Tổng quan nghiên cứu
Kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hành chính (TTHC) là một nội dung trọng yếu trong chức năng kiểm sát hoạt động tư pháp của Viện Kiểm sát Nhân dân (VKSND) tại Việt Nam. Theo số liệu từ năm 2015 đến 2018, VKSND tối cao đã ban hành 58 quyết định kháng nghị giám đốc thẩm đối với bản án, quyết định giải quyết vụ án hành chính (VAHC) đã có hiệu lực pháp luật, trong đó 89,3% kháng nghị được Tòa án chấp nhận. Luật Tố tụng Hành chính (LTTHC) năm 2015 là đạo luật tiến bộ, hoàn thiện so với các văn bản trước đây, quy định rõ chức năng kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong TTHC của VKSND, góp phần nâng cao chất lượng giải quyết VAHC. Tuy nhiên, việc áp dụng LTTHC 2015 vẫn còn nhiều khó khăn, vướng mắc do quy định chưa đầy đủ, rõ ràng, dẫn đến nhận thức không thống nhất giữa các cơ quan tiến hành tố tụng.
Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ nội dung pháp luật về kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong TTHC, đánh giá thực trạng hoạt động của VKSND khi thực hiện chức năng này theo LTTHC 2015, từ đó đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả công tác kiểm sát. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hoạt động kiểm sát việc giải quyết VAHC của VKSND trong giai đoạn từ khi LTTHC 2015 có hiệu lực đến tháng 12/2018, trên phạm vi toàn quốc, bao gồm các giai đoạn tố tụng sơ thẩm, phúc thẩm, giám đốc thẩm và tái thẩm. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần hoàn thiện lý luận, lập pháp và thực tiễn về kiểm sát trong TTHC, đồng thời hỗ trợ công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ ngành kiểm sát.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Luận văn dựa trên phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và các quan điểm của Đảng, Nhà nước về xây dựng nhà nước pháp quyền và cải cách tư pháp. Hai lý thuyết trọng tâm được áp dụng là:
Lý thuyết về chức năng kiểm sát hoạt động tư pháp: VKSND thực hiện quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp nhằm bảo đảm pháp luật được chấp hành nghiêm chỉnh, thống nhất, bảo vệ quyền con người, quyền công dân và lợi ích nhà nước.
Lý thuyết về tố tụng hành chính: TTHC là hoạt động xét xử các VAHC theo quy định của LTTHC, do Tòa án và những người tiến hành tố tụng thực hiện nhằm bảo vệ lợi ích nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, góp phần nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước.
Các khái niệm chính bao gồm: kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong TTHC, đối tượng và phạm vi kiểm sát, quyền và nghĩa vụ của VKSND trong quá trình giải quyết VAHC, cũng như các biện pháp pháp lý được sử dụng trong hoạt động kiểm sát.
Phương pháp nghiên cứu
Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau:
- Phân tích, tổng hợp: Đánh giá các quy định pháp luật, tài liệu pháp lý và các kết quả thực tiễn về hoạt động kiểm sát trong TTHC.
- Đối chiếu, so sánh: So sánh các quy định của LTTHC 2015 với các văn bản pháp luật trước đây và thực tiễn áp dụng.
- Thống kê: Thu thập và phân tích số liệu về hoạt động kiểm sát giải quyết VAHC từ năm 2015 đến 2018 trên phạm vi toàn quốc.
- Khảo sát thực tiễn: Thu thập thông tin từ các VKSND các cấp về công tác kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong TTHC.
Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm các vụ án hành chính được giải quyết trong giai đoạn từ 2015 đến 2018, với phương pháp chọn mẫu dựa trên tính đại diện và mức độ phổ biến của các loại vụ án. Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp định tính và định lượng nhằm đánh giá hiệu quả công tác kiểm sát và đề xuất giải pháp phù hợp.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Hiệu quả kiểm sát việc trả lại đơn khởi kiện: VKSND đã kiểm sát chặt chẽ việc trả lại đơn khởi kiện của Tòa án, đảm bảo việc trả lại đơn đúng căn cứ pháp luật. Qua đó, góp phần bảo vệ quyền khởi kiện của công dân, giảm thiểu việc trả lại đơn không đúng quy định. Tỷ lệ các trường hợp kiến nghị về việc trả lại đơn khởi kiện chiếm khoảng 10% trong tổng số vụ kiểm sát.
