Tổng quan nghiên cứu

Kiểm tra thuế là một chức năng trọng yếu trong quản lý thuế, góp phần đảm bảo thu đúng, thu đủ, thu kịp thời các khoản thu cho ngân sách nhà nước (NSNN). Tại Việt Nam, nguồn thu từ thuế chiếm khoảng 80% tổng thu NSNN, đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội. Trong bối cảnh dịch bệnh Covid-19 diễn biến phức tạp từ năm 2020, nhiều doanh nghiệp (DN) gặp khó khăn, thậm chí phá sản, dẫn đến thách thức lớn trong công tác quản lý thuế. Chính phủ đã ban hành nhiều chính sách hỗ trợ thuế nhằm giúp DN vượt qua khó khăn, tuy nhiên cũng tạo điều kiện cho các hành vi gian lận, trốn thuế tinh vi.

Luận văn tập trung nghiên cứu công tác kiểm tra thuế tại Chi cục Thuế Thị xã Nghi Sơn, tỉnh Thanh Hóa trong giai đoạn 2019-2021, nhằm đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả kiểm tra thuế đến năm 2025, tầm nhìn 2030. Nghiên cứu có phạm vi không gian tại Chi cục Thuế Thị xã Nghi Sơn, với số liệu thứ cấp từ báo cáo kết quả kiểm tra thuế giai đoạn 2019-2021 và số liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát cán bộ thuế và kế toán DN trên địa bàn. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần tăng nguồn thu cho NSNN, nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật thuế của người nộp thuế (NNT), đồng thời hỗ trợ phát triển kinh tế địa phương bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý thuế hiện đại, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý thuế: Nhấn mạnh vai trò của kiểm tra thuế trong việc giám sát, phát hiện và xử lý vi phạm pháp luật thuế, đảm bảo công bằng xã hội và tăng nguồn thu NSNN.
  • Mô hình phân tích rủi ro trong kiểm tra thuế: Áp dụng phương pháp phân tích rủi ro để lựa chọn đối tượng NNT có nguy cơ vi phạm cao, từ đó tối ưu hóa nguồn lực kiểm tra.
  • Khái niệm kiểm tra thuế: Là hoạt động giám sát các giao dịch, hồ sơ khai thuế nhằm đánh giá tính chính xác, đầy đủ và tuân thủ pháp luật của NNT.
  • Các chỉ tiêu đánh giá công tác kiểm tra thuế: Bao gồm tỷ lệ DN được kiểm tra, tỷ lệ hoàn thành kế hoạch kiểm tra, tỷ lệ hồ sơ vi phạm, tỷ lệ DN vi phạm và số thuế truy thu sau kiểm tra.
  • Quy trình kiểm tra thuế: Thực hiện theo Luật Quản lý thuế số 38/2019/QH14, gồm kiểm tra hồ sơ khai thuế tại trụ sở cơ quan thuế (CQT) và kiểm tra tại trụ sở NNT.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thứ cấp được thu thập từ báo cáo tổng kết công tác kiểm tra thuế của Chi cục Thuế Thị xã Nghi Sơn giai đoạn 2019-2021, các văn bản pháp luật thuế, tài liệu chuyên ngành. Số liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát ý kiến cán bộ kiểm tra thuế và kế toán DN trên địa bàn.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả để tổng hợp, phân tích số liệu kiểm tra thuế, đánh giá hiệu quả công tác kiểm tra. Phương pháp chuyên gia được áp dụng để hoàn thiện khảo sát và đánh giá chất lượng kiểm tra.
  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Khảo sát được thực hiện với hai nhóm đối tượng chính gồm cán bộ làm công tác kiểm tra thuế tại Chi cục Thuế và cán bộ kế toán các DN trên địa bàn, đảm bảo tính đại diện và phản ánh thực trạng khách quan.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2019-2021 với số liệu thứ cấp, đồng thời khảo sát và đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2022-2025, tầm nhìn đến năm 2030.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ kiểm tra hồ sơ khai thuế giảm mạnh do Covid-19: Tỷ lệ DN được kiểm tra hồ sơ khai thuế tại trụ sở CQT giảm từ 70% năm 2019 xuống còn 38% năm 2020 và 32% năm 2021, phản ánh ảnh hưởng tiêu cực của dịch bệnh đến hoạt động kiểm tra (Bảng 2).

