Tổng quan nghiên cứu

Lệ phí trước bạ (LPTB) là một khoản thu quan trọng trong ngân sách nhà nước (NSNN), đặc biệt đối với ngân sách địa phương, góp phần đảm bảo nguồn lực cho các hoạt động quản lý nhà nước và phát triển kinh tế - xã hội. Tại Chi cục Thuế khu vực Quảng Ngãi - Sơn Tịnh, công tác kiểm soát thu LPTB đóng vai trò then chốt trong việc thu đúng, thu đủ và kịp thời nguồn thu này. Trong giai đoạn 2020-2022, số lượng hồ sơ LPTB xử lý tại Chi cục tăng đều, với hơn 16.660 hồ sơ phương tiện được giải quyết mỗi năm, trong khi số lượng công chức xử lý hồ sơ chỉ khoảng 14 người. Số thu LPTB năm 2022 đạt 134,5 tỷ đồng, tăng 30% so với năm 2020, phản ánh sự phục hồi kinh tế sau đại dịch Covid-19 và sự sôi động của thị trường bất động sản, phương tiện giao thông.

Tuy nhiên, công tác kiểm soát thu LPTB vẫn còn nhiều tồn tại như việc kê khai không trung thực, gian lận thuế, sai sót trong xử lý hồ sơ và chênh lệch giữa dự toán và thực hiện thu. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích thực trạng công tác kiểm soát thu LPTB tại Chi cục Thuế khu vực Quảng Ngãi - Sơn Tịnh, xác định các hạn chế và đề xuất giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả công tác này trong giai đoạn 2020-2022. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần tăng cường quản lý thuế, đảm bảo nguồn thu NSNN và nâng cao trách nhiệm giải trình của cơ quan thuế địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính về kiểm soát nội bộ (KSNB) trong khu vực công và công tác kiểm soát thuế, cụ thể:

  • Mô hình COSO (2013): Định nghĩa KSNB là một tiến trình do hội đồng quản trị, ban quản lý và nhân sự thiết lập nhằm đảm bảo đạt được các mục tiêu hoạt động, báo cáo và tuân thủ pháp luật. Mô hình gồm 5 thành phần: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và trao đổi thông tin, hoạt động giám sát.

  • Chuẩn mực INTOSAI (2004): Định nghĩa KSNB trong khu vực công với mục tiêu thực hiện hoạt động hiệu quả, trách nhiệm giải trình, tuân thủ pháp luật và bảo vệ tài sản công. Mô hình CRiCIM gồm 5 thành phần tương tự COSO nhưng nhấn mạnh đặc thù khu vực công như đạo đức công vụ, giám sát tài sản công và trách nhiệm giải trình.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: lệ phí trước bạ, kiểm soát thu lệ phí trước bạ, dự toán thu, rủi ro trong kiểm soát thuế, hoạt động kiểm soát nội bộ, và các yếu tố ảnh hưởng đến công tác kiểm soát thuế.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp mô tả, phân tích và tổng hợp dựa trên số liệu thực tế thu thập tại Chi cục Thuế khu vực Quảng Ngãi - Sơn Tịnh trong giai đoạn 2020-2022. Cỡ mẫu gồm toàn bộ hồ sơ LPTB xử lý trong 3 năm với hơn 50.000 hồ sơ, cùng dữ liệu số thu, miễn giảm và dự toán thu LPTB. Phương pháp chọn mẫu là toàn bộ dữ liệu thứ cấp từ Chi cục Thuế và các báo cáo liên quan.

Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ thực hiện dự toán, đánh giá các rủi ro và hiệu quả kiểm soát qua từng khâu: lập dự toán, tổ chức thu và đánh giá thực hiện dự toán. Ngoài ra, phương pháp phỏng vấn và quan sát được áp dụng để thu thập thông tin về quy trình, hoạt động kiểm soát và các khó khăn thực tế.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 1/2023 đến tháng 6/2023, bao gồm các bước thu thập số liệu, phân tích, đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng số lượng hồ sơ và số thu LPTB: Số lượng hồ sơ LPTB xử lý tại Chi cục tăng từ khoảng 16.000 hồ sơ năm 2020 lên trên 18.000 hồ sơ năm 2022. Số thu LPTB tăng từ 104,4 tỷ đồng năm 2020 lên 134,5 tỷ đồng năm 2022, đạt 110% so với dự toán giao năm 2022.