Kiểm sát việc thụ lý và giải quyết vụ án hành chính: VKSND thực hiện kiểm sát việc thụ lý vụ án đúng thời hạn 3 ngày làm việc theo quy định, đồng thời kiểm sát việc thu thập, xác minh tài liệu, chứng cứ đảm bảo tính khách quan, đầy đủ. Khoảng 95% vụ án được thụ lý đúng quy trình, tuy nhiên vẫn còn khoảng 5% vụ án có vi phạm về thẩm quyền hoặc thời hiệu khởi kiện.
Kiểm sát tại phiên tòa sơ thẩm và phúc thẩm: VKSND tham gia phiên tòa, kiểm sát việc tuân thủ trình tự, thủ tục tố tụng, tư cách pháp lý của người tiến hành tố tụng và người tham gia tố tụng. Qua đó, phát hiện và kiến nghị khắc phục các vi phạm như thành phần Hội đồng xét xử không đúng quy định, vi phạm thủ tục tố tụng. Tỷ lệ kháng nghị phúc thẩm do VKSND thực hiện đạt khoảng 15% trong tổng số vụ án hành chính.
Kiểm sát việc áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời: VKSND kiểm sát việc áp dụng, thay đổi, hủy bỏ biện pháp khẩn cấp tạm thời của Tòa án nhằm bảo vệ quyền lợi của các bên liên quan. Việc kiểm sát này góp phần hạn chế các thiệt hại không đáng có do áp dụng biện pháp sai quy định.
Thảo luận kết quả
Kết quả nghiên cứu cho thấy hoạt động kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong TTHC của VKSND đã góp phần nâng cao chất lượng giải quyết VAHC, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, tổ chức. Việc kiểm sát chặt chẽ các giai đoạn tố tụng giúp phát hiện kịp thời các vi phạm pháp luật, từ đó kiến nghị, kháng nghị để Tòa án xem xét, sửa chữa. So với các nghiên cứu trước đây, kết quả này khẳng định vai trò quan trọng của VKSND trong việc kiểm soát quyền lực tư pháp hành chính, đồng thời phản ánh những tiến bộ trong việc áp dụng LTTHC 2015.
Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại một số hạn chế như nhận thức chưa đồng bộ giữa các cơ quan tiến hành tố tụng, thiếu cán bộ chuyên sâu, và một số quy định pháp luật chưa rõ ràng, gây khó khăn trong thực thi. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ kháng nghị theo từng năm, bảng thống kê các vi phạm phổ biến trong quá trình giải quyết VAHC, giúp minh họa rõ nét hơn về thực trạng và xu hướng công tác kiểm sát.
Đề xuất và khuyến nghị
Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn cho cán bộ, kiểm sát viên (KSV): Nâng cao trình độ nghiệp vụ, phẩm chất đạo đức và bản lĩnh chính trị của đội ngũ KSV nhằm đảm bảo chất lượng kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong TTHC. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; Chủ thể: VKSND các cấp phối hợp với các cơ sở đào tạo.
Hoàn thiện quy định pháp luật liên quan đến kiểm sát trong TTHC: Rà soát, sửa đổi, bổ sung các quy định chưa rõ ràng, thiếu đồng bộ trong LTTHC và các văn bản hướng dẫn thi hành để tạo cơ sở pháp lý vững chắc cho hoạt động kiểm sát. Thời gian thực hiện: 2-3 năm; Chủ thể: Quốc hội, Bộ Tư pháp, VKSND tối cao.
Kiện toàn tổ chức bộ máy và phân công nhiệm vụ chuyên sâu: Tổ chức bộ máy kiểm sát giải quyết VAHC tại VKSND các cấp theo hướng chuyên sâu, tránh kiêm nhiệm, đảm bảo hiệu quả công tác. Thời gian thực hiện: 1 năm; Chủ thể: Viện trưởng VKSND các cấp.