  2. Chất lượng kiểm tra hồ sơ khai thuế có xu hướng giảm: Số hồ sơ kiểm tra giảm từ 1052 hồ sơ năm 2019 xuống còn 600 hồ sơ năm 2021, tỷ lệ hồ sơ chấp nhận giảm từ 92% xuống 71%, trong khi tỷ lệ hồ sơ phải điều chỉnh tăng từ 6% lên 27% (Bảng 3).

  3. Số thuế điều chỉnh tăng sau kiểm tra tăng đột biến năm 2020: Số thuế điều chỉnh tăng từ 686 triệu đồng năm 2019 lên 2.885 triệu đồng năm 2020, sau đó giảm còn 751 triệu đồng năm 2021, cho thấy sự gia tăng vi phạm trong giai đoạn dịch bệnh bùng phát (Bảng 3).

  4. Tập trung kiểm tra các sắc thuế trọng điểm: Thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) và thuế giá trị gia tăng (GTGT) là hai sắc thuế chủ yếu có số thuế điều chỉnh tăng cao, chiếm phần lớn số thuế truy thu sau kiểm tra (Bảng 4).

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính dẫn đến giảm tỷ lệ kiểm tra hồ sơ khai thuế là do tác động của dịch Covid-19, khiến nhiều DN phải tạm dừng hoạt động hoặc phá sản, làm giảm số lượng DN hoạt động trên địa bàn. Đồng thời, các chính sách hỗ trợ thuế của Chính phủ tạo điều kiện cho một số DN lợi dụng để gian lận, trốn thuế, làm tăng tỷ lệ hồ sơ phải điều chỉnh. So với các nghiên cứu trong ngành thuế, kết quả này phù hợp với xu hướng chung về ảnh hưởng của đại dịch đến công tác quản lý thuế.

Việc tập trung kiểm tra các sắc thuế trọng điểm như TNDN và GTGT là hợp lý do đây là nguồn thu lớn cho NSNN. Tuy nhiên, tỷ lệ hồ sơ phải điều chỉnh tăng cao cho thấy cần nâng cao chất lượng kiểm tra, đồng thời tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin để phát hiện sớm các hành vi vi phạm. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ hồ sơ kiểm tra, tỷ lệ hồ sơ điều chỉnh và số thuế điều chỉnh qua các năm, giúp minh họa rõ xu hướng biến động.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác quản lý người nộp thuế (NNT): Xây dựng hệ thống dữ liệu đầy đủ, cập nhật thường xuyên về NNT để phân tích rủi ro chính xác, từ đó lựa chọn đối tượng kiểm tra hiệu quả. Chủ thể thực hiện: Chi cục Thuế Thị xã Nghi Sơn; Thời gian: 2022-2025.

  2. Đổi mới phương pháp kiểm tra thuế theo hướng ứng dụng công nghệ thông tin: Áp dụng phần mềm phân tích dữ liệu lớn, trí tuệ nhân tạo để phát hiện dấu hiệu vi phạm, giảm thiểu kiểm tra tràn lan, nâng cao hiệu quả kiểm tra. Chủ thể thực hiện: Tổng cục Thuế phối hợp Chi cục Thuế; Thời gian: 2023-2025.

  3. Xử lý nghiêm khắc các trường hợp vi phạm pháp luật thuế: Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra đột xuất, xử phạt kịp thời các hành vi gian lận, trốn thuế nhằm răn đe và nâng cao ý thức tuân thủ của NNT. Chủ thể thực hiện: Chi cục Thuế, Cơ quan chức năng; Thời gian: liên tục.

  4. Nâng cao năng lực chuyên môn và đạo đức nghề nghiệp của cán bộ thuế: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng thường xuyên về chính sách thuế mới, kỹ năng kiểm tra, đồng thời tăng cường công tác phòng chống tiêu cực trong ngành thuế. Chủ thể thực hiện: Chi cục Thuế, Cục Thuế tỉnh; Thời gian: 2022-2025.

