phát triển startup; (2) Mạng lưới đầu tư thiên thần (Business Angel Network) như một công cụ kết nối nhà đầu tư và startup; (3) Các nhân tố ảnh hưởng đến quyết định đầu tư của nhà đầu tư thiên thần, bao gồm chính sách hỗ trợ của chính phủ và các yếu tố từ phía startup như năng lực đội ngũ, tiềm năng thị trường.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu tại bàn (Desktop Research) kết hợp phân tích thống kê và tổng hợp dữ liệu thứ cấp từ các nguồn uy tín như báo cáo của OECD, các nghiên cứu học thuật, tài liệu chính phủ Israel và Việt Nam. Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm các báo cáo, số liệu về hoạt động đầu tư thiên thần tại Israel trong giai đoạn 2000-2018, cùng các tài liệu tham khảo về thực trạng đầu tư thiên thần tại Việt Nam.

Phương pháp phân tích chủ yếu là phân tích định tính, so sánh các chính sách, mô hình đầu tư và thực trạng giữa Israel và Việt Nam để rút ra bài học kinh nghiệm. Timeline nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2000-2018, thời điểm Israel đã có nhiều thành công trong phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp và đầu tư thiên thần, đồng thời Việt Nam bắt đầu tăng tốc phát triển hoạt động này.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Đặc điểm nhà đầu tư thiên thần tại Israel: Nhà đầu tư thiên thần tại Israel thường là các doanh nhân, quản lý cấp cao đã nghỉ hưu, có kinh nghiệm và mạng lưới rộng. Khoảng 50-75% startup nhận đầu tư thiên thần mới thành lập từ 1-2 năm. Quy mô đầu tư trung bình mỗi thương vụ khoảng 50.000-75.000 USD, với thời gian đầu tư kéo dài 18-24 tháng.

2. Vai trò quan trọng của đầu tư thiên thần: Đầu tư thiên thần chiếm tỷ trọng lớn trong nguồn vốn giai đoạn đầu, giúp lấp đầy khoảng trống tài chính mà gia đình, bạn bè hay quỹ đầu tư mạo hiểm không đáp ứng được. Ngoài vốn, nhà đầu tư thiên thần còn cung cấp tư vấn chiến lược, hỗ trợ vận hành và kết nối thị trường, giúp startup tăng khả năng thành công lên khoảng 20-30% so với các startup không có sự đồng hành này.

3. Chính sách hỗ trợ của chính phủ Israel: Israel áp dụng nhiều chính sách ưu đãi thuế trực tiếp và gián tiếp cho nhà đầu tư thiên thần, thành lập các quỹ hỗ trợ hợp tác đầu tư, phát triển mạng lưới đầu tư thiên thần và chương trình đào tạo, giáo dục về đầu tư thiên thần. Các chính sách này giúp tăng cường nguồn vốn, giảm rủi ro và nâng cao nhận thức về đầu tư thiên thần.

4. Nhân tố ảnh hưởng đến quyết định đầu tư: Nhà đầu tư thiên thần quan tâm nhiều đến yếu tố con người của startup như đam mê, năng lực quản lý, kinh nghiệm chuyên môn và tiềm năng thị trường. Kinh nghiệm và sở thích cá nhân của nhà đầu tư cũng ảnh hưởng lớn đến lựa chọn đầu tư. Các startup có đội ngũ quản lý tốt, chiến lược rõ ràng và khả năng tăng trưởng thị trường cao thường thu hút được nhiều vốn hơn.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy đầu tư thiên thần đóng vai trò thiết yếu trong hệ sinh thái khởi nghiệp của Israel, góp phần tạo ra môi trường thuận lợi cho sự phát triển của các startup công nghệ cao. Việc áp dụng chính sách ưu đãi thuế và phát triển mạng lưới đầu tư đã giúp Israel thu hút được lượng lớn vốn đầu tư thiên thần, từ đó nâng cao tỷ lệ thành công của startup.

So sánh với Việt Nam, hoạt động đầu tư thiên thần còn non trẻ, quy mô nhỏ và chưa có hệ thống chính sách hỗ trợ đồng bộ. Việc học hỏi kinh nghiệm từ Israel về xây dựng chính sách ưu đãi, phát triển mạng lưới và đào tạo nhà đầu tư sẽ giúp Việt Nam cải thiện môi trường đầu tư, tăng cường nguồn vốn cho startup. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ vốn đầu tư thiên thần trên tổng vốn đầu tư giai đoạn đầu giữa Israel và Việt Nam, cũng như bảng tổng hợp các chính sách ưu đãi thuế và hỗ trợ mạng lưới đầu tư.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Hoàn thiện chính sách ưu đãi thuế: Chính phủ Việt Nam cần xây dựng các chính sách ưu đãi thuế trực tiếp và gián tiếp cho nhà đầu tư thiên thần, bao gồm miễn giảm thuế thu nhập cá nhân, cho phép bù lỗ từ hoạt động đầu tư và khấu trừ thuế theo lĩnh vực ưu tiên. Mục tiêu tăng tỷ lệ vốn đầu tư thiên thần lên khoảng 30% tổng vốn đầu tư giai đoạn đầu trong vòng 3 năm tới. Bộ Tài chính và Bộ Kế hoạch & Đầu tư là chủ thể thực hiện.

