Tổng quan nghiên cứu

Bảo hiểm xã hội (BHXH) là công cụ quan trọng trong hệ thống an sinh xã hội, giúp người lao động (NLĐ) vượt qua khó khăn, rủi ro trong cuộc sống và lao động. Tại tỉnh Hà Tĩnh, từ năm 2017 đến 2019, số người hưởng chế độ ốm đau, thai sản, dưỡng sức phục hồi sức khỏe tăng từ 5.616 lên 8.800 người, tương ứng tăng 56,7%, trong khi tổng chi trả quỹ cũng tăng từ 78,723 triệu đồng lên 118,498 triệu đồng, tăng 50,6%. Tuy nhiên, công tác kiểm soát chi trả chế độ này còn nhiều hạn chế như chưa phát hiện được nhiều trường hợp trục lợi, cấp giấy chứng nhận nghỉ việc hưởng BHXH còn dễ dãi, và một số đơn vị sử dụng lao động (NSDLĐ) chưa thực hiện đúng quy định về hợp đồng lao động.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm xác định khung lý thuyết và thực trạng kiểm soát chi chế độ ốm đau, thai sản, dưỡng sức phục hồi sức khỏe cho NLĐ tại BHXH tỉnh Hà Tĩnh giai đoạn 2017-2019, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện đến năm 2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại BHXH tỉnh Hà Tĩnh, sử dụng số liệu thứ cấp giai đoạn 2017-2019 và số liệu sơ cấp thu thập tháng 7/2020. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý quỹ BHXH, đảm bảo quyền lợi NLĐ và góp phần ổn định chính sách an sinh xã hội trên địa bàn tỉnh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn xây dựng khung lý thuyết dựa trên hệ thống kiểm soát chi, bao gồm ba thành phần chính: môi trường kiểm soát, hệ thống thông tin kế toán và hoạt động kiểm soát.

  • Môi trường kiểm soát: Bao gồm bộ máy tổ chức, năng lực cán bộ, văn hóa tổ chức và các chính sách pháp luật liên quan đến BHXH.
  • Hệ thống thông tin kế toán: Hệ thống phần mềm, cơ sở dữ liệu và quy trình xử lý hồ sơ chi trả chế độ ốm đau, thai sản, dưỡng sức phục hồi sức khỏe.
  • Hoạt động kiểm soát: Các hình thức kiểm soát trước, trong và sau khi chi trả, bao gồm kiểm soát hồ sơ, đối tượng và mức hưởng chế độ.

Các khái niệm chính được làm rõ gồm: chế độ ốm đau, thai sản, dưỡng sức phục hồi sức khỏe; kiểm soát chi trả chế độ BHXH; nguyên tắc kiểm soát chi (tuân thủ pháp luật, chính xác, minh bạch, an toàn và tiết kiệm).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng hợp, mô hình hóa để xây dựng khung lý thuyết; phương pháp thống kê, phân tích, so sánh để đánh giá số liệu thứ cấp từ BHXH tỉnh Hà Tĩnh giai đoạn 2017-2019; và khảo sát xã hội học thu thập số liệu sơ cấp từ 15 cán bộ BHXH và 172 NLĐ, NSDLĐ trên địa bàn tỉnh.

Cỡ mẫu khảo sát gồm 15 cán bộ viên chức BHXH tỉnh và 172 phiếu hợp lệ từ NLĐ, NSDLĐ. Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm Excel với thang điểm đánh giá mức độ hài lòng và hiệu quả kiểm soát chi. Quá trình nghiên cứu diễn ra từ năm 2017 đến tháng 7/2020, với các bước thu thập, phân tích và đề xuất giải pháp hoàn thiện đến năm 2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng số người hưởng và chi trả chế độ: Số người hưởng chế độ ốm đau, thai sản, dưỡng sức phục hồi sức khỏe tại BHXH Hà Tĩnh tăng 56,7% từ 2017 đến 2019, trong khi tổng chi trả tăng 50,6%. Điều này phản ánh nhu cầu ngày càng cao và sự mở rộng đối tượng thụ hưởng.

