Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục toàn diện theo Nghị quyết số 29 – NQ/TW ngày 04 tháng 11 năm 2013 của Bộ Chính trị, việc nâng cao chất lượng dạy học các tác phẩm văn học cổ điển trở thành một yêu cầu cấp thiết. Tác phẩm "Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc" của Nguyễn Đình Chiểu là một trong những tác phẩm văn học tiêu biểu, mang giá trị lịch sử, văn hóa sâu sắc, được đưa vào chương trình Ngữ văn lớp 11 phổ thông. Tuy nhiên, theo khảo sát thực tế tại một số trường THPT ở Quảng Ninh, mức độ hứng thú và tiếp nhận bài học của học sinh đối với tác phẩm này còn thấp, nhiều em chưa thể hiện sự cảm thụ sâu sắc và thái độ tích cực khi học tập tác phẩm. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đề xuất các biện pháp tạo hứng thú học tập cho học sinh trong dạy học tác phẩm "Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc" nhằm nâng cao hiệu quả tiếp nhận và phát triển năng lực ngôn ngữ, tư duy văn học của học sinh lớp 11. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hai trường THPT Bãi Cháy và Hải Đảo (Quảng Ninh) trong năm học 2015-2016. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần đổi mới phương pháp dạy học Ngữ văn, nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông, đồng thời bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc qua việc giảng dạy tác phẩm văn học cổ điển.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết về hứng thú học tập và lý thuyết về phương pháp dạy học tích cực. Hứng thú học tập được định nghĩa là trạng thái tâm lý tích cực, thể hiện qua sự ham muốn, say mê, tập trung và sáng tạo trong quá trình học tập. Lý thuyết này nhấn mạnh vai trò của cảm xúc tích cực trong việc thúc đẩy quá trình nhận thức và phát triển năng lực học sinh. Phương pháp dạy học tích cực tập trung vào việc tạo môi trường học tập thân thiện, khuyến khích sự chủ động, sáng tạo và hợp tác của học sinh. Các khái niệm chính bao gồm: hứng thú học tập, năng lực ngôn ngữ, cảm thụ văn học, phương pháp dạy học tích cực và môi trường học tập.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ khảo sát thực nghiệm tại hai trường THPT Bãi Cháy và Hải Đảo với cỡ mẫu khoảng 150 học sinh lớp 11, được chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện. Phương pháp phân tích bao gồm phân tích định tính qua phỏng vấn giáo viên, học sinh và phân tích định lượng qua bảng câu hỏi khảo sát mức độ hứng thú học tập trước và sau khi áp dụng các biện pháp đổi mới. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong một học kỳ (6 tháng), từ tháng 9 năm 2015 đến tháng 2 năm 2016. Việc áp dụng phương pháp phân tích tổng hợp, so sánh đối chiếu giúp đánh giá hiệu quả các biện pháp tạo hứng thú học tập trong dạy học tác phẩm.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ hứng thú học tập ban đầu thấp: Khoảng 60% học sinh thể hiện sự thờ ơ, không hứng thú khi học tác phẩm "Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc". Chỉ có khoảng 25% học sinh cảm thấy yêu thích và say mê tác phẩm trước khi áp dụng biện pháp đổi mới.

  2. Tác động tích cực của biện pháp đổi mới: Sau khi áp dụng các biện pháp tạo hứng thú như tổ chức hoạt động trải nghiệm, sử dụng phương pháp thảo luận nhóm và vận dụng công nghệ thông tin, tỷ lệ học sinh hứng thú tăng lên đến 75%, trong đó 40% học sinh thể hiện sự say mê và chủ động tìm hiểu sâu hơn về tác phẩm.

  3. Nâng cao năng lực cảm thụ văn học: Kết quả kiểm tra năng lực cảm thụ văn học của học sinh sau thực nghiệm cho thấy điểm trung bình tăng 20% so với trước đó, với 80% học sinh đạt mức khá trở lên.

  4. Môi trường học tập ảnh hưởng đến hứng thú: Môi trường lớp học thân thiện, có sự hỗ trợ tích cực từ giáo viên và bạn bè giúp tăng cường sự tự tin và hứng thú học tập của học sinh, chiếm tỷ lệ 85% học sinh cảm thấy thoải mái và tích cực tham gia các hoạt động học tập.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân mức độ hứng thú học tập thấp ban đầu chủ yếu do phương pháp dạy học truyền thống, thiếu sự tương tác và sáng tạo, khiến học sinh cảm thấy nhàm chán và khó tiếp cận nội dung tác phẩm có tính lịch sử, văn hóa sâu sắc. So sánh với một số nghiên cứu gần đây trong ngành giáo dục Ngữ văn, việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực và tạo môi trường học tập thân thiện đã được chứng minh là hiệu quả trong việc nâng cao hứng thú và năng lực học sinh. Kết quả nghiên cứu này khẳng định vai trò quan trọng của việc đổi mới phương pháp dạy học, đồng thời nhấn mạnh sự cần thiết của việc kết hợp các biện pháp đa dạng nhằm đáp ứng nhu cầu và đặc điểm tâm lý lứa tuổi học sinh lớp 11. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ học sinh hứng thú trước và sau khi áp dụng biện pháp, cùng bảng so sánh điểm năng lực cảm thụ văn học.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường áp dụng phương pháp dạy học tích cực: Giáo viên cần chủ động sử dụng các phương pháp như thảo luận nhóm, đóng vai, trải nghiệm thực tế để kích thích sự sáng tạo và hứng thú học sinh. Mục tiêu nâng tỷ lệ học sinh hứng thú lên trên 80% trong vòng 1 năm học, do các trường THPT thực hiện.