Tăng cường phối hợp giữa VKSND, Tòa án và các cơ quan liên quan: Xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ, minh bạch trong quá trình giải quyết VAHC nhằm nâng cao hiệu quả kiểm sát và giải quyết vụ án. Thời gian thực hiện: liên tục; Chủ thể: VKSND, Tòa án, các cơ quan hành chính nhà nước.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Cán bộ, kiểm sát viên ngành Kiểm sát Nhân dân: Nâng cao hiểu biết về chức năng, nhiệm vụ và phương pháp kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong TTHC, áp dụng hiệu quả trong công tác thực tiễn.
Thẩm phán, cán bộ Tòa án nhân dân: Hiểu rõ vai trò, trách nhiệm của VKSND trong quá trình giải quyết VAHC, từ đó phối hợp tốt hơn trong tố tụng hành chính.
Nhà nghiên cứu, giảng viên và sinh viên ngành Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Tài liệu tham khảo bổ ích cho nghiên cứu, giảng dạy và học tập về kiểm sát tư pháp hành chính và tố tụng hành chính.
Cơ quan quản lý nhà nước và các tổ chức liên quan: Tham khảo để hoàn thiện chính sách, pháp luật và nâng cao hiệu quả quản lý, giám sát hoạt động tư pháp hành chính.
Câu hỏi thường gặp
Kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong TTHC là gì?
Là hoạt động của VKSND nhằm kiểm tra, giám sát việc tuân thủ pháp luật của Tòa án và các chủ thể tham gia tố tụng trong quá trình giải quyết VAHC, đảm bảo việc giải quyết vụ án đúng pháp luật, kịp thời và công bằng.Phạm vi kiểm sát của VKSND trong TTHC bao gồm những giai đoạn nào?
Phạm vi kiểm sát bắt đầu từ khi Tòa án thông báo trả lại đơn khởi kiện hoặc thụ lý vụ án, kéo dài đến khi bản án, quyết định giải quyết VAHC có hiệu lực pháp luật và kết thúc việc giải quyết vụ án.VKSND có quyền gì khi phát hiện vi phạm trong quá trình giải quyết VAHC?
VKSND có quyền kiến nghị, kháng nghị, yêu cầu Tòa án và các chủ thể liên quan khắc phục vi phạm, thậm chí có thể kháng nghị giám đốc thẩm hoặc tái thẩm để bảo vệ pháp luật và quyền lợi hợp pháp của các bên.Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác kiểm sát trong TTHC?
Cần tăng cường đào tạo chuyên môn cho cán bộ, hoàn thiện quy định pháp luật, kiện toàn tổ chức bộ máy và tăng cường phối hợp giữa VKSND, Tòa án và các cơ quan liên quan.Vai trò của VKSND trong phiên tòa hành chính như thế nào?
VKSND tham gia phiên tòa để kiểm sát việc tuân thủ pháp luật của Thẩm phán, Hội đồng xét xử và các chủ thể tố tụng, phát biểu ý kiến, bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các bên và đảm bảo tính khách quan, công bằng của phiên tòa.
Kết luận
- Kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong TTHC là chức năng quan trọng của VKSND, góp phần bảo vệ pháp luật, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, tổ chức.
- LTTHC năm 2015 đã tạo cơ sở pháp lý tiến bộ cho hoạt động kiểm sát, tuy nhiên còn tồn tại một số khó khăn, vướng mắc trong thực tiễn áp dụng.
- Hoạt động kiểm sát của VKSND đã phát hiện nhiều vi phạm trong quá trình giải quyết VAHC, từ đó kiến nghị, kháng nghị để nâng cao chất lượng xét xử.
- Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm đào tạo cán bộ, hoàn thiện pháp luật, kiện toàn tổ chức và tăng cường phối hợp liên ngành nhằm nâng cao hiệu quả công tác kiểm sát.
- Nghiên cứu này cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để tiếp tục hoàn thiện công tác kiểm sát trong TTHC, góp phần xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa tại Việt Nam.
Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng và ngành Kiểm sát cần triển khai đồng bộ các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, cập nhật thực tiễn để nâng cao hiệu quả công tác kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hành chính.