Khoảng Cách Mong Đợi Về Trách Nhiệm Của Kiểm Toán Viên Trong Kiểm Toán Báo Cáo Tài Chính

Khoảng cách mong đợi đề cập đến sự khác biệt giữa những gì công chúng, nhà đầu tư, và các bên liên quan khác kỳ vọng về trách nhiệm của kiểm toán viên, và những gì mà kiểm toán viên thực sự thực hiện theo chuẩn mực kiểm toán và quy định pháp luật. Sự tồn tại của khoảng cách mong đợi có thể làm giảm giá trị của kiểm toán báo cáo tài chính. Một nghiên cứu đã chỉ ra rằng niềm tin vào báo cáo tài chính bị suy giảm đáng kể bởi chất lượng hoạt động kiểm toán bị ảnh hưởng. Do đó, việc hiểu và thu hẹp khoảng cách mong đợi là rất quan trọng.

Nhiều yếu tố góp phần vào khoảng cách mong đợi ở Việt Nam. Bao gồm sự thiếu hiểu biết về vai trò và trách nhiệm của kiểm toán viên, kỳ vọng không thực tế về khả năng phát hiện gian lận trong báo cáo tài chính, và sự khác biệt giữa chuẩn mực kiểm toán Việt Nam và kỳ vọng của công chúng. Ngoài ra, yếu tố văn hóa và thể chế cũng có thể ảnh hưởng đến kỳ vọng của xã hội về trách nhiệm của kiểm toán viên, như đã được chỉ ra trong các nghiên cứu quốc tế. Theo nghiên cứu của Nguyễn Quốc Kịp (2015), sự mong đợi thực tế của xã hội về trách nhiệm của KTV chưa được chú trọng.

Công chúng thường kỳ vọng kiểm toán viên có thể phát hiện tất cả các hành vi gian lận trong báo cáo tài chính. Tuy nhiên, chuẩn mực kiểm toán quy định rằng kiểm toán viên có trách nhiệm lập kế hoạch và thực hiện các thủ tục kiểm toán để phát hiện các sai sót trọng yếu do gian lận hoặc nhầm lẫn. Việc phát hiện gian lận có thể khó khăn do các hành vi gian lận thường được che giấu tinh vi, và kiểm toán viên không phải là chuyên gia điều tra gian lận. Theo Yusuf Munir Sidani (2007), tồn tại sự khác biệt trọng yếu trong nhận thức về vai trò của KTV đối với việc phát hiện gian lận.

Kiểm toán có những hạn chế vốn có. Ngay cả một cuộc kiểm toán được thực hiện theo chuẩn mực kiểm toán cũng không thể đảm bảo tuyệt đối rằng tất cả các sai sót trọng yếu sẽ được phát hiện. Điều này là do các yếu tố như sử dụng xét đoán, bản chất của bằng chứng kiểm toán, và hạn chế của kiểm soát nội bộ. Thay vì cung cấp sự đảm bảo tuyệt đối, kiểm toán viên cung cấp một sự đảm bảo hợp lý rằng báo cáo tài chính không có sai sót trọng yếu. Các yếu tố này, nếu không được hiểu rõ, sẽ tạo ra một khoảng cách rất lớn giữa mong đợi của các bên liên quan và khả năng thực tế của KTV.

Giáo dục và truyền thông đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao nhận thức về vai trò và trách nhiệm của kiểm toán viên. Các chương trình giáo dục nên tập trung vào việc giải thích rõ ràng các chuẩn mực kiểm toán, hạn chế của kiểm toán, và sự khác biệt giữa đảm bảo hợp lý và đảm bảo tuyệt đối. Các phương tiện truyền thông cũng nên đóng vai trò trong việc truyền tải thông tin chính xác về nghề nghiệp kiểm toán. Các nghiên cứu cũng chỉ ra rằng việc giới thiệu các trường hợp bê bối trong kiểm toán cho sinh viên góp phần giúp họ hiểu rõ hơn các trách nhiệm của KTV.

Nâng cao chất lượng kiểm toán là yếu tố then chốt để thu hẹp khoảng cách mong đợi. Điều này đòi hỏi kiểm toán viên phải tuân thủ nghiêm ngặt các chuẩn mực kiểm toán, thực hiện các thủ tục kiểm toán một cách kỹ lưỡng, và duy trì thái độ hoài nghi nghề nghiệp. Tính minh bạch của báo cáo tài chính cũng cần được cải thiện thông qua việc cung cấp thông tin đầy đủ và dễ hiểu cho người sử dụng. Cần có sự giám sát chặt chẽ từ các cơ quan quản lý để đảm bảo rằng các công ty kiểm toán tuân thủ các quy định và thực hiện kiểm toán một cách độc lập.

Nghiên cứu đã khảo sát các đối tượng liên quan như KTV, công ty được kiểm toán, người sử dụng BCTC để đánh giá khoảng cách về sự mong đợi và năng lực của KTV. Kết quả cho thấy có sự khác biệt trong nhận thức giữa các nhóm đối tượng. Cụ thể, người sử dụng BCTC thường có kỳ vọng cao hơn về khả năng của KTV trong việc phát hiện sai sót trọng yếu và gian lận. Trong khi đó, KTV có xu hướng đánh giá thấp hơn về khả năng của mình trong việc đáp ứng những kỳ vọng này.

Việc đánh giá khoảng cách chuẩn mực cho thấy rằng có sự khác biệt giữa những gì được quy định trong chuẩn mực kiểm toán Việt Nam và những gì công chúng kỳ vọng. Một số người sử dụng báo cáo tài chính có thể không hiểu rõ về các quy định trong chuẩn mực kiểm toán và có những kỳ vọng không thực tế về trách nhiệm của kiểm toán viên. Điều này dẫn đến sự hình thành khoảng cách mong đợi, và cần có các biện pháp để tăng cường sự hiểu biết về chuẩn mực kiểm toán trong cộng đồng.

Để thu hẹp khoảng cách mong đợi, cần có các chính sách và giải pháp cụ thể. Các cơ quan quản lý nên xem xét việc sửa đổi chuẩn mực kiểm toán để làm rõ hơn về trách nhiệm của kiểm toán viên trong việc phát hiện gian lận. Các công ty kiểm toán nên đầu tư vào đào tạo và phát triển kiểm toán viên để nâng cao chất lượng kiểm toán. Ngoài ra, cần có các biện pháp để tăng cường tính độc lập của kiểm toán viên và giảm thiểu áp lực cạnh tranh.

Nghiên cứu này có một số hạn chế và có thể được mở rộng trong các nghiên cứu tiếp theo. Các nghiên cứu tương lai có thể tập trung vào việc phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến khoảng cách mong đợi một cách chi tiết hơn, chẳng hạn như trình độ học vấn, kinh nghiệm làm việc, và hiểu biết về chuẩn mực kiểm toán. Ngoài ra, có thể nghiên cứu về tác động của khoảng cách mong đợi đến quyết định của nhà đầu tư và các bên liên quan khác. Các nghiên cứu cũng có thể tập trung vào việc đánh giá hiệu quả của các giải pháp thu hẹp khoảng cách mong đợi.