  2. Xây dựng môi trường học tập thân thiện, hỗ trợ: Tạo không gian lớp học cởi mở, khuyến khích học sinh phát biểu ý kiến, trao đổi và hợp tác. Giáo viên và nhà trường cần phối hợp để duy trì môi trường tích cực, nhằm tăng sự tự tin và chủ động của học sinh.

  3. Sử dụng công nghệ thông tin trong dạy học: Áp dụng các phần mềm, video, bài giảng điện tử liên quan đến tác phẩm để giúp học sinh tiếp cận nội dung sinh động, hấp dẫn hơn. Mục tiêu trong 2 học kỳ triển khai rộng rãi tại các trường phổ thông.

  4. Tổ chức các hoạt động ngoại khóa, trải nghiệm văn hóa: Kết hợp tham quan di tích lịch sử, tổ chức các buổi thuyết trình, sân khấu hóa tác phẩm để học sinh cảm nhận sâu sắc giá trị văn hóa và lịch sử. Nhà trường và giáo viên phối hợp thực hiện định kỳ hàng năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Ngữ văn phổ thông: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để đổi mới phương pháp dạy học tác phẩm văn học cổ điển, nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển năng lực học sinh.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Tham khảo để xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng giáo viên và phát triển chương trình giảng dạy phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục.

  3. Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành Sư phạm Ngữ văn: Tài liệu tham khảo quý giá cho các đề tài nghiên cứu về phương pháp dạy học, tâm lý học giáo dục và phát triển năng lực học sinh.

  4. Các tổ chức, cá nhân quan tâm đến bảo tồn văn hóa dân tộc: Hiểu rõ hơn về giá trị tác phẩm "Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc" và cách thức truyền tải hiệu quả trong giáo dục phổ thông.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần tạo hứng thú học tập khi dạy tác phẩm văn học cổ điển?
    Hứng thú học tập giúp học sinh chủ động, tích cực tiếp nhận kiến thức, phát triển tư duy và cảm thụ văn học sâu sắc hơn, tránh tình trạng nhàm chán, thờ ơ.

  2. Các biện pháp tạo hứng thú nào được áp dụng hiệu quả trong nghiên cứu?
    Phương pháp thảo luận nhóm, trải nghiệm thực tế, sử dụng công nghệ thông tin và tổ chức hoạt động ngoại khóa được chứng minh nâng cao hứng thú và năng lực học sinh.

  3. Làm thế nào để đánh giá mức độ hứng thú học tập của học sinh?
    Thông qua khảo sát bằng bảng câu hỏi, quan sát thái độ, sự tham gia tích cực trong giờ học và kết quả kiểm tra năng lực cảm thụ văn học.

  4. Môi trường học tập ảnh hưởng thế nào đến hứng thú học tập?
    Môi trường thân thiện, hỗ trợ giúp học sinh cảm thấy thoải mái, tự tin, từ đó tăng cường sự say mê và chủ động trong học tập.

  5. Nghiên cứu có thể áp dụng cho các môn học khác không?
    Các nguyên tắc tạo hứng thú và phương pháp dạy học tích cực có thể được điều chỉnh và áp dụng hiệu quả cho nhiều môn học khác nhằm nâng cao chất lượng giáo dục.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã xác định mức độ hứng thú học tập ban đầu của học sinh đối với tác phẩm "Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc" còn thấp, ảnh hưởng đến hiệu quả dạy học.
  • Việc áp dụng các biện pháp đổi mới phương pháp dạy học tích cực đã nâng cao rõ rệt hứng thú và năng lực cảm thụ văn học của học sinh.
  • Môi trường học tập thân thiện, hỗ trợ đóng vai trò quan trọng trong việc tạo động lực học tập cho học sinh.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao chất lượng dạy học tác phẩm văn học cổ điển trong chương trình phổ thông.
  • Khuyến nghị các trường phổ thông, giáo viên và nhà quản lý giáo dục tiếp tục triển khai và phát triển các biện pháp này trong các năm học tiếp theo để đạt hiệu quả bền vững.

Hãy áp dụng những giải pháp này để nâng cao chất lượng dạy học Ngữ văn và góp phần bảo tồn giá trị văn hóa dân tộc qua giáo dục!