2. Phát triển mạng lưới đầu tư thiên thần: Xây dựng và hỗ trợ các mạng lưới đầu tư thiên thần quy mô quốc gia và khu vực, tạo cầu nối giữa nhà đầu tư và startup. Mạng lưới cần cung cấp dịch vụ thẩm định dự án, tư vấn và đào tạo nhà đầu tư. Mục tiêu thành lập ít nhất 5 mạng lưới hoạt động hiệu quả trong 2 năm tới. Các tổ chức khởi nghiệp, hiệp hội doanh nhân và các cơ quan quản lý liên quan phối hợp thực hiện.

3. Tăng cường hỗ trợ tài chính và tín dụng: Thiết lập các quỹ hỗ trợ cùng đầu tư giữa nhà nước và nhà đầu tư thiên thần, đồng thời cung cấp các gói tín dụng ưu đãi cho startup. Mục tiêu tăng nguồn vốn hỗ trợ lên khoảng 500 tỷ đồng trong 3 năm tới. Ngân hàng Nhà nước và các quỹ đầu tư công là chủ thể chính.

4. Đẩy mạnh hoạt động đào tạo và truyền thông: Tổ chức các khóa đào tạo về đầu tư thiên thần cho nhà đầu tư và startup, đồng thời tăng cường truyền thông để nâng cao nhận thức về vai trò và lợi ích của đầu tư thiên thần. Mục tiêu đào tạo ít nhất 500 nhà đầu tư và 1.000 startup trong 2 năm. Các trường đại học, trung tâm hỗ trợ khởi nghiệp và các tổ chức đào tạo chịu trách nhiệm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà hoạch định chính sách: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để xây dựng chính sách ưu đãi thuế, phát triển mạng lưới đầu tư thiên thần, hỗ trợ tài chính cho startup, giúp hoàn thiện hệ sinh thái khởi nghiệp quốc gia.

2. Nhà đầu tư thiên thần và quỹ đầu tư mạo hiểm: Tài liệu giúp hiểu rõ đặc điểm, vai trò và các nhân tố ảnh hưởng đến quyết định đầu tư, từ đó nâng cao hiệu quả đầu tư và quản lý rủi ro.

3. Doanh nghiệp startup và nhà sáng lập: Luận văn cung cấp kiến thức về cách tiếp cận nguồn vốn đầu tư thiên thần, chuẩn bị hồ sơ, xây dựng đội ngũ và chiến lược để thu hút đầu tư thành công.

4. Các tổ chức hỗ trợ khởi nghiệp và đào tạo: Giúp thiết kế chương trình đào tạo, tư vấn và phát triển mạng lưới đầu tư thiên thần phù hợp với điều kiện Việt Nam, góp phần nâng cao năng lực cho hệ sinh thái khởi nghiệp.

Câu hỏi thường gặp

1. Đầu tư thiên thần là gì và khác gì so với đầu tư mạo hiểm?
   Đầu tư thiên thần là hình thức cá nhân giàu có dùng vốn cá nhân đầu tư vào startup giai đoạn đầu, thường với quy mô nhỏ hơn và rủi ro cao hơn. Đầu tư mạo hiểm thường là quỹ đầu tư chuyên nghiệp với quy mô lớn hơn và đầu tư vào các giai đoạn phát triển sau.

2. Tại sao đầu tư thiên thần quan trọng đối với startup?
   Ngoài cung cấp vốn, nhà đầu tư thiên thần còn hỗ trợ startup về kinh nghiệm, tư vấn chiến lược và mạng lưới quan hệ, giúp tăng khả năng thành công và phát triển bền vững.

3. Những chính sách nào giúp thu hút đầu tư thiên thần?
   Ưu đãi thuế trực tiếp và gián tiếp, thành lập quỹ hỗ trợ cùng đầu tư, phát triển mạng lưới đầu tư thiên thần và chương trình đào tạo nhà đầu tư là các chính sách hiệu quả đã được Israel áp dụng thành công.

4. Làm thế nào để startup thu hút được nhà đầu tư thiên thần?
   Startup cần xây dựng đội ngũ quản lý năng lực, thể hiện đam mê và tiềm năng thị trường rõ ràng, chuẩn bị kế hoạch kinh doanh chi tiết và chủ động tiếp cận mạng lưới đầu tư thiên thần.

5. Việt Nam có thể học hỏi gì từ kinh nghiệm của Israel?
   Việt Nam có thể áp dụng chính sách ưu đãi thuế, phát triển mạng lưới đầu tư thiên thần, hỗ trợ tài chính và đào tạo nhà đầu tư để tạo môi trường thuận lợi cho đầu tư thiên thần phát triển, từ đó thúc đẩy hệ sinh thái khởi nghiệp.

Kết luận

• Đầu tư thiên thần đóng vai trò thiết yếu trong phát triển startup, cung cấp vốn và giá trị phi tài chính quan trọng.
• Israel là mô hình thành công với chính sách ưu đãi thuế, mạng lưới đầu tư và đào tạo nhà đầu tư bài bản.
• Các nhân tố ảnh hưởng đến quyết định đầu tư gồm chính sách hỗ trợ, năng lực startup và kinh nghiệm nhà đầu tư.
• Việt Nam cần hoàn thiện chính sách, phát triển mạng lưới, hỗ trợ tài chính và đào tạo để thúc đẩy đầu tư thiên thần.
• Nghiên cứu đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm tăng cường nguồn vốn và nâng cao hiệu quả đầu tư thiên thần trong 3-5 năm tới, góp phần phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp bền vững.

Hành động tiếp theo là triển khai các đề xuất chính sách và xây dựng mạng lưới đầu tư thiên thần tại Việt Nam, đồng thời tăng cường đào tạo và truyền thông để nâng cao nhận thức về vai trò của đầu tư thiên thần trong phát triển kinh tế đổi mới sáng tạo.