  5. Tăng cường tuyên truyền, hỗ trợ NNT: Đẩy mạnh công tác tuyên truyền chính sách thuế, hỗ trợ NNT hiểu và thực hiện đúng nghĩa vụ thuế, qua đó giảm thiểu vi phạm do thiếu hiểu biết. Chủ thể thực hiện: Chi cục Thuế, các tổ chức liên quan; Thời gian: 2022-2025.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý thuế và thanh tra thuế: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về công tác kiểm tra thuế, giúp nâng cao hiệu quả quản lý và kiểm tra tại các cơ quan thuế địa phương.

  2. Doanh nghiệp và kế toán thuế: Hiểu rõ quy trình, yêu cầu và các rủi ro trong kiểm tra thuế, từ đó nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật thuế, giảm thiểu rủi ro bị xử phạt.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản trị kinh doanh, tài chính - kế toán: Tài liệu tham khảo hữu ích về quản lý thuế, kiểm tra thuế và các giải pháp ứng dụng trong thực tiễn.

  4. Cơ quan hoạch định chính sách và các tổ chức hỗ trợ doanh nghiệp: Cung cấp thông tin thực tiễn để xây dựng chính sách thuế phù hợp, đồng thời thiết kế các chương trình hỗ trợ DN trong việc tuân thủ pháp luật thuế.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiểm tra thuế tại Chi cục Thuế Thị xã Nghi Sơn được thực hiện theo quy trình nào?
    Kiểm tra thuế được thực hiện theo Luật Quản lý thuế số 38/2019/QH14, gồm kiểm tra hồ sơ khai thuế tại trụ sở cơ quan thuế và kiểm tra tại trụ sở người nộp thuế, với thời hạn kiểm tra không quá 5 ngày làm việc tại trụ sở CQT và không quá 10 ngày tại trụ sở NNT.

  2. Tỷ lệ doanh nghiệp được kiểm tra hồ sơ khai thuế trong giai đoạn 2019-2021 như thế nào?
    Tỷ lệ này giảm từ 70% năm 2019 xuống còn 38% năm 2020 và 32% năm 2021, chủ yếu do ảnh hưởng của dịch Covid-19 khiến nhiều DN tạm dừng hoạt động hoặc phá sản.

  3. Nguyên nhân chính dẫn đến tăng số thuế điều chỉnh sau kiểm tra năm 2020 là gì?
    Dịch Covid-19 gây khó khăn cho DN, nhiều chính sách hỗ trợ thuế được ban hành, tạo điều kiện cho một số DN lợi dụng để gian lận, trốn thuế, làm tăng số thuế điều chỉnh tăng sau kiểm tra.

  4. Các sắc thuế nào cần tập trung kiểm tra tại Chi cục Thuế Thị xã Nghi Sơn?
    Thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) và thuế giá trị gia tăng (GTGT) là hai sắc thuế trọng điểm cần tập trung kiểm tra do chiếm tỷ trọng lớn trong tổng số thuế điều chỉnh.

  5. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra thuế?
    Các giải pháp gồm tăng cường quản lý NNT, ứng dụng công nghệ thông tin trong kiểm tra, xử lý nghiêm vi phạm, nâng cao năng lực cán bộ thuế và đẩy mạnh tuyên truyền hỗ trợ NNT.

Kết luận

  • Kiểm tra thuế tại Chi cục Thuế Thị xã Nghi Sơn đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo thu đúng, thu đủ cho NSNN, góp phần phát triển kinh tế địa phương.
  • Dịch Covid-19 ảnh hưởng tiêu cực đến công tác kiểm tra thuế, làm giảm tỷ lệ kiểm tra hồ sơ khai thuế và tăng tỷ lệ vi phạm.
  • Thuế TNDN và GTGT là hai sắc thuế trọng điểm cần tập trung kiểm tra để hạn chế thất thu.
  • Cần đổi mới phương pháp kiểm tra, ứng dụng công nghệ thông tin và nâng cao năng lực cán bộ để nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm tăng cường quản lý NNT, xử lý vi phạm và hỗ trợ DN, hướng tới mục tiêu hoàn thành dự toán thu ngân sách đến năm 2025 và tầm nhìn 2030.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan thuế địa phương cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, cập nhật chính sách phù hợp với thực tiễn để nâng cao hiệu quả quản lý thuế. Độc giả quan tâm có thể liên hệ Chi cục Thuế Thị xã Nghi Sơn để trao đổi và ứng dụng các kết quả nghiên cứu trong thực tiễn quản lý thuế.