  2. Hiệu quả kiểm soát chi chưa cao: Công tác kiểm soát chi chưa phát hiện được nhiều trường hợp cấu kết, trục lợi quỹ. Việc cấp giấy chứng nhận nghỉ việc hưởng BHXH tại một số cơ sở y tế còn dễ dãi, dẫn đến tình trạng giả mạo hồ sơ hưởng chế độ.

  3. Bộ máy kiểm soát chi còn hạn chế: Năng lực cán bộ kiểm soát chưa đồng đều, đặc biệt trong ứng dụng công nghệ thông tin. Hệ thống máy móc, thiết bị kỹ thuật tại BHXH tỉnh còn lạc hậu, ảnh hưởng đến hiệu quả kiểm soát.

  4. Công cụ pháp luật và quy trình kiểm soát chưa đồng bộ: Các văn bản pháp luật liên quan đến BHXH còn bất cập, chưa đồng bộ, gây khó khăn trong việc thực hiện kiểm soát chi. Quy trình kiểm soát còn tồn tại kẽ hở, phân công công việc chưa rõ ràng, chồng chéo giữa các bộ phận.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ cả yếu tố nội bộ và bên ngoài BHXH tỉnh. Về nội bộ, công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ chưa được chú trọng, hệ thống công nghệ thông tin chưa được đầu tư mạnh mẽ. Về bên ngoài, môi trường pháp lý chưa hoàn chỉnh, nhận thức của NLĐ và NSDLĐ về chính sách BHXH còn hạn chế, dẫn đến tình trạng trục lợi quỹ.

So sánh với các nghiên cứu tại các địa phương khác, tình trạng này là phổ biến nhưng mức độ và nguyên nhân có sự khác biệt do điều kiện kinh tế - xã hội và tổ chức bộ máy quản lý. Việc áp dụng các công cụ kỹ thuật hiện đại và hoàn thiện pháp luật được xem là giải pháp then chốt để nâng cao hiệu quả kiểm soát chi. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng số người hưởng và chi trả, bảng đánh giá điểm mạnh - điểm yếu của hệ thống kiểm soát chi.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực bộ máy kiểm soát chi: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên sâu cho cán bộ kiểm soát về nghiệp vụ và công nghệ thông tin, nhằm nâng cao trình độ và hiệu quả công việc. Thời gian thực hiện: 2021-2023. Chủ thể: BHXH tỉnh phối hợp với các cơ sở đào tạo.

  2. Hoàn thiện công cụ pháp luật và quy trình kiểm soát: Đề xuất sửa đổi, bổ sung các văn bản pháp luật liên quan đến BHXH, đảm bảo đồng bộ, rõ ràng và phù hợp với thực tiễn. Rà soát, hoàn thiện quy trình kiểm soát chi, phân công nhiệm vụ rõ ràng, tránh chồng chéo. Thời gian: 2021-2024. Chủ thể: BHXH Việt Nam, cơ quan quản lý nhà nước.

  3. Đầu tư hệ thống công nghệ thông tin và cơ sở vật chất: Hiện đại hóa trang thiết bị, phần mềm quản lý hồ sơ và chi trả chế độ BHXH, tăng cường ứng dụng công nghệ số trong kiểm soát chi. Thời gian: 2021-2025. Chủ thể: UBND tỉnh Hà Tĩnh, BHXH tỉnh.

  4. Tăng cường phối hợp và tuyên truyền nâng cao nhận thức: Phối hợp với các sở, ban ngành, cơ quan y tế và NSDLĐ để nâng cao nhận thức về chính sách BHXH, phòng chống trục lợi quỹ. Tổ chức đối thoại, tuyên truyền chính sách đến NLĐ và NSDLĐ. Thời gian: liên tục đến 2025. Chủ thể: BHXH tỉnh, Sở LĐTBXH, Sở Y tế, UBND tỉnh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý BHXH các cấp: Nghiên cứu giúp nâng cao hiệu quả công tác kiểm soát chi trả chế độ, hoàn thiện quy trình và công cụ quản lý.

  2. Nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước: Tham khảo để xây dựng, điều chỉnh chính sách BHXH phù hợp, đồng bộ và hiệu quả hơn.

  3. Người lao động và người sử dụng lao động: Hiểu rõ quyền lợi, nghĩa vụ và quy trình hưởng chế độ BHXH, từ đó nâng cao ý thức chấp hành pháp luật.

  4. Các nhà nghiên cứu và học viên chuyên ngành quản lý kinh tế, chính sách xã hội: Tài liệu tham khảo thực tiễn về kiểm soát chi BHXH, góp phần phát triển nghiên cứu khoa học trong lĩnh vực an sinh xã hội.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiểm soát chi chế độ ốm đau, thai sản là gì?
    Kiểm soát chi là quá trình giám sát, đánh giá và điều chỉnh việc chi trả quỹ BHXH nhằm đảm bảo chi đúng đối tượng, đúng chế độ, kịp thời và ngăn ngừa trục lợi quỹ. Ví dụ, BHXH tỉnh Hà Tĩnh áp dụng kiểm soát trước, trong và sau khi chi trả để nâng cao hiệu quả.

  2. Nguyên nhân chính dẫn đến trục lợi quỹ BHXH tại Hà Tĩnh là gì?
    Nguyên nhân gồm nhận thức hạn chế của NLĐ và NSDLĐ, cấp giấy chứng nhận nghỉ việc hưởng BHXH dễ dãi tại một số cơ sở y tế, và hệ thống quản lý chưa đồng bộ. Điều này dẫn đến việc giả mạo hồ sơ hưởng chế độ.

  3. Các hình thức kiểm soát chi được áp dụng như thế nào?
    Có ba hình thức: kiểm soát trước khi chi (kiểm tra hồ sơ, dự toán), kiểm soát trong khi chi (kiểm tra chứng từ, hồ sơ hợp lệ), và kiểm soát sau khi chi (kiểm tra báo cáo, quyết toán). Mỗi hình thức hỗ trợ nhau để đảm bảo hiệu quả.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả kiểm soát chi BHXH?
    Cần nâng cao năng lực cán bộ, hoàn thiện pháp luật, đầu tư công nghệ thông tin và tăng cường phối hợp tuyên truyền. Ví dụ, BHXH tỉnh Hà Tĩnh đề xuất đào tạo cán bộ và hiện đại hóa hệ thống phần mềm quản lý.

  5. Ai là đối tượng thụ hưởng chế độ ốm đau, thai sản, dưỡng sức phục hồi sức khỏe?
    Là NLĐ tham gia BHXH bắt buộc, bao gồm người làm việc theo hợp đồng lao động, cán bộ công chức, viên chức, công nhân quốc phòng, công an, và các đối tượng khác theo quy định pháp luật. Mức hưởng phụ thuộc vào thời gian đóng BHXH và điều kiện cụ thể.

Kết luận

  • Luận văn đã xác định khung lý thuyết và phân tích thực trạng kiểm soát chi chế độ ốm đau, thai sản, dưỡng sức phục hồi sức khỏe tại BHXH tỉnh Hà Tĩnh giai đoạn 2017-2019 với số liệu cụ thể về số người hưởng và chi trả quỹ.
  • Phát hiện những điểm mạnh như bộ máy kiểm soát ngày càng chuyên môn hóa, quy trình kiểm soát rõ ràng, nhưng cũng chỉ ra các hạn chế về năng lực cán bộ, công cụ pháp luật chưa đồng bộ và hệ thống kỹ thuật lạc hậu.
  • Đề xuất các giải pháp nâng cao năng lực cán bộ, hoàn thiện pháp luật, đầu tư công nghệ và tăng cường phối hợp tuyên truyền nhằm hoàn thiện kiểm soát chi đến năm 2025.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng cho BHXH tỉnh Hà Tĩnh và các cơ quan quản lý nhà nước trong việc nâng cao hiệu quả quản lý quỹ BHXH, bảo vệ quyền lợi NLĐ.
  • Khuyến nghị các bước tiếp theo gồm triển khai đào tạo, hoàn thiện văn bản pháp luật, đầu tư hạ tầng kỹ thuật và tăng cường công tác tuyên truyền, phối hợp liên ngành.

Luận văn kêu gọi các cơ quan liên quan cùng chung tay thực hiện các giải pháp đề xuất để đảm bảo quỹ BHXH phát huy tối đa vai trò an sinh xã hội, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại tỉnh Hà Tĩnh.