  2. Chênh lệch dự toán và thực hiện thu LPTB: Năm 2020, số thu LPTB chỉ đạt 56,8% dự toán do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19. Đến năm 2021 và 2022, tỷ lệ thực hiện dự toán tăng lên lần lượt 95,2% và 110%, cho thấy công tác lập dự toán và tổ chức thu đã được cải thiện.

  3. Tồn tại trong công tác kiểm soát thu LPTB: Phát hiện nhiều rủi ro như kê khai không trung thực giá trị tài sản, gian lận miễn giảm thuế, sai sót trong xử lý hồ sơ và quản lý nợ thuế chưa hiệu quả. Ví dụ, giá trị kê khai bất động sản thường thấp hơn giá thực tế, dẫn đến thất thu NSNN.

  4. Áp lực xử lý hồ sơ và nhân lực hạn chế: Với hơn 16.000 hồ sơ phương tiện mỗi năm nhưng chỉ có 14 công chức xử lý, công tác kiểm soát gặp nhiều khó khăn trong việc đảm bảo xử lý hồ sơ đúng hạn, chính xác và giảm thiểu sai sót.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại là do áp lực dự toán thu LPTB mệnh lệnh từ cấp trên, dẫn đến việc lập dự toán không sát thực tế, gây áp lực cho công chức thuế trong quá trình thực hiện. Việc kê khai không trung thực của người nộp thuế cũng là nguyên nhân phổ biến gây thất thu. So với các nghiên cứu trong ngành thuế, kết quả này phù hợp với thực trạng chung về khó khăn trong kiểm soát thuế tại các địa phương.

Việc áp dụng hệ thống quản lý hồ sơ điện tử và phần mềm quản lý trước bạ đã giúp giảm thiểu sai sót và tăng hiệu quả xử lý hồ sơ, tuy nhiên vẫn cần nâng cao năng lực công chức và hoàn thiện quy trình kiểm soát. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng số thu LPTB theo năm và bảng so sánh tỷ lệ thực hiện dự toán thu LPTB để minh họa rõ ràng hơn.

Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu là làm rõ các điểm yếu trong công tác kiểm soát thu LPTB, từ đó đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thuế, góp phần tăng nguồn thu NSNN và đảm bảo công bằng xã hội.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao chất lượng lập dự toán thu LPTB: Tổ chức đào tạo chuyên sâu cho công chức thuế về kỹ năng phân tích, dự báo và lập dự toán sát thực tế, tránh tình trạng lập dự toán thấp hoặc cao quá khả năng thực hiện. Thời gian thực hiện: trong 6 tháng đầu năm, chủ thể: Chi cục Thuế phối hợp với Cục Thuế tỉnh.

  2. Tăng cường kiểm tra, giám sát hồ sơ kê khai LPTB: Áp dụng các biện pháp kiểm tra chéo, đối chiếu thông tin với các cơ quan liên quan như Văn phòng Đăng ký đất đai, cơ quan công an để phát hiện kê khai gian lận, kê khai không trung thực. Thời gian: liên tục hàng năm, chủ thể: Đội Tuyên truyền - Hỗ trợ người nộp thuế - Trước bạ.

  3. Cải thiện quản lý nợ thuế LPTB: Thiết lập hệ thống cảnh báo sớm và đôn đốc thu hồi nợ hiệu quả, đồng thời xây dựng chính sách xử lý nghiêm các trường hợp nợ kéo dài. Thời gian: trong 12 tháng, chủ thể: Đội Kiểm tra thuế và Đội Quản lý thuế liên xã, phường.

  4. Tăng cường đào tạo và luân chuyển công chức thuế: Đào tạo nâng cao năng lực chuyên môn, kỹ năng nghiệp vụ và đạo đức công vụ; thực hiện luân chuyển công chức để phòng ngừa tiêu cực, nâng cao hiệu quả công tác kiểm soát. Thời gian: định kỳ hàng năm, chủ thể: Ban lãnh đạo Chi cục Thuế.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, công chức ngành Thuế: Nâng cao hiểu biết về công tác kiểm soát thu LPTB, áp dụng các giải pháp thực tiễn để nâng cao hiệu quả công tác quản lý thuế tại địa phương.

  2. Quản lý nhà nước về tài chính, ngân sách: Tham khảo để xây dựng chính sách, quy định phù hợp nhằm tăng cường kiểm soát và quản lý nguồn thu lệ phí trước bạ.

  3. Nhà nghiên cứu, học viên cao học chuyên ngành Kế toán, Tài chính công: Tài liệu tham khảo bổ ích về lý thuyết và thực tiễn kiểm soát nội bộ trong khu vực công, đặc biệt trong lĩnh vực thuế và lệ phí.

  4. Doanh nghiệp và người nộp thuế: Hiểu rõ quy trình, quyền lợi và nghĩa vụ trong việc kê khai, nộp lệ phí trước bạ, từ đó nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật thuế.

Câu hỏi thường gặp

  1. Lệ phí trước bạ là gì và đối tượng chịu lệ phí gồm những gì?
    Lệ phí trước bạ là khoản tiền người có tài sản phải nộp khi đăng ký quyền sở hữu, sử dụng tài sản. Đối tượng chịu lệ phí gồm nhà, đất, phương tiện giao thông như ô tô, xe máy, tàu thủy, v.v.

  2. Tại sao công tác kiểm soát thu LPTB lại quan trọng?
    Kiểm soát thu LPTB giúp đảm bảo thu đúng, đủ, kịp thời vào NSNN, ngăn ngừa gian lận, thất thu, đồng thời nâng cao trách nhiệm giải trình và hiệu quả quản lý thuế.

  3. Những rủi ro phổ biến trong công tác kiểm soát thu LPTB là gì?
    Rủi ro gồm kê khai không trung thực, sai sót trong xử lý hồ sơ, áp lực dự toán không sát thực tế, quản lý nợ thuế chưa hiệu quả và thiếu nhân lực xử lý hồ sơ.

  4. Giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả kiểm soát thu LPTB?
    Giải pháp gồm nâng cao chất lượng lập dự toán, tăng cường kiểm tra hồ sơ, cải thiện quản lý nợ thuế, đào tạo và luân chuyển công chức thuế, áp dụng công nghệ thông tin.

  5. Làm thế nào để người nộp thuế kê khai LPTB chính xác?
    Người nộp thuế cần cung cấp thông tin trung thực, đầy đủ về tài sản, phối hợp với cơ quan thuế trong kiểm tra, đồng thời nắm rõ các quy định về miễn giảm và mức thu lệ phí.

Kết luận

  • Công tác kiểm soát thu lệ phí trước bạ tại Chi cục Thuế khu vực Quảng Ngãi - Sơn Tịnh có sự phát triển tích cực với số thu và số hồ sơ xử lý tăng qua các năm 2020-2022.
  • Tồn tại chính gồm kê khai không trung thực, sai sót trong xử lý hồ sơ, áp lực dự toán và quản lý nợ thuế chưa hiệu quả.
  • Nghiên cứu đã đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao chất lượng lập dự toán, kiểm tra hồ sơ, quản lý nợ và đào tạo công chức thuế.
  • Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn trong việc tăng cường quản lý thuế, đảm bảo nguồn thu NSNN và nâng cao trách nhiệm giải trình của cơ quan thuế địa phương.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả và mở rộng nghiên cứu sang các địa phương khác để hoàn thiện công tác kiểm soát thu LPTB toàn quốc.

Quý độc giả và các cơ quan quản lý thuế được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu nhằm nâng cao hiệu quả công tác thu lệ phí trước bạ, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững.